Än Jiowa we Kapas mi Manau

Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Än Salomon Afalafal

“EMON aramas mi uputiu me ren eman fefin a chök manau lon fansoun mochomoch, nge manauan a uren weires,” ina alon ewe semelap itan Jop. (Hiop 14:1) A fokkun lamot sisap asolapa manauach mi mwochomwoch ren osukosuk me föfför mi lamotongaü! Met sokkun mettoch sipwe itä äeä ach fansoun, pöchökkül, me tufich ren? Met sokkun mettoch sisap fiti? Ekkewe kapas mi mirit e mak lon ewe puken Paipel itan Än Salomon Afalafal a kan emmweniöchükich. An kewe pworaus ra “tongeni apungu ekkewe ekiek o mochenian letipach” me älisikich ach sipwe tufichin manaueni ewe sokkun manau mi aüchea.​—Ipru 4:12.

King Salomon lon Israel loom loom a iteföülo pokiten watteen miritin, iwe, makkeian we, ewe puken Än Salomon Afalafal, a masou ren kapasen ffön ren minne mi lamot chapur me minne mi lamotongaü lon manauen aramas. Pokiten Salomon a mak ussun ekkoch an kewe angangen kaütä imw, ese mwääl a makkei Än Salomon Afalafal mwirin an a wes kaütään ekkena imw me pwal me mwen an rikilo seni fel mi enlet. (Nehemia 13:26) Weween, a makkei ena puk mwen 1000 B.C.E., arapakkan le sopwoloon än Salomon nemenem ükükün 40 ier.

MET ESE PÖÖN?

(Än Salomon Afalafal 1:1–6:12)

Ewe chon afalafal a erä, “Mettoch meinisin pön chök,” iwe, a pwal eis: “Met lomoten än eman aramas angang weires won fanüfan [are fän akkar]?” (Än Salomon Afalafal 1:2, 3) Ekkena kapas “pöön” me “fän akkar” ra mak fän chommong lon Än Salomon Afalafal. Ewe kapasen Ipru mi afföü ngeni “pöön” a wewe ngeni “ngasangas” are “ötüöt,” iwe, a ussun och mettoch mi mwittir molo, ese nomottam, are ese lamot. Ewe kapas “fän akkar” a wewe ngeni “woon fönüfan” are “lon ei otot.” Ina minne, a pöön mettoch meinisin​—weween, minne kewe aramas ra kan achocho ngeni ika ra kan tunalo letipen Kot.

Salomon a erä, “Kopwe afäluk, lupwen ka feila lon imwenfelin Kot. A öch om kopwe feito o aüseling.” (Än Salomon Afalafal 5:1) Ese pöön ach fiffiti ewe fel mi enlet fän iten Jiowa Kot. A pwüng pwe ach äfänni ach ririöch ngeni Kot, ina kiien ach manaueni ewe sokkun manau mi aüchea.

Pölüen Kapas Eis Ussun Ekkeei Wokisin:

1:4-10​—Met popun a mak pwe kokkotun rokopwälin masouen woon fönüfan “ra chök weires”? Ewe chon afalafal a kapas ussun ülüngät chök mettoch mi atufichi manau woon fönüfan—ewe akkar, fetälin asapwal, me rokopwälin konik. Ren enletin, mei wor chommong kokkotun rokopwälin masouen woon fönüfan, iwe, a sokkolo kokkotöchür. Emön epwe tongeni käkkäeö ussur lon änein manauan meinisin nge esap unusen weweitiir. Epwe tongeni an epwe wesewesen “aweires” ena. Sia pwal mängaü ika sipwe alöllöfengenni manauach mi mwochomwoch me ekkena kokkot mi chök rokopwäl, nge resap tongeni müch. Mi pwal aweires än aramas achocho ngeni ar repwe küna mettoch mi fö. Popun, pun förien aramas kewe mettoch mi fö a chök popu seni ar äppirü ekkewe allük Kot a fen föratiu me äkkäeä lon an föratä mettoch meinisin.

2:1, 2​—Met popun a mak pwe takir “umwes chök”? Takir epwe tongeni älisikich le mönükalo ach kewe osukosuk ren ekis chök fansoun, me kukkunou epwe ämeef ngenikich pwe ese kon lien chou ach kewe osukosuk. Iwe nge, ach tattakir esap amoielo ekkena osukosuk. Ina minne, ach chechcheei pwapwa ren ach tattakir mi “umwes chök”.

 3:11​—Met sokkun mettoch Kot a föratä pwe repwe “unusen mürina lon ar fansoun”? Ekkoch mettoch Jiowa Kot a föri mi “mürinnö,” are fich are öch lon fansoun mi fich, iei an föratä Atam me If, ewe pwon ren ewe resim, ewe pwon ngeni Eperiam, ewe pwon ngeni Tafit, warotoon ewe Messaia, me än Jises Kraist wiliti Kingen Mwuun Kot. Iwe nge, mei wor pwal och förien Jiowa epwe “mürinnö” lon fansoun mwach. Sipwe tongeni wesewesen lükü pwe ewe otot sefö mi pwüng epwe wesewesen fisitä lon fansoun mi fich.​—2 Piter 3:13.

3:15b​—Ifa ussun ‘ewe Kot mi enlet a chök kükkütta minne a chechcheei’? Eli ‘minne a chechcheei,’ a wewe ngeni minne Kot a akkota an epwe föri. Inaamwo ika rokopwälin uputiuen me mäloon aramas pwal maun me kinamwe epwe tongeni ameef ngeni aramas pwe ra unusen tufichingaü, iwe, epwe pwal efisatä ar ekiek pwe minne a fis lon uruwo a chök ekkenniwil, nge ewe Kot mi enlet epwe tongeni kükkütta me akkapwönüetä mettoch meinisin minne a mochen. (Än Salomon Afalafal 3:1-10, 15a) ‘Minne a chechcheei’ epwe pwal tongeni weneiti chon pwüng, pun ekkewe mi ingaü ra kan chechcheer. Ika ina, Jiowa a chök kükkütta ekkewe mi pwüng fän iten an “epwe apöchöküla chokewe mi fang ngeni unusen letiper.”​—2 Kronika 16:9.

5:9​—Ifa ussun ‘feiöchun ewe fanü a nom leir’? Tufichin manauen chon fönüfan meinisin a popu seni “feiöchun ewe fanu,”—weween, uwaan fönüfan. Mi pwal enlet ren emön king. Ika i epwe angei uwaan an we atake, a lamot nöün kewe chon angang repwe angang weires le atakeni an kewe tänipi.

Ikkeei Ekkoch Lesen Fän Itach:

1:15. Epwe chök solap ach fansoun me pöchökkül ika sipwe sotun awesalo nemenemengaü me pwüngüngaü lon ach ei fansoun. Mwuun Kot chök epwe tongeni amoielo föfföringaü.​—Taniel 2:44.

2:4-11. Angangen apöchökküla eöreni, awewe chök ren angangen anapanapa imw, fotuki irä lon tänipi, köl me nikättik, me pwapwaesini wöün fönüfan, ra “usun chök turufi asepwal,” pun rese atoto feiöchfochofoch are pwapwa enlet.

2:12-16. Mirit a mürinnö seni umwes pun epwe tongeni ataweei ekkoch osukosuk. Iwe nge, lon fansoun mälo, miritin aramas esap lap seni mälo. Iwe, inaamwo ika emön a iteföülo pokiten watteen miritin, nge aramas repwe mwittir mönükalo mwirin an mälo.

2:24; 3:12, 13, 22. Esor ngaüen ach sipwe pwapwaiti uwaan ach angang weires.

2:26. Kot a liffang ngeni ‘emön a chen me ren’ an mirit mi atoto pwapwa. Esap fokkun tufich ach sipwe angei ena mirit ika sise pacheöch ngeni Kot.

3:16, 17. Esap pwüng ach sipwe ekieki pwe epwe fis minne mi pwüng lon iteiten osukosuk meinisin. Sisap aüreki minne a fiffis woon fönüfan lon ei fansoun, nge sipwe witiwit woon Jiowa an epwe awenechara mettoch meinisin.

4:4. Än emön föröchü angang weires epwe tongeni atoto ren pwapwa. Iwe nge, än emön angang weires fän iten an epwe chök eitepwä epwe efisi emiisfengen me akkuffengen, tipengaü me lolowo. A lamot pwe ach angang weires lon ewe angangen afalafal epwe longolong woon minne mi pwüng.

4:7-12. Ach ririöch ngeni aramas a lamot chapur lap seni pisek, iwe, sisap likitalo fän iten ach sipwe chechcheei wöün fönüfan.

 4:13. Sap minne aramas repwe süfölitikich fansoun meinisin pokiten chök wisach me watteen ierich. Ürürün pwe ir mi eäni wis tekia repwe mirit lon ar kewe föfför.

4:15, 16. Eli ekkewe aramas ra akkom päe ngeni “ewe [aruuemönün] nau”​—ewe epwe siwili ewe king—​nge mwirin, ‘resap chüen pwapwaiti.’ Pwüngün, än aramas sani emön esap nomottam.

5:2. Sipwe ekilonei ach kewe iotek pwe repwe fiti süföl, nge sisap eäni chommong kapas.

5:3-7. Ach ekilapei ach chechcheei pisek epwe tongeni efisi ach anchangei chök pwisin mochenich. Epwe pwal tongeni atai kinamween ach annut lepwin. Än emön kapas chommong epwe tongeni efisi än aramas ekieki pwe a umwes, are epwe amwökütü emön an epwe soropwachech le eäni och pwon ngeni Kot. Ach ‘niuokkusiti ewe Kot mi enlet’ epwe pinei ach sipwe föri ena.

6:1-9. Met lamoten wöüöch, iteuöch, manauattam, me pwal mwo nge eü famili mi watte ika nonnomuch epwe pinei ach sipwe pwapwaitiir? Iwe, “a mürina an eman epwe menemenoch ren minne a nom ren lap seni an mocheniaiti pwal och,” nge esap tufich an epwe angei. Iwe, iei ewe al mi mürinnö seni meinisin, ach sipwe menemenöch ren “anach me üfach” atun sipwe pwapwaiti mettoch mi mürinnö me ekilapei ach ririöch ngeni Jiowa.​—1 Timoti 6:8.

FFÖN NGENI ARAMAS MI MIRIT

(Än Salomon Afalafal 7:1–12:8)

Ifa ussun sipwe tümünüfichi itöchüch are üöchüch? Epwe fet ach ekiek ussun sou nemenemen fönüfan me föfför ese pwüng sia kan kükküna? Pokiten ekkewe mi mälo rese meefi och mettoch, epwe ifa ussun sipwe äeä ränin manauach iei? Epwe ifa ussun ekkewe säräfö repwe tongeni äeäfichi ar fansoun me pöchökkül ren mirit? Än ewe chon afalafal ffön mi mürinnö woon ekkeei pworaus a mak lon Än Salomon Afalafal sopwun 7 tori 12.

Pölüen Kapas Eis Ussun Ekkeei Wokisin:

7:19​—Ifa ussun mirit a pöchökkül lap seni “engol samol”? Lupwen a mak ewe nampa engol lon Paipel fän iten kapas monomon, a wewe ngeni mettoch mi unus. Alon Salomon a wewe ngeni pwe mirit a tufichin tümünükich lap seni än eü mwichen sounfiu mi unus tufichin tümünü eü telinimw.

10:2 [NW]​—Met weween an a mak pwe letipen emön “a nom le peliemwänin” are “le peliefefinan”? Pokiten le peliemwänich a wewe ngeni leenien chen, ika letipen emön a nom le peliemwänin, a wewe ngeni pwe letipan a kan amwökütü pwe epwe föfför mürinnö. Iwe nge, ika letipan epwe amwökütü an epwe chei minne mi mwääl, iwe, a erä pwe letipan a nom le peliefefinan.

10:15​—Ifa ussun ‘eman mi umwes a püsin apekusu ren an angang weires’? Ika emön ese mirit, an angang weires esap uwaaöch. Esap küna pwapwa seni. An resin achocho le angang weires epwe chök apekkusu.

11:7, 8​—Met weween ei pworaus: “Saram a mürina, a pwal öch ngeni mesen aramas ar repwe küna tinen akkar.” Saram me ewe akkar ra förütä fän iten pwapwaan ekkewe mi manau. Salomon a erä pwe a mürinnö ach manau me sipwe “pwapwa” me mwen ekkewe ränin kiroch, are ierin chinnap, repwe arosalo ach pöchökkül.

11:10​—Met popun Salomon a erä pwe “[lealüaluch me lepöchökülach] a pön chök.” Ika emön ese äeäfichi ränin an pöchökkülen säräfö, ra pöön chök, pun ussun chök ötüöt, ra mwittir rosolo.

Ikkeei Ekkoch Lesen Fän Itach:

7:6. Än emön takir lon fansoun ese fich a lamotongaü me a ämmängaüakich ussun chök tärechopuchopun irä fölüföl lon ekkein fän kama. Sipwe tümünükich pwe site eäni ena sokkun takir.

7:21, 22. Sisap kon äfänni minne aramas repwe apasa.

8:2, 3; 10:4. Ika emön pos are meilap epwe äkkäpiikich are apwüngükich, sipwe mirit ika sipwe mosonoson. A mürinnö ena lap seni ach ‘müttir feila seni fän mesan,’ weween, mwittir pwisin towu seni wisach.

8:8; 9:5-10, 12. Manauach epwe tongeni mwittir muchulo ussun chök iik lupwen ra sap lon eü uk are matchang lupwen ra ttup lon eü  ssär. Esor emön a tongeni pinei ewe manamanen manau seni an epwe towu me lon inisin lon fansoun mälo. Ese pwal wor emön mi tongeni ngaselo seni ewe chon oput itan mälo. Ina popun, sisap asolapa ach fansoun. Jiowa a mochen ach sipwe aücheani me pwapwaiti manauach lon eü lapalap mi mürinnö. Ren ach sipwe tufichin föri ena, sipwe akkomwa ach angang ngeni Jiowa lon manauach.

8:16, 17. Sisap tongeni weweiti mettoch meinisin minne Kot a föri are mutatä an epwe fis lein aramas, inaamwo ika sisap tongeni möür pokiten ach resin achocho le weweiti. Ach aüreki ekkewe föfför-mwääl mi fen fis epwe chök atai ewe pwapwa sipwe tufichin küna lon manauach.

9:16-18. Sipwe aücheani ewe mettoch mirit inaamwo ika lap ngeni aramas rese aücheani. Epwe mürinnö ach sipwe äfänni än emön mi mirit kapas pwotete, lap seni än emön mi umwes kapas leüommong.

10:1. A fokkun lamot ach sipwe tüttümünüfichi ach kewe kapas me föfför. Emön mi itöch epwe tongeni itengaüolo ren eü chök föfför mi mwääl, awewe chök, ren chök fän eu an püppüchör fän song, an ünüpuch, are an föri och föfförün sikepwach.

10:5-11. Sisap lolowoiti emön nöüwis mi lipwäkingaü. Ika emön a lipwäkingaü le föri pwal mwo nge eü angang mi kisikis, epwe tongeni wor watteen pwününgaüan. Iwe nge, epwe mürinnö ach sipwe ämääraatä mirit, pun ‘mirit a alipwäköchü eman’. A fokkun lamot ach sipwe lipwäköch lon ewe angangen afalafala pworausen ewe Mwu me föralo chon käeö!

11:1, 2. Sipwe fangafangöch ngeni aramas seni unusen letipach. Mwirin, aramas repwe pwal kisäseü me fangafangöch ngenikich.​—Luk 6:38.

11:3-6. Inaamwo ika sise silei minne epwe fis lon mwachkkan nge sisap wiliwilikkis.

11:9; 12:1-7. Ekkewe säräfö repwe etittin mwen mesen Jiowa. Ina minne, repwe äeäfichi ar fansoun me pöchökkül lon ar angang ngeni Jiowa me mwen ar chinnapelo epwe arosolo ar pöchökkül.

“KAPASEN CHON MIRIT” REPWE EKKEMMWENIKICH

(Än Salomon Afalafal 12:9-14)

Epwe ifa ekiekich ussun “ekkewe kapas mi murina” ewe Chon Afalafal a kükkütta me makketiu? Ekkewe “chomong puk” mi ur ren tipatchemen aramas ra sokko seniir pun “än eman chon mirit kapas ra usun chök wok mi föl, ekewe chon mas ra wokowok le emweni nöür kewe sip, nge ekewe mwiitun ra usun chök chüföl mi nükünük. Ra feito seni Kot, ewe chök eman chon mas.” (Än Salomon Afalafal 12:10-12) Ekkewe kapas mi mirit seni ewe chök “eman chon mas,” Jiowa, epwe anüküchara manauach.

Ach apwönüetä ewe kapasen ffön mi mirit e mak lon ewe puken Än Salomon Afalafal epwe enletin älisikich le manaueni ewe sokkun manau mi aüchea me pwapwa. Iei pwal och kapasen anükünük ngenikich: “Chokewe mi niueiti Kot o meniniti repwe feiöch.” Ina minne, kich sipwe tipeppos le “niueiti Kot o aleasochisi an kewe allük.”​—Än Salomon Afalafal 8:12; 12:13.

[Sasing lon pekin taropwe 29]

Eü förien Kot mi sokkolo lingöchün epwe wenewenen pwälo lon fansoun mi fich

[Sasing lon pekin taropwe 31]

A kapachelong lon än Kot kewe liffang ngeni aramas ar repwe möngö o ün, iwe, repwe pwal pwapwa ren ar angang weires