Än Jiowa we Kapas Mi Manau

Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Än Salomon Köl

“LIEWE a wor tongan me rei a nom lein ekewe föpwül usun chök epö kiop lein iräfölüföl.” “Ätewe mi wor tongan me rei a nom lein ekewe alüal usun chök efoch apel lein wöllap.” “Iö we a ling usun chök mallen rän, a tinöch usun maram o saramaram usun akkar?” (Än Salomon Köl 2:2, 3; 6:10) A ifa me mürinnöön ekkeei wökisin seni ewe puken Än Salomon Köl! Unusen ewe puk eü köl mi lamot me amwarar. Ina popun a pwal iteni “ewe köl mi öch (nampa eü) seni meinisin.”​—Än Salomon Köl 1:1.

Ese mwääl pwe King Salomon a makkei ei köl orun 1020 B.C.E., le poputään ekkewe 40 ier otunen an nemenem. Ewe köl eü pworausen tong lefilen emön alüwöl a wisen mammasa siip me emön föpwül seni Sunem. Mei pwal wor pworaus ussun inen me mongean ewe föpwül, “föpwülün Jerusalem [chienan fefin],” me “Föpwülün Sion [fefin].” (Än Salomon Köl 1:5, 3:11) Mi weires ngeni chon ällea ar repwe esinna iö kewe ra foffos lon ewe puken Än Salomon Köl, nge sipwe tongeni silei iö a fos ren ach nengeni met ra apasa are met aramas ra ereniir.

Mei wor ruu popun masouen ei köl lon ewe Paipel a fokkun aüchea. (Ipru 4:12) Akkom, a äiti ngenikich weween ewe tong enlet lefilen emön mwän me emön fefin. Oruuan, ewe köl a pwäratä ewe sokkun tong lefilen Jises Kraist me ekkewe chon Kraist mi kepit.​—2 Korint 11:2; Efisus 5:25-31.

“OUSAP AOSUKOSUKA ÄM TONGFENGEN”

(Än Salomon Köl 1:1–3:5)

“Amwo kopwe mitiriei. Pun om tong a mürina seni wain.” (Än Salomon Köl 1:2) Ina ewe aewin pworaus lon Än Salomon Köl seni emön föpwül mi tekisosson lupwen a tori än Solomon we imwen mangaku. Met popun neminnewe a nonnom ikena ie?

Ewe föpwül a apasa: “Iwe, nöün inei kewe mwän ra song ngeniei. Ra awisaei pwe üpwe tümwünü ekewe tanipin wain.” Mongean kewe ra songeiti i pokiten ewe alüwöl mi achengicheng ngeni a etiwa ar repwe kunoufetäl lükün pokiten a ränöch. Mongean  kewe ra awisa ngeni an epwe turufi “ekewe apanen foks mi ataela ekewe tanipin wain,” pwe esap fiti ewe alüwöl. Iwe nge, ikewe a angang ie a kan ngeni ewe leeni Solomon a nonnom ie. Aramas ra küna liöchun neminnewe lupwen a “feitiu ren ewe tanipin almont,” iwe ra paani ngeni leenien Solomon we.​—Än Salomon Köl 1:6; 2:10-15; 6:11.

Lupwen ewe föpwül a pwäralo an pwositi ewe chon masen siip mi achengicheng ngeni i, chienan fefin ra ereni neminnewe pwe epwe kütta ätewe ren an “tapwala mürin ipwen ekewe pwiin sip.” Nge Solomon ese mochen mut ngeni an epwe feilo. Solomon a apasa pwe a pee ren liöchun me a pwon pwe epwe “föri fän itan fout seni kolt me silifer.” Nge ewe föpwül ese ttup. Ewe chon masen siip a kütta ewe föpwül lon leenien Solomon we. Iwe a apasa: “Nengeni, en ka fokun liöch, en mi wor tongom me rei. Ka fokun liöch.” Ewe föpwül a tingor ngeni chienan fefin: “Ousap aosukosuka äm tongfengen.”​—Än Salomon Köl 1:8-11, 15; 2:7; 3:5.

Pölüen Kapas Eis Seni Ekkeei Wokisin:

1:2, 3​—Met popun än ewe alüwöl tong mi ussun chök wain me itan mi ussun chök lö? Ussun chök wain a apwapwai letipen aramas me ewe lö sia epit ngeni mökürach a tongeni akinamwekichelo, an chechchemeni iten ewe alüwöl me an tongei i a apöchökküla me aururu ewe föpwül. (Kölfel 23:5; 104:15) Chon Kraist mi enlet, akkaeüin ekkewe mi kepit, ra pöchökkülelo lupwen ra ekkekieki ussun ewe tong Jises Kraist a pwäralo ngeniir.

1:5​—Met popun ewe föpwül a apasa pwe i mi liechochol ussun chök “ekewe imw mangaku lon Ketar”? Aramas ra föri mangaku mi fokkun aüchea seni ülöülen kuuch. (Numperis 31:20) Ren chök awewe, “pwölüpwölün ewe imwenfel” a för seni “ülöülen kuuch.” (Ekistos 26:7) Ese mwääl pwe ekkewe imw mangaku lon Ketar ra för seni ülöülen kuuch mi chol ra ussun chök ekkewe imw mangaku ekkewe chon Bedouin ra chüen föri tori ikenäi.

1:15​—Met weween alon ewe alüwöl lupwen a apasa: “Föün mesom ra wewe ngeni föün mesen lisom”? Ewe alüwöl a apasa pwe föün mesen ewe föpwül ra lapalapöch me a mesepwotete, ussun chök ekkewe föün mesen lisom.

2:7; 3:5​—Met popun ewe föpwül a tingor pwe ekkewe föpwülün Jerusalem repwe pwon me ren “ekewe chian lemäl”? Ekkewe chia ra fokkun liöch me ra lapalapöch. Weween pwe ewe föpwül seni Sunem a mochen pwe ekkewe föpwülün Jerusalem repwe pwon me ren mettoch meinisin mi liöch me lapalapöch pwe resap aosukosuka an tong fän iten ewe alüwöl.

Ekkewe Lesen fän Itach:

1:2; 2:6. Esor ngaüen ekkewe kapasen tong mi limelimöch lefilen rüüemön mi anginfengen. Nge, repwe tümünü pwe ar kewe kapas repwe pwäratä tong enlet nge esap mocheniaingaü mi tongeni emmwen ngeni lisowu mwääl.—Kalesia 5:19.

1:6; 2:10-15. Sap minne mongean ewe föpwül rese mut ngeni an epwe fiti atongan ngeni lemal mi towau pokiten a sikepwach are pokiten a lükümach. Nge, ra mochen tümünü i seni sossot. Weween pwe, ekkewe mi anginfengen ikenäi repwe tümünü pwe resap rüüemönulo lon ekkewe leeni ese lien wor aramas ie.

2:1-3, 8, 9. Inaamwo ika ewe föpwül seni Sunem a fokkun liöch nge, a pwisin apasa pwe a ussun chök “epö pön rous [epö pön irä mi chöüfetal] seni Saron.” Pokiten liöchun me an tuppwöl ngeni Jiowa, ewe chon masen siip a alöllö ewe föpwül ngeni “epö pön kiop lein iräfölüföl.” Nge ifa  ussun lapalapen ewe alüwöl? Pokiten a fokkun ätöch, ewe fin Sunem a ekieki pwe ätewe a ussun chök “eman chia.” Ese mwääl pwe ätewe a aücheani mettochun ngün me a tuppwöl ngeni Jiowa. Ewe föpwül a apasa: “Ätewe mi wor tongan me rei a nom lein ekewe alüal usun chök efoch apel [aramas ra tongeni nonnom fän nurun me äni uwaan] lein wöllap.” Ika sia mochen pwüpwülü, sia mochen kütta emön mi fokkun tongei me lükü Kot.

2:7; 3:5. Ewe föpwül seni Sunem ese sani Solomon. A pwal tingor ngeni chienan kewe pwe resap aosukosuka an tong fän iten emön lükün ewe alüwöl. Ika emön Chon Kraist mi lipich epwe mochen pwüpwülü, epwe filiöchü iö epwe pwülüweni. Epwe kütta emön mi tuppwöl ngeni Jiowa chök.—1 Korint 7:39.

“PWOTA OUA MOCHEN KATOL EWE FÖPWÜLÜN SULAM?”

(Än Salomon Köl 3:6–8:4)

Och mettoch a “feitä seni lon fanüapö usun eu ötüöt mi ötütä.” (Än Salomon Köl 3:6) Met ekkewe föpwülün Jerusalem ra küna lupwen ra towu lükün? Iwe, ra küna Solomon me nöün kewe chon angang lupwen ra liwin ngeni ewe telinimw! Iwe, ewe king a uweiato ewe föpwül seni Sunem.

Ewe chon masen siip a tapwelo mwirin ewe föpwül, iwe lo, lo, lo, a küna neminnewe. Lupwen ätewe a alükülükü ewe föpwül ussun watteen an tongei i, ewe föpwül a apasa pwe a mochen sü seni ewe telinimw: “Üpwe feitä won ewe chukun säfei mi aüchea itan mör, pwal won ewe chukun apach mi pwokus, o nonom ie tori epwe ränila o lerochen mettoch repwe morola.” Ewe föpwül a etiwa ewe alüwöl ar repwe “feito ren tanipin we o mongö seni uän ekewe irä mi mürina.” Ätewe a pölüeni: “Kofoti, en mi wor tongom me rei.” Ekkewe föpwülün Jerusalem ra ereniir: “Oupwe mongö o ün, ami chienei. Ämi chienei mi achengicheng oupwe ün.”—Än Salomon Köl 4:6, 16; 5:1.

Lupwen ewe fin Sunem a apworausa ngeni ekkewe föpwülün Jerusalem ussun an we ttan, a ereniir: “Üa riaföü ren ai tongei.” Iwe ra eisini: “Ren met ätewe mi wor tongan me reöm a aüchea seni ekewe lusun mwän?” Ewe föpwül a pölüeniir: “Ätewe mi wor tongan me rei a unusen äteöch o mesemesöch, a sil me lein engol ngeröü aramas.” (Än Salomon Köl 6:4-13) Ewe king a fokkun mwareiti ewe föpwül pokiten a mochen pwe epwe tongei i. Nge, a uppos lon an tongei ewe chon masen siip. Iwe, Solomon a fangetä.

Pölüen Kapas Eis Seni Ekkeei Wokisin:

4:1; 6:5​—Met popun ewe wokisin a alöllöfengenni möküren ewe föpwül ren “epwi pwiin kuuch”? Möküran a fokkun misimis me umwum ussun chök ulöülen kuuch mi chol.

4:11​—Met weween pwe tinawen ewe föpwül seni Sunem a “sup ren chönün ächi” me ‘chönün chunen me milik ra nonom fän chönnawan’? Chönün ächi a annö me ngar lap seni ächi a eniti asapwal. Ei kapas awewe, kapachelong ewe pworaus pwe ächi me milik ra nonnom fän chönnawen ewe föpwül a menlapei öchün me mürinnöön ekkewe kapas ra towu seni aüen ewe föpwül seni Sunem.

5:12​—Met weween “föün mesan ra mürina usun chök lisom mi nom ünükün chanpupu o tütü lon milik”? Ewe föpwül a kapas ussun lapöchün mesen atongan we. Eli a alöllöfengenni ttaman mesan fiti pwechen lon mesan ngeni ekkewe lisom mi arauotop mi tutu lon milik.

5:14, 15​—Met popun a ina ussun aweween pöün me pechen ewe chon masen siip? Ewe föpwül a alöllö pöün ewe  chon masen siip ngeni paip mi fför seni gold me ükküün pöün ngeni fau aüchea mi anuen fetin. A alöllö pechen ngeni “ur seni ewe fau itan alapaster” pokiten ra pöchökkul me lapalapöch.

6:4​—Met popun ewe föpwül a ussun chök Tirsa? Josua a liapeni ei telinimw. Mwirin ränin Solomon, a wiliti iolapen ewe mwuun Israel a nom ennefen. (Josua 12:7, 24; 1 King 16:5, 6, 8, 15) A mak lon eü puk: “Eli a mak pworausen ei telinimw lon ei köl pokiten a fokkun lingöch ewe leeni.”

6:13​—Met weween “pwörük lefilen ruu telin chon katol”? Ei pworaus a pwal tongeni aföü ngeni “pwörükün Mahanaim.” Ena telinimw mi nonnom ötiuen ewe Chanpupu Jortan a kkan ngeni ewe lemoolun Jabok. (Keneses 32:2, 22; 2 Samuel 2:29) Ewe “pwörük lefilen ruu telin chon katol” a tongeni wewe ngeni eü sokkun pwörük a fisitä atun eü fetelap lon ena telinimw.

7:4​—Met popun Solomon a alöllöfengenni üan ewe föpwül seni Sunem ngeni “eu imw tekia a för seni ngiin äläfan”? Solomon a fen mwareiti ewe föpwül ren an apasa: “Üom a wewe ngeni ewe imw tekia imwen Tafit.” (Än Salomon Köl 4:4) Eü imw tekia a ttam me ngiin äläfan a motoutou. Solomon a ingeiti üan ewe föpwül mi motoutou me lapöch.

Ekkewe Lesen fän Itach:

4:1-7. Ei föpwül seni Sunem ese unusöch nge ren an ü ngeni än Solomon kapasen emichimich, a pwäratä pwe i mi limelimöch. Limelimöchün a alapalo an liöch. Ina eü lapalap Chon Kraist ikenäi repwe äppirü.

4:12. Ewe föpwül seni Sunem a tongei ewe chök emön alüwöl a mochen pwülüweni. A ussun chök eü tanipi mi ling a wor ttitin, nge aramas ra tongeni tolong lon ren eü asam mi lok. A isetiu eü leenien äppirü mi mürinnö fän iten mwän me fefin Chon Kraist mi lipich.

‘NGETENGETEN’ JIOWA

(Än Salomon Köl 8:5-14)

Lupwen a war, mongean ewe föpwül ra eis: “Iö we a feitä seni lon fanüapö o üllü ngeni ätewe mi wor tongan me ren?” Mwen ena, emön lein mongean a fen apasa: ‘Are fefinach a wewe ngeni eu tit, sipwe aüetä eu imw tekia seni silifer won. Nge are a wewe ngeni eu asamalap, sipwe ti ngeni pap seni setar.’ Pokiten ewe föpwül a fen pwäratä nükünüköchün an tong, iwe a apasa: “Iwe ngang üa wewe ngeni eu tit, nge oupwi ra usun chök ekewe imw tekia.”​—Än Salomon Köl 8:5, 9, 10.

Tong enlet a ussun chök ‘ngetengeten’ Jiowa. Met popun? Pokiten ena esin tong a feito seni Jiowa. A efisatä ach tufichin meefi tong. Tong mi ussun chök ekkei mi ngetenget nge esap tongeni kululo. Än Salomon Köl a awewei pwe ewe tong lefilen emön mwän me emön fefin a “pöchökül [esap muchulo] usun mäla.”​—Än Salomon Köl 8:6.

Än Salomon Köl a fokkun mürinnö seni köl meinisin. A asaramakich ussun ewe riri lefilen Jises Kraist me ekkewe mi kapachelong lon nöün we “fin apupulu” lon läng. (Pwarata 21:2, 9) Än Jises tong fän iten ekkewe Chon Kraist mi kepit a lapalap seni ewe tong lefilen emön mwän me emön fefin. Ir meinisin mi ussun itä pwülüwen Jises ra nukuchar lon ar fel. Jises a fangolo manauan pwal fän äsengesin ekkewe “ekkoch siip.” (Jon 10:16) Ina popun, chon fel mi enlet meinisin repwe äppirü än ewe föpwül seni Sunem tong me tuppwöl mi nukuchar.

[Sasing lon pekin taropwe 24]

Me ren Än Salomon Köl, ikkefa ekkewe lapalap sipwe kütta seni emön sia mochen pwülüweni?