Mwet ngeni masouan

Mwet ngeni tettelin menlapen masouan

Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Aisea—I

Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Aisea—I

Än Jiowa we Kapas Mi Manau

Menlapen Pworaus Seni ewe Puken Aisea​—I

“IÖ ÜPWE tini, nge iö epwe ach chon künö?” Ren ei kökkö seni Jiowa Kot, Aisea nöün Amos a pölüeni: “Ngang üa mochen, kopwe tiniei.” (Aisea 1:1; 6:8) Iwe, seni ena fansoun, a wiseni ewe wis soufos. Pworausen än Aisea kewe angangen oesini ra mak lon ewe puken Aisea.

Aisea a pwisin makkei ei puk mi ürüwoni ükükün 46 ier, seni 778 B.C.E tori ekis mwirin 732 B.C.E. Inaamwo ika ei puk a masou ren pworausen kapwüng fän iten Juta, Israel me ekkewe mwu ünükkür nge, ese chök pworaus ussun kapwüng. A menlapei än Jiowa Kot “amanauakich.” (Aisea 25:9) Iten Aisea we a wewe ngeni “Än Jiowa Amanau.” Ei lesen epwe awewei menlapen ekkewe pworaus seni Aisea 1:1–35:10.

‘EKOCH CHON ISRAEL REPWE LIWINSEFÄL’

(Aisea 1:1–12:6)

Ewe Paipel ese affata ika ekkewe oesini mi nom lon ekkewe nimu sopwun mi akkom lon ewe puken Aisea ra katowu mwen are mwirin än Aisea wiliti emön soufos. (Aisea 6:6-9) Nge a ffat pwe chon Juta me Jerusalem ra semmwen “seni fän pecher tori mökürer.” (Aisea 1:6) Fel ngeni ululun a chöüfetäl. Ekkewe sou emmwen ra ppwor. Ekkewe fefin ra lamalam tekia. Ese pwüng lapalapen än aramas angang ngeni ewe Kot mi enlet. Aisea a künölo pwe epwe “ekkenniwili” le fos ngeni chokkewe rese wewe me esor ar silei.

Eü mwichen sounfiu seni Israel me Siria ra tööki Juta. Jiowa a nöünöü Aisea me chon än famili ren an epwe alükülükü Juta pwe ewe etipeeü lefilen Siria me Israel epwe sopwongaü. (Aisea 8:18) Nge, epwe wor kinamwefochofoch fän nemenemen ewe “Samolun Kinamwe.” (Aisea 9:6, 7) Jiowa epwe pwal apwüngü Asiria, ewe mwu a fen äeä ussun chök “efoch wok” ren an epwe pwäratä an song. Lo, lo, lo Juta epwe oolo, nge ‘ekoch chon Israel mi chüen manau repwe liwinsefäl.’ (Aisea 10:5, 21, 22) Epwe wor pwüng fän nemenemen efoch ‘fasar a pwükütä seni ewe popun’ Jessi.​—Aisea 11:1.

Pölüen Kapas Eis Seni Ekkeei Wokisin:

1:8, 9—Ifa ussun Jerusalem epwe ussun chök “eu likachoch lon tanipin wain ika eu likachoch won tö”? Weween pwe fansoun Asiria epwe mauner, Jerusalem epwe fokkun apwangapwang ussun chök eü likächoch lon tanipin wain are eü likächoch mi takai won tö. Nge Jiowa epwe älisi Jerusalem, ina minne, esap mut ngeni an epwe ussun chök Sotom me Komora.

1:18—Met weween ekkewe kapas: “Ou etto, ousipwe pwüngüpwüngfengen.” Esap iei eü etiwetiw fän iten ar repwe pworausfengen, iwe, mwirin, repwe föri och etipeeü. Iwe nge, ei wokisin a weneiti ewe kokkot Jiowa, ewe Soukapwüng mi Pwüng, a akkota fän iten ekkewe chon Israel ar repwe ekieksefäl me ar repwe älimelimöchür.

6:8a—Met popun a mak “üpwe” me “ach” me ikei? Ewe kapas “üpwe” a weneiti Jiowa Kot. Ewe kapas “ach” a äiti ngenikich pwe mei pwal wor emön ren Jiowa. Ena emön “Noun we Alaemon.”​—Jon 1:14; 3:16.

6:11—Met weween alon än Aisea we kapas eis: “Ai Samol, ifa ükükün fansoun an epwe fis ei?” Aisea ese eisini ika ifa ükükün ewe fansoun an epwe esilei än Jiowa we kapas ngeni ekkewe aramas mi tenechepwäk. Iwe nge, a mochen silei ika ifa ükükün fansoun epwe itengaü iten Kot we pokiten lapalapangaüen ekkewe aramas lon pekin ngün.

7:3, 4—Met popun Jiowa a selani King Ahas, ewe king mi ngaü? Ekkewe kingen Siria me Israel ra ekiekin atowu ewe kingen Juta, Ahas, me seikatä nöün Tapeel, emön mwan esap mwirimwirin Tafit. Ei raüangaüen Setan epwe pinei sopwosopwoloon ewe etipeeü Kot a föri ren Tafit fän iten ewe Mwu. Jiowa a selani Ahas pwe epwe tümünü ewe tettelin aramas ewe “Samolun Kinamwe” mi pwonetiu epwe feito seni.—Aisea 9:6.

7:8—Ifa usun Efraim a “tatakis” lon ükükün 65 ier? Lon ränin Peka ewe kingen Israel, aramas seni ekkewe engol einangen Israel ra oolo Asiria, iwe mwirin, chon ekis ra fönüeni fönüer, nge ena mettoch a fis ekiselo mwirin än Aisea apasawu ei oesini. (2 King 15:29) Ei kokkot a sopwosopwolo tori ränin King Esarhaddon, ewe kingen Asiria, nöün Senacherib. (2 King 17:6; Esra 4:1, 2; Aisea 37:37, 38) Än Asiria atowu aramas seni Sameria me anomatiu ekkoch ikewe ie a fis atun ewe 65 ier ussun an a mak lon Aisea 7:8.

11:1, 10—Ifa ussun Jises Kraist a ussun chök efoch “fasar mi pwükütä” seni Jessi nge a pwal wewe ngeni “efoch waren Jessi”? (Rom 15:12) Jises a “pwükütä seni ewe popun” Jessi pokiten i mwirimwirin Tafit, nöün Jessi. (Mattu 1:1-6; Luk 3:23-32) Iwe nge, än Jises angei manamanen king a siwili ewe riri lefiler me samasaman kewe. Pokiten ena manaman me nemenem, a tongeni fang ngeni aramas mi älleasochis manau esemuch won fonufan, iwe, Jises a wiliti “Samach mi nom tori feilfeilachök.” (Aisea 9:6) Ina popun, i pwal “waren” samasaman kewe, kapachelong Jessi.

Ekkewe Lesen fän Itach:

1:3. Tipatchemen emön ese mochen manau me ren allükün ewe Chon Förikich epwe kis seni tipatchemen emön ätemwänin kow ika emön ass. Iwe nge, ach amääraatä kilisou fän iten mettoch meinisin Jiowa a föri fän itach epwe eppetikich seni föfför mi umwes me seni ach likitalo i.

1:11-13. Jiowa ese sani met lamalam mi chofona a föfföri me ekkewe iotek aramas ra apiapinir. A lamot pwe ach kewe föfför me iotek repwe pop seni letip mi pwüng.

1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Epwe fen wesilo än Juta angang fän angangen erian me pöönuloon ewe fönü fansoun ekkewe lusun mi aier repwe liwinsefälliti Jerusalem, me apöchökkülasefälli fel mi enlet. Jiowa a ümöümöch ngeni ekkewe chon föfföringaü mi aier.

2:2-4. Ach fiffiti ewe angangen afalafala ewe Mwu me ewe angangen föralo chon käeö ren tinikken a älisi ekkewe aramas seni chommong mwu ar repwe käeö ewe alen kinamwe me ifa ussun repwe kükkütta kinamwe lefiler.

4:4. Jiowa epwe tölüolo limengaüen ngünüch me tipisin nni manau.

5:11-13. Ika emön ese aüküküöchü an fansoun kukkunou, ese mwökütüküt me ren silelap.—Rom 13:13.

5:21-23. Ekkewe elter chon Kraist, are overseer, resap “lükü püsin ar mirit.” A pwal lamot pwe repwe aüküküöchü ünümer “wain,” me resap pwal lifilifil aramas.

11:3a. Än Jises kewe leenien äppirü me afalafal ra äiti ngenikich pwe a wor pwapwa lon ach niuokkusiti Jiowa.

“JIOWA EPWE ÜMÖÜMÖÜCH NGENI JEKOP”

(Aisea 13:1–35:10)

Sopwun 13-23 ir oesini ussun än Kot kapwüng woon ekkewe mwu. Iwe nge, “Jiowa epwe ümöümöch ngeni Jekop” ren an mut ngeni ekkewe einangen Israel meinisin ar repwe liwiniti fönüer. (Aisea 14:1) Ewe oesini ussun kataloon Juta lon sopwun 24-27 a kapachelong ewe pwon pwe Juta epwe försefäl. Jiowa a pwäri an song ngeni ekkewe ‘chon ünüpuch lon Israel’ pokiten ewe etipeeü ra föri me Siria, me ngeni “ekewe souasor me soufos” lon Juta pokiten ewe etipeeü ra föri me Asiria. (Aisea 28:1,7) Pworausen feiengaü a katowu fän iten Jerusalem pokiten ra “feila Isip” fän iten ar repwe küna tümün. (Aisea 29:1; 30:1, 2) Iwe nge, a oesini pwe ekkoch aramas mi lükü Jiowa repwe küna manau.

Jiowa epwe tümünü ewe “chuk Sion” ussun chök “eman nienifön laion a ngüngü won liapan.” (Aisea 31:4) Mei pwal wor eü pwon: “Nengeni, eman king epwe nemenem fän pwüng.” (Aisea 32:1) Jiowa a pwon pwe nöün kewe aramas repwe chikaretä, me ‘än ekewe aramas tipis repwe musala,’ inaamwo ika Asiria a akechiuangaüa pwal mwo nge “ekewe chon künö mi mochen afisätä kinamwe” pokiten an ekiekin tööki Juta. (Aisea 33:7, 22-24) “Iwe, ewe Samol mi Lapalap a song ngeni ekewe mwün fanüfan, me a pwal lingeringeriti nöür kewe mwichen sounfiu meinisin.” (Aisea 34:2) Juta esap pöönulo feilfeilo. “Ewe fanüapö me ewe fanüpwas repwe pwapwa, ewe fanüapö epwe mwänek o efisatä pön irä usun chök ekewe rous.”​—Aisea 35:1.

Pölüen Kapas Eis Seni Ekkeei Wokisin:

13:17—Ifa weween ewe pworaus pwe ekkewe chon Metia rese aücheani silfer ika tup ren än emön michi ngeniir kolt? Ekkewe chon Metia me ekkewe chon Persia ra kon aücheani linger seni ar win lon maun lap seni ekkewe pisek ra liapeni. A letelo ei pworaus lupwen Sairos a ngeni ekkewe chon Jus mi liwinsefälliti fönüer ekkewe kolt me silfer Nepukatnessar a solani seni än Jiowa imwen fel.

14:1, 2—Ifa ussun nöün Jiowa kewe aramas “repwe liapenala chokewe ra liapeniir me mwan, nge repwe nemeni chokewe ra nemeniir me lom fän pöchökül?” Ei mettoch a pwönüetä ren Taniel, lupwen a wiseni eü wis tekia lon Papilon fän nemenemen ekkewe chon Metia me ekkewe chon Persia; pwal ren Ester, lupwen a wiliti kiwinen Persia; me pwal ren Mortekai, lupwen a eäni wisan sou nemenem lon Mwuun Persia.

20:2-5—Aisea a wesewesen fetäl lein aramas fän an selelo lon ükükün ülüngät ier?” Neman Aisea a selelo pokiten ese “üföüf owokot.”​—1 Samuel 19:24.

21:1—Pwata Papilon a iteni ewe “fanüapö” lon säät? Inaamwo ika Papilon a towau seni säät nge, iteiten ier ewe fönü mi pwelli lükün Papilon a lölötä konik seni ekkewe chanpupu Oifrat me Tikris. A ussun itä pwe ewe telinimw a nom lukanapen eü säät.

24:13-16—Ifa ussun ekkewe chon Jus repwe “usun chök lesopolan fansoun kinikin, lupwen eman a fen wes le wichiki ekewe irän olif, pwal lupwen eman a fen kiniela uän ekewe irän wain”? Chokisikis repwe küna manau lupwen Jerusalem me Juta repwe katalo ussun chök a wor ekkoch chök lusun uwan eföch irä are uwan ekkewe irään wain mwirin ewe räs. Nge repwe alingalo Jiowa ese lifilifil ia repwe oolo ie; “ötiu” [lon Papilon] are “aroset” [Mediterranean].

24:21—Iö “ekewe mwichen chon läng” me “ekewe king mi nom won fanüfan”? “Ekkewe mwichen chon läng” ra weneiti ekkewe ngün mi ngaü. Iwe, “ekewe king mi nom won fanüfan,” ir ekkewe sou nemenemen fönüfan mi nom fän nemenemen ekkewe timon.​—1 Jon 5:19.

25:7—Ifa weween “ewe pwölüpwölün won meser, epwe angei seni chon ekewe mwü meinisin me ewe pwölüpwölün letipeta a nonom wor”? Ei kapas awewe a äitikich ussun ekkewe rüü mettoch mi oputa chon fönüfan: tipis me mälo.

Ekkewe Lesen fän Itach:

13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Än Jiowa kapasen oesini repwe pwönüetä iteitan ussun chök ekkewe oesini ussun Papilon ra fen pwönüetä.

17:7, 8. Inaamwo ika chommong rese aüseling lon Israel nge ekkoch ra kütta Jiowa. Pwal ussun chök, ekkoch lon Kirisentom ra aüseling ngeni pworausen ewe Mwu.

28:1-6. Israel epwe kkuf ren Asiria, iwe nge, Kot epwe amanaua ekkewe mi tuppwöl. Ekkewe aramas mi pwüng ra chüen äpilükülüköch lon fansoun än Jiowa we angangen apwüng.

28:23-29. Jiowa a emiriti ekkewe mi letip wenechar me ren en me an kewe osupwang me nonnomur kewe.

30:15. Ika sia mochen pwe Jiowa epwe amanauakich a lamot pwe sipwe pwäratä lükü ren ach “asösö” are ren ach sisap kütta ach amanau seni otaen aramas kewe. Ren ach “mosonottam” are ren ach sisap niuokkus, sia pwal pwäratä ach lükülük woon än Jiowa tufichin tümünükich.

30:20, 21. Sia “küna” Jiowa me “rongorong” leüwen an we amanauakich ren ach älleäsochisi alon ewe Paipel, me seni “ewe chon angang mi tuppwel o tipachem.”​—Mattu 24:45.

Än Aisea we Oesini A Anüküchara Ach Lükülük won Än Kot we Kapas

Sia mmen kilisou ren än Kot we pworaus lon ewe puken Aisea! Ekkewe oesini mi fen pwönüetä ra anüküchara ach lükülük pwe ‘an kapas esap liwinto ren fän pön.’​—Aisea 55:11.

Nge ifa ussun ekkewe oesini mi weneiti ewe Messaia ussun chök lon Aisea 9:7 me 11:1-5, 10? Ra apöchökküla ach lükülük woon kaworen Jiowa fän iten ach amanau, ika met? Pwal eü, ewe puk a masou ren ekkewe oesini mi pwoppwönüetä lon ach ei rän are ekkewe repwap fisitä. (Aisea 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Ewe puken Aisea a wesewesen alapalo ekkewe pisekin ännet pwe “ewe kapasen Kot mi manau”!​—Ipru 4:12.

[Sasing lon pekin taropwe 28]

Aisea me nöün kewe ir “eü asisilen mine epwe fis fän iten chon Israel”

[Sasing lon pekin taropwe 29]

Jerusalem epwe ussun chök “eu likachoch lon tanipin wain”

[Sasing lon pekin taropwe 30]

Ifa ussun chon ekkewe mwu ra “amani nöür ketilas o awili ngeni pisekin tuw pwül”?