Ifa Usun A Siwil Ekiekin Aramas Usun Tipis?

A MAK ei pworaus lon eü puk: “Aramas rese lien efich ewe pworaus pwe sia älemwiri tipisin popuch kewe. Rese pwal sani ewe pworaus pwe sia kan tittipis. . . . Eli aramas usun chök Adolf Hitler me Josef Stalin ra tipis, nge esap pwal kich chon tipis.”​—The Wall Street Journal.

Ena pworaus asan a pwäratä pwe a siwil ekiekin aramas usun tipis. Pwata? Met a siwil? Ifa ewe pworaus usun tipis aramas ra kon oput?

A wor ruu kinikinin ena pworaus usun tipis. Äeüin, sia älemwiri tipis. Oruuan, sia kan pwisin tittipis. Sipwele käeöfichi usur.

A Wesewesen Kküükich ewe Popun Tipis?

Ewe Paipel a erä pwe tipisin popuch kewe a chöüti mwirimwiriir kewe meinisin. Iwe, seni ena atun, aramas meinisin ra uputiw, nge rese unusöch. Iei alon ewe Paipel, “Föfför mi ngaw meinisin mi tipis.”​—1 Jon 5:17.

Iwe nge, chommong chon fel rese lükü pwe aramas meinisin ra älemwiri tipisin Atam, pwe saminne ra pwal föri ewe tipis, iwe, ese pwüng ar repwe pwal küna liwiningawan. Iei alon emön senseen lamalam: “Lap ngeni aramas ra säü ren ar lamalam ika a peseer ar repwe lükü pwe ra tipis, iwe, ekkoch ra tunalo ena afalafal, are ra chök tipin tipeeü ngeni nge ren enletin, ese chchüng letiper.”

A weires än aramas lükü ewe popun tipis ren met ekkewe lamalam ra fen asukula. Äwewe chök, orun 450 ier loom, eü mwichen nöüwisin lamalam a apwüngü chokkewe rese lükü papataisin mönükol. Ra erä pwe ika emön mönükol a mälo nge esaamwo papatais, esap tongeni feitä läng ren Kot pun esaamwo mus an tipis. Emön meilapen lamalam itan Calvin a pwal mwo nge apasa pwe ekkewe mönükol ra änioput me ren Kot pokiten watteen ewe tipis ra älemwiri.

Chommong aramas ra meefi pwe ekkewe upufö esor tipisiir, ina popun, rese lükü pwe ekkewe mönükol repwe küna riäfföü pokiten ewe tipis ra älemwiri. Sia weweiti pwata aramas rese chüen lükü ewe popun tipis pokiten äitien ekkewe lamalam. Ina popun, ekkoch nöüwisin lamalam rese tongeni  apwüngü ekkewe mönükol resaamwo papatais ar repwe lo lon ekkein ell. Ra pwisin osukosuk ren ei afalafal. Inaamwo ika ewe pworaus usun Limbo esap wesewesen äitien ewe lamalamen Katolik, nge ra fen eöreni le afalafala pwe ngünün mönükol resaamwo papatais ra nonnom lon ena leeni. *

A pwal apwangapwangolo än aramas lükü ewe popun tipis, pun 200 ier loom, ekkewe sou ekiek, sou tipatchem, me sou käeö pekin lamalam ra poputä le tipemwaramwareiti pwüngün ekkewe pworaus lon Paipel. Äitien Darwin we pwe aramas ra pop seni mongki a efisatä än aramas ekieki pwe pworausen Atam me If, eü chök tutulap. Ina popun, chommong aramas ra lükü pwe Paipel a chök pop seni ekiekin me eörenien ekkewe sou mak nge esap seni Kot.

Nge ifa usun ewe afalafal usun ewe popun tipis? Ika chon lamalam rese lükü pwe Atam me If iir wesewesen aramas, iwe, resap pwal lükü pwe a fis ewe popun tipis. Pwal mwo nge chokkewe mi lükü pwe chon fönüfan ra kan mwämmwäällilo, ra ekieki pwe ewe popun tipis, ina eü chök äweween ika pwata aramas rese unusöch.

Iwe, ika pwe sise älemwiri ewe popun tipis, nge ifa usun pwisin ach kewe tipis, ra pwal asonga Kot?

Wesewesen Ina Eü Tipis?

Lupwen chommong aramas ra rongorong ewe kapas tipis, ra mwittir ekieki tipisin atai ekkewe Allük Engol, choweän nimanau, lisowu mwääl, mochenia, lisowu mwen pwüpwülü, solä, me met kan. Ekkoch lamalam ra asukula pwe ika emön a mälo nge ese aier seni ekkena tipis, epwe küna riäfföü lon ekkein ell tori feilfeilo chök. *

Me ren ewe lamalamen Katolik, a lamot emön epwe kansilo ngeni patere pwe epwe musolo tipisin. Iwe nge, lap ngeni chon Katolik rese chüen alamota kansilo, omusomusen tipis, me aier. Äwewe chök, eü repot a erä pwe lap seni esopwun chon Katolik lon Italy rese chüen kakkansilo.

A ffat pwe äitien ekkewe lamalam usun än aramas kewe tipis me pwününgawer ese älisiir le ükütiw seni tipis. Chommong mi fiti  fel rese chüen lükü pwe mi ngaw ekkena sokkun tipis meinisin. Äwewe chök, ra ekieki pwe esor ngawen än rüüemön lisowumwäälfengen ika ese ämeteki letipen pwal emön.

Eli aramas ra eäni ena ekiek pun rese wesewesen lükü äitien ar lamalam usun ewe mettoch tipis. Pwüngün, a mmen weires ngeni chommong ar repwe lükü pwe emön Kot mi tong epwe tongeni eriäfföüü aramas lon ekkein ell. Eli, ei mettoch a affata ewe popun aramas rese kon meefi choun ewe mettoch tipis. Nge a pwal wor ekkoch popun a siwil än aramas ekiek usun tipis.

Ra Likitalo Met Aramas Ra Piin Lükü me Loom

Minne a fis lon ekkewe fitepükü ier ra lo a efisatä watteen siwil lon ekiekin aramas. Rese chüen lükü met aramas ra piin lükü pokiten fisitään ekkewe ruu maunen fönüfan, pwal ekkoch maun, me ninniiloon ekkoch einang. Ra eis: ‘Pokiten sia manau lon ei fansoun a chök feffeitä tipatchemen aramas, mi chüen fichiitikich ekkewe allükün lamalam minen loom?’ Chommong sou käeö ra erä pwe ekkena allük me afalafal rese chüen weneiti aramas ikenäi, nge a chök lamot aramas repwe fiffiti sukul pwe repwe amürinnölo manauer.

Ei ekiek a atowaualo aramas seni Kot. Lon chommong fönü lon Iurop, fitemön chök aramas ra fiti fel. A chommongolo ekkewe aramas rese chüen äfänni lamalam, iwe, chommong ra wesewesen oput me esiita äitier kewe. Pokiten ra ekieki pwe aramas ra pwisin fisitä me esor Kot, ina minne, rese pwal ekieki usun tipis pun saminne e wor emön Kot epwe apwüngüür.

Orun ipükü ier loom lon Merika me Iurop, a siwil lüküen aramas usun minne mi pwüng me mwääl, äkkäeüin, usun föfförün sikepwach. Ra äeä säfeien eppetin pwopwo, me ekkoch chon sukul me mwichen aramas ra ü ngeni äitien loom. Iwe, lo, lo, lo ra pöütalo met ewe Paipel a apasa usun met mi pwüng me mwääl. Ena täppin a eäni eü mineföön ekiek usun tipis me met mi öch me ngaw. Seni ena atun, a chöüfetäl föfförün sikepwach me lisowumwääl, me aramas rese chüen ekieki ngawan, pun emön sou  mak a erä, ‘ika a wor tong, ina chök ewe mettoch mi lamot.’

Lamalam Ra Chök Ekiekin Apwapwaai Aramas

Iei alon ewe puk itan Newsweek usun met a fiffis lon Merika: “Chommong nöüwisin lamalam ra mochen luki aramas ar repwe fitiir, ina popun rese mochen eletipengawer.” Ra lolilen le titchiki chommong allük ngeni chon fel pwe rete towu seni ar lamalam. Aramas rese sani le rongorong pwe repwe ämääraatä tipetekison, nemenifichi pwisin mocheniir, me eäni föfför mi limöch, are aüseling ngeni mwelien letiper me aier seni ar kewe tipis. Ina minne, alon eü simpung a erä pwe chommong lamalam rese afalafal seni Paipel usun letipen Kot, nge ra chök eäni sokkun afalafal mi akkomwa pwapwaan aramas.

Iwe mwiriloon, ekkewe lamalam rese chüen afalafal usun wisen aramas ngeni Kot, nge fen minne chök a lamot ngeni än aramas aücheani pwisin iir. Ra äkkäeüin mochen chök apwapwaai nöür kewe aramas. Iwe, usun itä nge esor lamoten ekkena lamalam pun rese chüen awora kapasen emmwen usun met mi pwüng me mwääl. Iei alon ewe simpung itan The Wall Street Journal: “Met ekkena lamalam ra ereni aramas? Ra chök pese ngeniir ar repwe pwäratä ümöümöch, nge resap apwüngü föfförün aramas kewe ese lifilifil.”

Iwe, mwiriloon, aramas ra ekieki pwe mi mürinnö lamalam meinisin mi ämmeef ngeniir pwe iir aramasöch. Ena simpung a pwal erä pwe chokkewe mi eäni ena sokkun ekiek “ra tongeni fiti lamalam ese lifilifil ika a aururuur, nge esap apwüngüür are föratiw allük mi titchik.” Ekkena lamalam ra pwal etiwa aramas “ese lifilifil föfförür,” iwe, rese oumwesiir le älleasochisi allük.

Met a mak asan a tongeni ächchema ngeni chon ällea Paipel än Paul ei oesini: “Pun epwe war ewe fansoun, lupwen aramas resap mochen aüseling ngeni afalafal mi let. Nge repwe chök fiti mochenin letiper o repwe achufengeni chomong sense fän iter, ir ätekewe repwe üreniir mine ra mochen rongorong. Repwe kul seni ar aüseling ngeni ewe kapas mi let, nge repwe aüseling ngeni ekewe tutulap.”​—2 Timoti 4:3, 4.

Ekkewe nöüwisin lamalam ra pwününgaw ngeni chon ar kewe mwichefel lupwen rese apwüngü föfförün tipis, nge ra fen erä pwe esor ewe mettoch tipis, ra pwal ereniir minne chök ra mochen rong, nge rese affata met ewe Paipel a apasa. Ena sokkun pworaus a chofona me efeiengawa aramas. A ü ngeni eü me lein ekkewe populapen afalafalen Chon Kraist. Jises me nöün kewe aposel ra afalafal usun tipis me omusomusen tipis. Ren om kopwe silei pwüngün ei pworaus, kopwe älleani ewe lesen mwirin ei.

[Ekkewe pwóróus fan]

[Ekis Pwóróus lón pekin taropwe 7]

A uwangaw än lamalam ekiekin chök apwapwaai aramas

[Pwóór lón pekin taropwe 6]

“Tipis ese Chüen Weneitikich”

▪ “Ina eü watteen osukosuk ekkewe lamalam ra küna ikenäi. Aramas rese chüen ekieki pwe iir ‘chon tipis’ mi osun omusomusen tipis. Eli me mwan ra aüreki tipis, nge iei rese chüen. Ina minne, inaamwo ika ekkewe lamalam ra silei ifa usun repwe ataweei osukosuken tipis, nge lap ngeni chon Merika rese chüen meefi choun tipis.”​—John A. Studebaker, Jr., emön sou mak usun pworausen lamalam.

▪ “Aramas ra erä: ‘Ua mochen föri minne mi pwüng fansoun meinisin, pwal ina met ua mochen küna seni ekkewe ekkoch, nge ua silei pwe sise unusöch, ina minne, upwe chök achocho ngeni ükükün ai tufich.’ Aramas ra kan kütta met repwe meefi kinamwe ren, weween, met ra ekieki pwe a pwüng. Ra föfföröch ngeni chon orur me älleasochisi allükün fönüer. Nge ra tunalo ekkewe tipis mi watte me pwününgawer.”​—Albert Mohler, presetenin än chon Baptist sukulen lamalam.

▪ Iei alon Nancy Gibbs lon ewe Times magazine: “Aramas iei rese chüen säü le föri ekkewe tipis ra fen piin lükü pwe ra fokkun ngaw. Äwewe chök, ekkewe sam me in ra pesei nöür kewe ar repwe pwisin etekiaretä pwe repwe nampa eü me meefi pwe iir mi aüchea. Eü kümiin chon kuk lon Franis ra tingorei ekkewe nöüwisin Katolik ar repwe allükü pwe ese wor ngawen möngömmong. Lolowo a amwökütü aramas ar repwe achocho le äppirü nonnomun aramas mi iteföülo. Chon sopai ra etipetipa aramas ar repwe mocheniaiti pisek pwe repwe chök kakkamö. Esor ngawen om song ika emön a asongok. Iwe, fän chommong, ngang pwisin use mochen föri angang pun ua chipwang.”

[Sasing lon pekin taropwe 5]

Chommong aramas ikenäi ra ekieki pwe pworausen Atam me If, eü chök tutulap