1, 2. Menni ránin áchechchem mi lamot meinisin Chón Kraist itá repwe ekieki usun, me pwata?

 LUPWEN ka rongorong usun ewe kapas ránin áchechchem, menni rán ka ekieki usun? Eli ekkóch repwe ekieki usun eú ránin apwapwaan án eú fénú a pwisin útá wóón mwúún. Nge ka silei menni ránin áchechchem chón eú mwú ra féfféri lap seni 3,500 ier?

² Ina ránin áchechchemen ewe Pasofer, ewe ránin apwapwaan án chón Israel lóóm ngaseló seni ar fétek lón Isip. Ena rán itá epwe pwal lamot ngonuk. Pwata? Pokiten a pwal weneiti manawom. Nge eli kopwe ekieki: ‘Chón ewe lamalamen Jus chék ra féri ena Pasofer, nge ngang emén Chón Kraist. Met lamoten ai upwe pwal ekieki usun ewe Pasofer?’ Sipwe kúna pélúwen ena kapas eis lón ekkeei kapas mi fókkun lamot: “Kraist ach we Lamen Pasofer a fen ninnila.” (1 Kor. 5:7) Ren ach sipwe weweiti weween ena pwóróus mi enlet, mi lamot sipwe silei pwóróusen ewe Pasofer án chón Jus me ifa usun a riri ngeni eú allúk fán iten meinisin Chón Kraist.

3, 4. Met a fis me mwen ewe áeúin Pasofer?

³ Chómmóng aramas wóón unusen fénúfan esap iir chón Jus, ra silei pwóróusen ekkewe mettóch a fis me mwen ewe áeúin Pasofer. Neman ra fen álleani usun lón ewe puken Ekistos lón Paipel, rongorong án ekkóch apwóróusa usun, are fen katol pwóróusan lón kachito.

⁴ Lupwen ekkewe chón Israel ra chúen slave lón Isip ren fite fite ier, Jiowa a tinaló Moses me pwiin we Aaron ren Farao pwe repwe tingorei an epwe angasaaló Néún kewe aramas. Ena sou nemenemen Isip mi lamalam tekia ese mut ngeni ekkewe chón Israel ar repwe ló, iwe, Jiowa a apwúngú ena fénú ren ekkewe engol watteen  riáfféú. Iwe ewe áengolun riáfféú, ina ninniilóón meinisin néún chón Isip mwánichi. Mwirin ena Farao a mut ngeni chón Israel ar repwele towu seni fénúan.​—Eks. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. Met ekkewe chón Israel repwe féri me mwen ar repwe ngaseló seni Isip? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

⁵ Nge me mwen án ekkewe chón Israel repwe towu seni Isip, met repwe féri? A fis ei pwóróus lepoputáán ewe ier 1513 mwen Kraist fán ewe maram itan Apip lón néún chón Ipru pwinin maram (mwirin a siwil itan ngeni Nisan). * Kot a erá pwe lón ewe áengolun ránin ena maram, ekkewe chón Israel repwe poputá le ammólnatá fán iten met epwe fis lón Nisan 14. Ena rán a poputá atun tuputiwen ewe akkar pún me ren ekkewe chón Ipru, eú rán a wes me pwal eú rán a poputá lupwen ewe akkar a tuputiw. Lón Nisan 14, eú me eú famili epwe nieló emén átemwánnin siip are siike me repwe angei ekis chchaan o toofi ngeni penkasamen imwer lepekin me rúúepek, pwal me asan. (Eks. 12:3-7, 22, 23) Ewe famili epwe arapa futuken ewe lam me repwe ochoch fiti pilawa ese wor iis lón me ekkóch chéén irá mi kipwin. Néún Kot we chónláng epwe lus me wóón leenier me nieló néún chón Isip kewe mwánichi, nge ekkewe chón Israel mi álleasochis repwe kúna túmún. Iwe mwirin, Kot epwe angasereló.​—Eks. 12:8-13, 29-32.

6. Pwata ekkewe chón Israel repwe sópweló le féri ewe Pasofer iteiten ier?

⁶ Ina met a fis, me seni ena atun ekkewe chón Israel repwe féri ránin áchechchemenien ar ngaseló. Kot a ereniir: “Ei rän epwe eu ränin chulap fän itemi. Lon ei rän oupwe chechemeni mine ngang ewe Samol mi Lapalap üa föri. Seni eu täppin aramas tori eu täppin oupwe föri pwüngün ei rän tori feilfeilachök.” Mwirin ar féri ena ránin apwapwa lón Nisan 14, iwe repwe pwal féri ewe ránin chulap úkúkún fisu rán. Nisan 14, ina ewe ránin Pasofer, nge ena it a pwal tongeni weneiti unusen ewe chulap úkúkún walu rán. (Eks. 12:14-17; Luk. 22:1; Joh. 18:28; 19:14) Ewe Pasofer, ina eú me lein ekkewe chulap mi allúk ngeni chón Ipru ar repwe féri apwapwaan iteiten ier.​—2 Kron. 8:13.

7. Lón ewe sáingoon Pasofer Jesus me néún kewe aposel ra féri, met a poputááni?

⁷ Jesus me néún kewe aposel, iir chón Jus me ra nóm fán nemenien ewe Allúkún Moses, ina popun ra féri ewe Pasofer. (Mat. 26:17-19) Ewe sáingoon fansoun ra féri ewe Pasofer, ina ewe atun Jesus a poputááni ewe mineféén ránin áchechchem, ina ewe Fááfen Ach Samol, itá néún kewe chón káé repwe féri iteiten ier. Nge lón menni rán repwe féri ena?

8. Ifa ewe kapas eis a ppiitá ren ewe Pasofer me ewe Fááfen ach Samol?

⁸ Jesus a poputááni ewe Fááfen Ach Samol mwirin chék ar féri me néún kewe aposel ewe Pasofer. Ina minne ei mineféén ránin áchechchem epwe fis lón chék pwal ewe rán a fis ewe Pasofer lón. Nge, neman ka kúna pwe ewe rán chón Jus ikenái ra féri ewe Pasofer lón, a sókko seni ewe rán sia kan féri Áchechchemenien án Jesus we máló. Pwata mi sókkofesen? Án Kot we allúk ngeni chón Israel epwe álisikich le pélúweni ena. Mwirin án Kot erá pwe “unusen ewe mwichen chon Israel repwe niela nöür lam,” Moses a tichiki ineet atun lón Nisan 14 repwe nieló ewe lam.​—Álleani Ekistos 12:5, 6.

9. Me ren Ekistos 12:6, ineet epwe ninniiló ewe lamen Pasofer?

 ⁹ Me ren Ekistos 12:6 ewe lam epwe ninniiló “lekuniolupwin.” Ekkewe pwal ekkóch afféún Paipel kapachelong néún chón Jus we itan Tanakh, ra afféúni ena kapas ren “lekulionoroch.” Ina minne, repwe nieló ewe lam mwirin tuputiwen ewe akkar nge lón ewe atun a chúen wor ekis saram, lepoputáán ewe Nisan 14.

10. Me ren ekkóch chón Jus, ineet atun a ninniiló ewe lam? Ena ekiek mi lóngólóng wóón ewe Paipel?

¹⁰ Ló, ló, ló, lón án chón Jus uruwo, ra poputá le uweato lón ewe imwen fel ekkewe lam pwe repwe nieló ikkena ie, ina minne a lamot watteen fansoun pwe repwe tongeni nieló meinisin ekkewe lam. Pokiten ei mettóch, mwirin fite fite púkú ier ekkóch chón Jus ra meefi pwe ewe kapasen éúréúr lón Ekistos 12:6 a weneiti lesópwólóón ewe Nisan 14, ina lefilen ewe atun ewe akkar a poputá le pappanetiw (mwirin leolowas) me lesópwólóón ewe rán lupwen ewe akkar a tuputiw. Nge ika ina weween, iwe itá ineet repwe mwéngé ewe mwéngéén Pasofer? Emén sense itan Jonathan Klawans, sou káé usun ewe lamalamen chón Jus lóóm, a erá: “Ewe mineféén rán a poputá atun a tuputiw ewe akkar, iwe ra féri ewe asor lón engol me arúáánún rán [Nisan 14]. Nge ra poputá le wesewesen féri ewe Pasofer me ewe mwéngéén Pasofer lón ewe engol me enimuen rán [Nisan 15]. Nge ei tettel ese fen affatetiw lón puken Ekistos.” A pwal makkeei: “Néún ewe lamalamen chón Jus kewe puk . . . rese mwo nge affata ngenikich ifa usun ra féri ewe Seder [mwéngéén Pasofer] me mwen katalóón ewe Imwen Fel” lón ewe ier 70.​—Aua pwisin menlapei.

11. (a) Met a fis ngeni Jesus lón ewe ránin Pasofer lón ewe ier 33? (b) Pwata ra eita ngeni ewe Nisan 15 lón ewe ier 33 ránin Sapat “mi fokun pin”? (Ppii ewe footnote.)

¹¹ Iwe lón chék menni rán ra féri ewe mwéngéén Pasofer lón ewe ier 33? Lón Nisan 13 lupwen epwele tori ewe fansoun repwe “niela ekewe nienifön sip fän iten ewe mongön Pasofer,” Kraist a ereni Petrus me Johannes: “Oupwe feila o amolätä ewe mongön Pasofer pwe sipwe mongöfengen.” (Luk. 22:7, 8) Iwe, a tori ewe fansoun mwéngéén Pasofer, mwirin tuputiwen ewe akkar lón Nisan 14, ina epwe pwinin Arúánú. Jesus me néún kewe aposel ra mwéngé ewe mwéngéén Pasofer, iwe mwirin ra poputááni ewe Fááfen ach Samol. (Luk. 22:14, 15) Lón ena pwinin Jesus a ares me ekkewe néúwis ra eáni kapwúng wóón. Ra chúfélatá i wóón ewe iráán ninni arapakkan leolowas lón Nisan 14, nge mwirin leolowas a máló. (Joh. 19:14) Ina minne “Kraist ach we Lamen Pasofer a fen ninnila” lón pwal chék ewe rán ewe lamen Pasofer lón Israel lóóm a ninniiló. (1 Kor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Lesópwólóón án chón Jus na rán, Jesus a peiaseló me mwen poputáán ewe rán Nisan 15. *​—Lif. 23:5-7; Luk. 23:54.

12, 13. Ifa usun ekkewe semirit chón Jus ra kapachelong lón án chón Israel féri apwapwaan ewe Pasofer?

¹² Nge sipwe lesékúriiti met a fis lón Isip. Moses a erá pwe lón ekkewe rán mwer, néún Kot kewe aramas repwe féri ewe Pasofer, pún ina eú allúk ngeniir “tori feilfeilachök.” Lón ar féri ena ránin áchechchem iteiten ier, ekkewe semirit repwe kapas eis ngeni semer me iner usun menlapen weween ena rán. (Álleani Ekistos 12:24-27; Tut. 6:20-23) Ina minne,  pwal mwo nge ekkewe semirit repwe “chechemeni” ena ránin Pasofer pún a wor aúchean ngeniir.​—Eks. 12:14.

¹³ Lupwen eú me eú mineféén táppin aramas ra mááritá, semer kewe me iner repwe áiti ngeniir ekkewe lesen mi lamot. Eú lesen, Jiowa a tongeni túmúnú ekkewe chón fel ngeni. Ekkewe semirit ra káé pwe Jiowa, i wesewesen emén Kot me a tongei néún kewe aramas me a túmúnúúr. A pwáraatá pwe a ina usun atun a amanawa ekkewe mwánichien Israel, nge “niela ekewe re Isip.”

14. Menni lesen seni pwóróusen ewe Pasofer ekkewe sam me in Chón Kraist ra tongeni áiti ngeni néúr kewe?

¹⁴ Ren ekkewe Chón Kraist sam me in rese kan apwóróus ngeni néúr kewe weween ewe Pasofer iteiten ier. Nge met, ka áiti ngeni noum kewe ewe lesen pwe Kot a túmúnú néún kewe aramas? Ka ámmeef ngeniir pwe ka unusen lúkú pwe Jiowa a chúen túmúnú néún kewe aramas ikenái? (Kölf. 27:11; Ais. 12:2) Ka féri ena lón ewe napanap repwe pwapwaiti nge esap ren óm chék afalafaler? Achocho le áiti ngeni óm famili ena lesen pwe epwe álisiir lón ar apéchékkúlaló ar lúkú.

15, 16. Met sia tongeni káé usun Jiowa seni ekkewe pwóróus lón Ekistos sópwun 12-15?

¹⁵ Án Jiowa tufichin túmúnú néún kewe aramas esap chék ina met sia tongeni káé seni pwóróusen ewe Pasofer. A pwal angasereló lupwen a ‘emwenirewu seni Isip.’ Ekieki met a féri. A emmweniir ren úrekuchu, me úreekkei. A áimufeseni ewe Setipar me ra fetál lukanapan. Lupwen ra tikeló le pekin ewe Setipar ra kúna án ewe konik a pwélúoló ewe mwichen soufiun Isip. Mwirin, ekkewe chón Israel mi kúna manaw ra kél: “Üpwe köl ngeni ewe Samol mi Lapalap, . . . A aturalong lon ewe sät ewe oris me ewe mi wisen wawa. Ewe Samol mi Lapalap ai pöchökül me ai köl, i a amanauaei.”​—Eks. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Kölf. 136:11-15.

¹⁶ Ika mi wor noum semirit, ka ákkálisiir le lúkúlúk wóón Jiowa pwe i emén Chón Amanaw? Minne ka eáni pwóróus me ekkewe kefil ka féri a pwáraatá ngeni noum kewe pwe ka unusen lúkúlúk wóón Kot? Lón ámi Famili Fel, oua tongeni pwóróusfengen wóón met a mak lón Ekistos sópwun 12-15 me menlapei ifa usun Jiowa a angasaaló néún kewe aramas. Oua pwal tongeni káé minne a mak lón Föför 7:30-36 are Taniel 3:16-18, 26-28. Ewer, a lamot meinisin kúkkún me watte repwe lúkúlúk pwe Jiowa i emén Chón Amanaw esap chék lón fansoun lóóm. Usun an angasaaló néún kewe aramas lón fansoun Moses we, epwe pwal angasakicheló lón fansoun mwach.​—Álleani 1 Tesalonika 1:9, 10.

17, 18. Pwata chchaan Jesus we a kon múrinné seni chchaan ewe lam lón fansoun ewe Pasofer?

¹⁷ Ekkewe Chón Kraist mi enlet rese féri ewe Pasofer, án chón Jus ránin áchechchem.  Ena rán a kapachelong lón ewe Allúkún Moses, nge kich sise chúen nóm fán ena Allúk. (Rom 10:4; Kol. 2:13-16) Sia kan aúcheani pwal eú rán, ina ránin áchechchemenien málóón Néún Kot we. Iwe nge sia tongeni káé chómmóng pwóróus seni ewe Pasofer mi poputá me lón Isip.

¹⁸ Chchaan ewe lam ra toofi ngeni penkasamen imwer lepekin me rúúepek me asan, ina met ra kúna manaw ren. Ikenái, sise eáni asorun man ngeni Kot lón fansoun ewe Pasofer are lón pwal ekkóch fansoun. Nge mi wor ewe asor mi múrinné seni ekkena pún a tongeni amanawa aramas me atoto ngeniir manaw esemuch. Ewe aposel Paulus a mak usun mwichen “nöün Kot kewe mwänichi, ra chufengen fän pwapwa, iter a mak lon läng.” Ekkewe Chón Kraist mi kepit repwe kúna manaw ren chchaan Jesus we, “ewe cha ra aea le käsup.” (Ipru 12:23, 24) Ekkewe Chón Kraist mi ápilúkúlúkún kúna manaw esemuch wóón fénúfan ra pwal lúkúlúk wóón chchaan Jesus we pwe repwe kúna manaw ren. Mi lamot repwe chechchemeni ei kapasen alúkúlúk: “Pun lon Kraist sia ngasala ren chaan, pwe ach kewe tipis ra musala. A ifan me watten än Kot we ümöümöch.”​—Ef. 1:7.

19. Ifa usun minne ekkewe chón Israel ra féri ngeni ewe lamen Pasofer a tongeni apéchékkúla ach lúkúlúk wóón ekkewe oesini?

¹⁹ Lupwen ekkewe chón Israel ra nieló ewe lam lón ewe Pasofer, itá resap kupi chúún. (Eks. 12:46; Num. 9:11, 12) Iwe, ifa usun ren “ewe Lamen Kot,” ewe a feito pwe epwe awora ewe méén kepich? (Joh. 1:29) Jesus a ittiwetiw wóón ewe iráán ninni ren ekkewe chón atai allúk mi nóm lepekin me rúúepek. Ekkewe chón Jus ra tingorei Pilatus ar repwe kupi chúún ekkena mwán pwe repwe mwittir máló pwe resap nóm wóón ewe iráán ninni tori Nisan 15, ewe rán ekkewe ruu Sapat ra fisippék lón. Ekkewe soufiu ra kupi pechen ekkewe rúúemén chón atai allúk, “nge lupwen ar feiliti Jesus, ra küna pwe a fen mäla, iei mine resap chüen kupi pechen.” (Joh. 19:31-34) Ar rese kupi pechen Jesus a pwal usun chék án ekkewe chón Israel rese kupi chúún ewe lamen Pasofer, ina minne ewe lam ina “chök ngünüen” met epwe fis lón Nisan 14 lón ewe ier 33. (Ipru 10:1) Pwal och, minne a fis ngeni Jesus ina pwénútáán met a mak lón Kölfel 34:20, ewe mettóch itá epwe apéchékkúla ach lúkúlúk wóón ekkewe oesini.

20. Ifan eú mettóch ewe Pasofer me ewe Fááfen Ach Samol ra sókkofesen wóón?

²⁰ Iwe nge, mi wor sókkofesenin ewe Pasofer me ewe Fááfen ach Samol. Met ekkewe chón Jus ra féri lón ar áchechchem esap itá ina met Kraist a ereni néún kewe chón kúné ar repwe féri lón áchechchemenien an we máló. Lupwen ekkewe chón Israel lóóm ra nóm lón Isip ra ocheei futuken ewe lam nge rese únúmi chchaan. Iwe a sókko seni met Jesus a éúréúra ngeni néún kewe chón káé ar repwe féri. A erá pwe mi lamot chókkewe repwe nemenem “lon Mwün Kot” repwe mwéngé ewe pilawa me ún ewe wain, ekkewe mi liosuetá pwisin futukan me chchaan. Sipwe káéfichi usun ei mettóch lón ewe lesen mwirin ei.—Mark. 14:22-25.

21. Ifa usun ach silei pwóróusen ewe Pasofer a tongeni álisikich?

²¹ A fókkun ffat pwe ewe Pasofer ina eú rán mi fókkun lamot ren met Kot a féri fán iten Israel, me sia tongeni káé chómmóng lesen seni. Ina minne, inaamwo ika ewe Pasofer, ina eú ránin áchechchem fán iten ekkewe chón Jus esap fán iten Chón Kraist, nge mi lamot ngenikich Chón Kraist ach sipwe silei usun, me lefareni ekkewe lesen a awora pwe ina kinikinin “ekewe Toropwe mi Pin meinisin” mi pop seni Kot.​—2 Tim. 3:16.