1, 2. (a) Ifa ewe kapasen fén Kot a emmweni Salomon an epwe makkeei fán iten ekkewe sáráfé? (b) Pwata ekkewe Chón Kraist mi ierini nime feitá repwe pwal ekieki án Salomon ei kapasen fén?

 FÁN emmwenien Kot, King Salomon a eáni ei kapasen pesepes ngeni ekkewe sáráfé: “Lealüalum kopwe chechemeni ewe mi föruk, mwen ekewe rän mi ngau repwe feito.” Menni “ekewe rän mi ngau” a fós usun? Salomon a áweweei usun án ekkewe chinnap weires, ren choweán chchechin péúr, apwangapwangen pecher, chókúkkúnulóón ngiir, toputopulóón meser, púngúlóón selinger, úwanen mékúrer me pworolóón inisiir. Itá esap wor emén epwe ekiekin witiwit tori an a chinnap pwe epwe poputá le angang ngeni Jiowa.​—Álleani Än Salomon Afalafal 12:1-5.

² Chómmóng Chón Kraist mi nime ieriir feitá ra chúen péchékkúl. Ekkóch leir eli a fen ekis pwecheló meten mékúrer nge eli esaamwo toriir ewe esin apwangapwangen inis King Salomon a fós usun. Itá ekkena Chón Kraist mi mwukóló ra pwal tongeni apwénúetá án Kot we kapasen fén ngeni ekkewe sáráfé, ewe a erá: “Chechemeni  ewe mi föruk”? Met weween ei kapasen fén?

3. Met weween ach chechchemeni ewe Chón Fératá mi Lap?

³ Inaamwo ika eli sia fen angang ngeni Jiowa ren fite fite ier, nge a múrinné pwe fán ekkóch sipwe ekilonei úkúkún watteen amwararen ewe Chón Férikich. Esap pwe manaw iei ewe mettóch a mmen amwarar? Napanapen án Kot fératá férian kewe a kon tokorárá sise tongeni unusen weweiti. Pokiten a fókkun sókkópat minne Jiowa a awora ngenikich, iwe sia tufichin pwapwaiti chómmóng mettóch lón manawach. Lupwen sia ekieki férien Jiowa kewe, a pwal chemengenikich an tong, tipachem, me manaman. (Kölf. 143:5) Nge ach chechchemeni ewe Chón Fératá mi Lap a pwal wewe ngeni ach sipwe ekieki wisach ngeni. Atun sia ekieki ei mettóch, sia tipeppós le pwáraatá ach kilisou ren ach angang ngeni úkúkún ach tufich lón unusen manawach.​—SalAf. 12:13.

4. Ifa ewe kapas eis ekkewe Chón Kraist a fen watte met ra kúna lón manawer ra tongeni pwisin eisiniir, me pwata?

⁴ Ika a fen watte met ka kúna lón manawom, kopwe pwisin eisinuk, ‘Met upwe féri lón manawei iei, atun ua chúen péchékkúl?’ A suuk ngeni emén mi mwukóló ekkóch mettóch ese suuk ngeni ekkewe ekkóch. Ka tongeni áiti ngeni ekkewe kúkkún me sáráfé met ka káé seni Jiowa. Ka tongeni apéchékkúler ren óm apwóróusa pwóróusom ren met ka pwapwaiti lón óm angang ngeni Jiowa. King Tafit a iótek pwe epwe tongeni féri ena. A makkeei: “Ai Kot, ka aiöüei seni lesäräföi . . . Ai Kot, kosap likitieila iei, lupwen üa chinlap o pwech mökürei. Kopwe etiei, lupwen üpwe asilefeili om manaman me om tufich ngeni ekewe täppin aramas repwe up me mürin.”​—Kölf. 71:17, 18.

5. Ifa usun ekkewe Chón Kraist mi mwukóló ra tongeni áiti ngeni ekkewe ekkóch met ra káé lón manawer?

⁵ Ifa usun kopwe áiti ngeni ekkewe ekkóch ewe tipachem ka fen angei lón manawom? Ka tongeni etiwa ekkewe sáráfé ngeni imwom pwe oupwe tongeni apéchékkúlafengenikemi? Ka tongeni eisiniir ika oua tongeni mwin le afalafal pwe repwe tongeni kúna ewe pwapwa a feito seni óm angang ngeni Jiowa? Iei met Elihu ewe mi manaw lóóm a erá: “Ir mi chinlap repwe kapas, nge chokewe mi ieritam repwe aiti ngeni aramas tipachem.” (Hiop 32:7) Ewe aposel Paulus a pesei ekkewe Chón Kraist fefin mi mwukóló ar repwe apéchékkúla ekkewe ekkóch ren ar kapas me féffér. A makkeei: “Kopwe aiti ngeni ekewe chinlap fefin ar repwe . . . asukula mine a mürina.”​—Tit. 2:3.

6. Pwata a aúchea tufichin ekkewe Chón Kraist mi mwukóló?

⁶ Ika en emén Chón Kraist mi mwukóló, a wor chómmóng mettóch ka tongeni féri le álisi ekkewe ekkóch. Ekieki met ka weweiti iei nge kese silei 30 are 40 ier lóóm. Ka silei ifa usun kopwe apwénúetá lón manawom ekkewe kapasen emmwen lón Paipel. Ese mwáál ka tufichin amwékútú letipen ekkóch ren ewe enlet lón Paipel. Ika en emén chónemmwen lón ewe mwichefel, ka silei ifa usun kopwe álisi emén a féri och féffér mi mwáál. (Kal. 6:1) Eli ka silei ifa usun kopwe emmweni ekkóch angang lón ewe mwichefel, ekkewe sókkópaten angang lón mwichelap, are angangen kaútáán Leenien Mwich. Eli ka silei ifa usun kopwe pesei ekkewe tokter ar repwe áeá ekkewe minen álillis lón pioing rese áeá chcha. Ikaamwo ka kerán papatais, nge mi aúchea ekkewe mettóch ka fen silei lón manawom. Áwewe chék, ika a wor noum ka fen túmúnú, iwe ena sile epwe fókkun álilliséch ngeni ekkewe ekkóch. Ekkewe Chón Kraist mi mwukóló ra tufichin álisi néún Jiowa kewe aramas ren ar asukuler, emmweniir me apéchékkúler.​—Álleani Hiop 12:12.

7. Ikkefa ekkewe mettóch ekkewe Chón Kraist mi mwukóló ra tongeni áiti ngeni ekkewe kúkkún me sáráfé?

⁷ Ifa usun kopwe unusen áeá óm kewe  tufich? Eli ka tongeni áiti ngeni ekkewe kúkkún me sáráfé ifa usun repwe poputá me káé ngeni aramas ewe Paipel. Ika en emén fefin, ka tongeni álisi ekkewe inelap fépwúl ren ifa usun repwe itepék lón wiser le féri ar angang ngeni Kot me ar túmúnú néúr kewe kúkkún? Ika en emén mwán, ka tongeni áiti ngeni ekkewe át le eáni ar afalafal lón mwich fan mwasangasang me repwe lipwákéch lón ewe angangen afalafala ewe kapas allim? Ka tongeni áiti ngeniir ifa usun repwe tongeni áámwa ekkewe Chón Kraist chinnap me apéchékkúler lón pekin lúkú? Ikaamwo kese chúen kon lien péchékkúl usun lóóm, a suuk ngonuk óm kopwe asukula ekkewe kúkkún me sáráfé. Án Kot we Kapas a erá: “Aramas ra ingeiti pöchökülen alüal o meniniti ekewe mi pwechepwech mökürer.”​—SalF. 20:29.

8. Met aposel Paulus a féri lupwen a fen mwukóló?

⁸ Ewe aposel Paulus a unusen áeá an tufich pwe epwe angang ngeni Kot inaamwo ika a fen mwukóló. Lón ewe atun a towu seni kalapus lón Rom órun ewe ier 61, a fen likiitú fite fite ier fán sókkópaten weires usun emén misineri, nge a tongeni filatá le nómwotiw me afalafal lón Rom. (2 Kor. 11:23-27) Ese mwáál ekkewe mwichefel lón ena watteen telinimw repwe aúcheani an álillis. Nge Paulus a kúna pwe mi wor watteen osupwangen chón álillis lón ekkewe ekkóch fénú. Iwe a sái sefál usun emén misineri ngeni Efisos, mwirin Kreta, me eli Masetonia. Timoty me Titus ra fiti lón an sái. (1 Tim. 1:3; Tit. 1:5) Sise silei ika a pwal ló Spain, nge a fen ekiekin sái ngeni.​—Rom 15:24, 28.

9. Ineet Petrus a mwékút ngeni ewe leeni ikewe mi wor watteen osupwangen chón álillis ie? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

⁹ Eli a fen lap seni 50 ierin aposel Petrus lupwen a mwékút ngeni ewe leeni ikewe a wor watteen osupwangen chón álillis ie. Ifa usun sia silei? Ika a arapakkan fengen ierin Petrus me Jesus are a fen ekis watte seni, iwe weween pwe eli Petrus epwe órun 50 ierin lupwen a chuuri ekkewe ekkóch aposel lón Jerusalem lón ewe ier 49. (Föf. 15:7) Ekkóch fansoun mwirin ena, Petrus a ló Papilon pwe epwe nónnóm ie, ese mwáál fán iten an epwe afalafal ngeni ekkewe chómmóng chón Jus lón ena leeni. (Kal. 2:9) A nónnóm ikena ie lupwen a makkeei néún we áechéén taropwe fán emmwenien Kot, ina epwe órun ewe ier 62. (1 Pet. 5:13) A tongeni weires ngeni emén an epwe nónnóm lón fénúen ekis, nge Petrus ese mut ngeni an ierin ttam epwe pinei seni ewe pwapwa a kúna lón an unusen angang ngeni Jiowa.

10, 11. Apwóróusa pwóróusen emén mi watte ierin nge a mwékút ngeni ewe leeni mi wor osupwangen chón álillis ie.

¹⁰ Ikenái chómmóng Chón Kraist mi ierini 50 feitá ra kúna pwe a siwil nónnómur me a suuk ngeniir ar repwe alapaaló ar angang ngeni Jiowa. Ekkóch ra mwékút ngeni ewe leeni mi wor osupwangen chón álillis ie. Áwewe chék, Robert a makkeei: “Ngang me pwúlúwei we a 50 som ierim lupwen aua kúna ekkewe angang mi suuk ngenikem. Néúm we áláemén át a fen ló senikem, me ese chúen wor semem me inem chinnap mi lamot aupwe túmúnúúr. Ám aua angei ekis álemwiriem seni semen kewe me inem ra fen máló. Iwe ua ekieki pwe ika aua améméló imwem we epwe naf méén fán iten komusen ám liwinimmang me atufichikem tori upwe angei nei we social. Aua rongorong pwe lón ewe fénú Bolivia, a wor chómmóng aramas ra mochen káé Paipel, nge ese lamot watte moni án aramas repwe nónnóm ie. Iwe, aua filatá ám aupwe mwékút ngeni ikena ie. Ese mecheres ám aupwe eérenaaló mineféén leeniem. Meinisin a kon sókkóló seni met aua eérenaaló lón Merika. Nge aua kúna watteen feiéchún ám achocho.”

¹¹ Robert a pwal apasa: “Iei aua áeá unusen manawem le angang fán iten ewe mwichefel. Ekkóch ekkewe aramas aua fen káé Paipel ngeniir  ra papatais. Eú famili aua káé ngeni ra nónnóm lón eú sóópw fite fite mwail towauan me iir mi osupwang. Nge iteiten wiik chón ena famili ra achocho le sái ngeni town pwe repwe fiti mwich. Ka tongeni anchangei úkúkún ám pwapwa le kúna feffeitáán ena famili me ewe mwánichi a pwal mwo nge fiti ewe angangen pioneer?”

12, 13. Apwóróusa ifa usun emén Chón Kraist a angang ngeni Jiowa lón pwal eú mineféén napanap mwirin an a retire.

¹² Ekkewe mwichefel me ekkewe kúmi mi eáni fósun ekis ra tongeni kúna watteen álillis seni pwiich kewe mi mwukóló. Pwal och, ewe angangen afalafal ngeni ekkewe chón ekis a mmen ámmeseik. Áwewe chék, iei met Brian a makkeei: “Ngang me pwúlúwei we aua meefi pwe a echchipwang manawem lupwen ua tori ewe ierin retire lón Britain, ier 65. Néúm kewe ra fen ló senikem, me a weires ám aupwe kúna aramas mi mochen káé Paipel. Mwirin, ua chuuri emén alúwél chón China a féri research lón ewe university. A tipeeú ngeni an epwe fiti ach mwich, me ua poputá le káé ngeni ewe Paipel. Mwirin fitu wiik, a poputá le uwei pwal emén chienan chón China. Ruu wiik mwirin, a pwal etiwa emén, mwirin pwal emén.

¹³ “Lupwen ewe eniménún chón China chón research a tingor an epwe káé Paipel, ua ekieki, ‘Pokiten chék a 65 ieri esap weween pwe upwe retire lón ai angang ngeni Jiowa.’ Iwe ua eisini pwúlúwei we, i a kúkkún seniei wóón ruu ier, ika epwe mochen káé fósun China. Aua káé fósun China seni lón ekkewe minen káit mi rekot lón cassette. A fis ena engol ier a ló. Ám afalafal ngeni ekkewe aramas mi eáni fósun ekis, usun aua meefi pwe aua alúwél me fépwúl sefál. Seni ena atun tori iei aua fen káé Paipel ngeni 112 chón China! Lape ngeniir ra fen fiti ekkewe mwich. Iei, emén me leir a fen wiliti emén pioneer me aua akkangangfengen.”

14. Met ekkewe Chón Kraist mi mwukóló repwe chechchemeni? Ifa usun pwóróusen Paulus a tongeni apéchékkúler?

¹⁴ Inaamwo ika a suuk ngeni ekkewe Chón  Kraist 50 ieriir feitá ekkewe mineféén alen ar repwe angang ngeni Kot, nge esap meinisin ra tongeni féri. Ekkóch leir mi apwangapwang inisiir, me ekkóch ra túmúnú semer are iner chinnap are néúr. Kopwe pwapwa le silei pwe Jiowa a aúcheani met chék ka tongeni féri fán itan. Ina popun, lap seni óm kopwe lichippúng ren met kese tongeni féri, kopwe pwapwaiti met ka tongeni féri. Nengeni án aposel Paulus leenien áppirú. Ren fite ier, a kalapus lón pwisin imwan, ese chúen tongeni sáifetál usun emén misineri. Nge lupwen aramas ra etto chuuri, a afalafal ngeniir usun ewe Paipel me a álisiir ar repwe tuppwél lón ar angang ngeni Kot.​—Föf. 28:16, 30, 31.

15. Pwata ekkewe Chón Kraist chinnap ra fókkun aúchea?

¹⁵ Jiowa a pwal aúcheani met ekkewe mi chinnap ra tongeni féri lón ar angang ngeni. Pwúngún pwe Salomon a erá pwe ese mecheres ewe fansoun sia nóm lón apwangapwangen chinnap. Nge ewe Paipel a áchema ngenikich pwe Jiowa a aúcheani met ekkewe chinnap Chón Kraist ra féri lón ar mwareiti I. (Luk. 21:2-4) Ekkewe mwichefel ra pwal aúcheani án ekkewe chinnap mi tuppwél leenien áppirú.

16. Ikkefa ekkewe feiéch eli ese suuk ngeni Anna, nge met a tongeni féri pwe epwe fel ngeni Kot?

¹⁶ Ewe Paipel a pwóróus usun emén fefin itan Anna a tuppwél le mwareiti Jiowa lón an chinnap. I a má seni pwúlúwan me a 84 ierin lupwen Jesus a uputiw. Ese mwáál, Anna ese chúen manaw ren an epwe wiliti néún Jesus chón káé, me epwe emén mi kepit ren án Kot we manaman mi fel, are epwe pwapwaiti le fiti ewe angangen afalafala ewe kapas allim usun ewe Mwú. Nge met Anna a tufichin féri, i a pwapwaiti le féri. “Neminei esap feila seni ewe imwenfel, pwe a chök fel ngeni Kot lerän me lepwin.” (Luk. 2:36, 37) Iteiten lesossor me lepwin lupwen ewe souasor a eáni asor ewe appach mi pwokkus lón ewe imwenfel, Anna a nóm lein ewe mwichen aramas mi iótek lón kiánin ewe imwenfel eli órun esopw awa. Lupwen Anna a kúna ewe ménúkol Jesus, a poputá le “kapas usun ewe mönükol ngeni chokewe meinisin mi witiwiti än Kot epwe angasala Jerusalem.”​—Luk. 2:38.

17. Ifa usun sia tongeni álisi ekkewe Chón Kraist chinnap me ekkewe mi semmwen lón ar fel ngeni Jiowa?

¹⁷ Ikenái, mi lamot sipwe mmólnetá le álisi ekkewe Chón Kraist chinnap are mi semmwen. Ekkóch leir ra fókkun mochen fiti ekkewe mwich me mwichelap nge rese tongeni. Lón ekkóch leeni ekkewe mwichefel ra akkóta pwe ekkewe chinnap repwe aúseling ngeni ekkewe mwich wóón phone. Nge eli lón ekkóch leeni ese tufich ena. Ikaamwo rese tongeni fiti, nge ra chúen tongeni álisatá ewe fel mi enlet. Áwewe chék, ra tongeni iótek fán iten ewe mwichefel.​—Álleani Kölfel 92:13, 14.

18, 19. (a) Ifa usun ekkewe Chón Kraist chinnap ra tongeni apéchékkúla ekkewe ekkóch? (b) Ié kewe ra tongeni apwénúetá ei kapasen fén: “Kopwe chechemeni ewe mi föruk”?

¹⁸ Ekkewe Chón Kraist chinnap neman rese mirititi úkúkún ar apéchékkúla ekkewe ekkóch. Áwewe chék, Anna a tuppwél le feiló ngeni ewe imwenfel ren fite ier, nge ese silei pwe fitepúkú ier mwirin, an leenien áppirú a chúen apéchékkúla ekkewe ekkóch. Pwóróusen an tong ngeni Jiowa a mak lón Paipel. Ese wor tipemwaramwar pwe pwiim kewe chón lúkú resap tongeni ménúki óm tong ngeni Kot. Ina popun án Kot we Kapas a erá: “Meten mökür mi üwan epa mwärämwär mi ling, a fis ngeni eman mi manau fän pwüng.”​—SalF. 16:31.

¹⁹ A wor kaúkún met kich meinisin sia tongeni féri lón ach angang ngeni Jiowa. Nge ren chókkewe mi chúen nóm rer péchékkúl repwe lefareni ekkeei kapas: “Kopwe chechemeni ewe mi föruk, mwen ekewe rän mi ngau repwe feito.”​—SalAf. 12:1.