1, 2. Pwata a weires ngeni chókkewe mi angang towau ar repwe liwiniti ar famili? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

 EDUARDO a erá: “Lupwen ua angang lón eú fénúen ekis, a watte wisei lón ai we angang me a pwal watte peioffui. * Nge lupwen ua poputá le káé ewe Paipel ren Chón Pwáraatá Jiowa, ua mirititi pwe mei pwal wor wisei mi kon lamot seni ekkena, ina ai upwe túmúnú ai famili lón ar fel ngeni Kot nge sap chék lón pekin aion. Ina minne, ua liwiniti ai famili.”​—Ef. 6:4.

² Eduardo a silei pwe a apwapwaai Jiowa lupwen a filatá le liwiniti an famili. Nge usun chék Marilyn, ewe sia pwóróus usun lón ewe lesen mwen ei, Eduardo epwe angang weires le apéchékkúlasefáli ewe riri lón an famili. A pwal mirititi weiresin an epwe atufichi pwúlúwan we me néún kewe lón fénúan we mi osupwang. Ifa usun epwe kúnékún an angang? Itá epwe tongeni kúna álillis seni ewe mwichefel?

3. Ifa usun án emén sam are in towau seni néún kewe a tongeni kkúú meefier?

³ Eduardo a apasa: “Ua mirititi pwe ua túmúnúngaw ngeni nei kewe lón ewe atun a kon lamot ngeniir ai emmwen me ai tong. Use  tongeni álleani ngeniir ekkewe pwóróus seni Paipel, use tongeni fitiir le iótek, foropacher me kukkunou ngeniir.” (Tut. 6:7) Anna, néún we finichi, a apasa: “Use meefi núkúnúkéch pún papa ese nóm rem. Lupwen a liwinitikem, aua chék silei i ren mesemesan me leúwan. Nge use eérenaaló an epwe foropacheiei.”

4. Ifa usun án ewe sam towau seni an famili a kkúú an tufichin apwénúetá wisan we mékúren ewe famili?

⁴ Án emén sam towau seni an famili a tongeni apwangapwangaaló an tufichin apwénúetá wisan we mékúran an we famili. Ruby, pwúlúwen Eduardo we a erá: “A lamot ai upwe wisepékú wisen emén sam me emén in. Ua fen eéreni ai upwe pwisin apwúngaló met ai famili epwe féri. Lupwen Eduardo a liwinitikem, a lamot upwe káé ifa usun emén Chón Kraist epwe onómu fán nemenien mékúran we. Pwal mwo iei, fán ekkóch ua áchema ngeniei pwe pwúlúwei a fen nóm rem.” (Ef. 5:22, 23) Eduardo a pwal apasa: “Néúm kewe nengngin ra eérenaaló ar repwe tingorei iner we ika ra tongeni féri och mettóch. Ngang me pwúlúwei we aua mirititi lamoten án néúm kewe repwe kúna pwe aua tipeeú lón minne aua kan filatá. A pwal lamot upwe emmweni ai famili usun emén Chón Kraist.”

5. Ifa usun emén sam a poputá le apéchékkúlasefáli ewe riri lón an we famili, iwe met mwirilóón?

⁵ Eduardo a achocho úkúkún an tufich pwe epwe apéchékkúlasefáli an riri ngeni an we famili me álisiir lón ar riri ngeni Kot. Iei alon: “Ua mochen áiti ngeni nei kewe ewe enlet ren ai kapas me ai féffér, esap chék ren ai upwe apasa pwe ua tongei Jiowa nge upwe pwal pwáraatá.” (1 Joh. 3:18) Jiowa mi efeiéchú án Eduardo achocho? Anna a pélúweni: “A mmen álilliséch ngenikem ám kúna án papa achocho le wiliti emén sam mi múrinné me an mochen arap ngenikem. Aua pwapwa lupwen papa a achocho ngeni pwal och angang lón ewe mwichefel. Ei fénúfan a mochen atowauakemiló seni Jiowa. Nge semem kewe me inem ra chék nefotofot wóón ewe enlet, iwe aua pwal áppirúúr. Papa a pwon pwe esap chúen ló towau senikem. Iwe a apwénúetá an pwon, nge ika ese apwénúetá, neman iei usap nóm lón án Jiowa we mwicheich.”

6. Ifa ewe lesen ekkóch sam me in ra káé atun a fis maun lón leenier?

⁶ Pwóróusen ekkóch Chón Pwáraatá Jiowa lón ekkewe fénú lón Balkans atun ewe maun, a pwáraatá pwe néún pwiich kewe ra pwapwa inaamwo ika a áweires nónnómur me ikkena ie. Pwata? Pokiten semer kewe me iner rese tongeni towu seni imwer me ló angang, iwe ra nómwotiw lón imwer, káé ngeni néúr kewe, kukkunou ngeniir me fós ngeniir. Met ei mettóch a áiti ngenikich? A lamot ngeni ekkewe semirit án semer me iner repwe nónnóm rer, lap seni moni are liffang. Enlet, án Kot we Kapas a erá pwe ekkewe semirit repwe kúna feiéch ika semer me iner ra áfánniir me emiritiir.​—SalF. 22:6.

7, 8. (a) Ekkewe sam me in mi liwiniti ar famili ra tongeni máirú ren met? (b) Met ekkewe sam me in ra tongeni féri pwe repwe ririéchsefál me néúr kewe?

⁷ Ekkóch sam me in mi liwiniti ar famili ra máirú pún néúr kewe rese fen pwapwa pwe ra liwin are ra fen song ngeniir. Neman repwe ereni néúr kewe: “Pwata ouse fen kilisou ren ai angang weires fán itemi?” Nge eli a ina usun napanapen néúr kewe pokiten án semer are iner ese nónnóm rer. Iwe, met ewe sam are ewe in a tongeni féri?

⁸ Kopwe tingorei Jiowa an epwe álisuk le weweéchúti meefien chón óm famili. Mwirin, atun ámi fósfengen me óm famili ereniir pwe pwal en popun ewe osukosuk a fis lón ámi famili. Neman epwe álilliséch ika kopwe omusomus ngeniir seni letipom. Lupwen pwúlúwom we me néúmi kewe ra kúna pwe ka kan achocho le áwena mettóch lón ámi famili, iwe, repwe meefi pwe ka féri ekkena pokiten ka enletin tongeer. Ika ka mosonottam me kese fangetá, ekis me ekis neman óm famili epwe tongeoksefál me súfélituksefál.

9. Pwata ach atufichi pwisin ach famili ese wewe ngeni ach éttúres pwe sipwe pisekisekiló?

⁹ Ewe aposel Paulus a eáni éúréúr pwe ika ekkewe Chón Kraist chinnap rese chúen tongeni atufichi pwisin iir, iwe néúr kewe me néún néúr kewe “repwe liwini ngeni semer me iner, pwal ngeni semen me inen semer me iner mine ra piin föri ngeniir.” Nge Paulus a pwal pesei meinisin Chón Kraist ar repwe menemenéch ren met a lamot ngeni manawer iteiten rán ren choweán mwéngé, úf me imw. Mi lamot ach sisap éttúres ngeni ewe sókkun manaw mi kinamwe are núkúnúkéchúló lón pekin moni. (Álleani 1 Timoty 5:4, 8; 6:6-10.) Ren án emén Chón Kraist epwe ‘tümwünü püsin chon an famili,’ ese wor popun an epwe kútta wéún ei fénúfan ekiseló chék epwele móróló. (1 Joh. 2:15-17) Mi lamot sipwe túmúnú pwe “atuputupun wöün fanüfan” are “öürekin manauen ikenai” esap eppeti án ach famili epwe angei ewe “enletin manau” lón án Kot we fénúfan sefé.​—Mark. 4:19; Luk. 21:34-36; 1 Tim. 6:19.

10. Pwata a eú alen tipachem an esap wor ach liwinimmang?

¹⁰ Jiowa a silei pwe mi wor lamoten moni ngeni manawach. Nge moni ese tongeni awora ngenikich ewe sókkun álillis me túmún án Kot we tipachem a tongeni awora ngenikich. (SalAf. 7:12; Luk. 12:15) Fán chómmóng chókkewe mi ló seni ar famili pwe repwe angang, rese kon lien mirititi úkúkún liwinin ar repwe mwékút ngeni ena leeni. Me rese pwal tongeni lúkúlúk pwe repwe angei watteen moni lón ekkena fénú. Ren enletin, a wor watteen efeiengawan. Chómmóng ra liwiniti ar famili nge a fen watteeló ar liwinimmang, iwe, rese kon chúen tongeni angang ngeni Kot pún ra wiliti chón angang ngeni ewe emén ra liwinimmang ngeni. (Álleani Än Salomon Fos 22:7.) A eú alen tipachem ika sisap mwo nge awora ach liwinimmang.

11. Ifa usun án ewe famili féri kókkótun néúnéún néúr moni a tongeni álisiir?

¹¹ Eduardo a silei pwe ren an epwe nónnóm ren an famili me túmúnúéchúúr, mi lamot epwe néúnéúéchú néúr moni. Iir me pwúlúwan we ra féri kókkótun néúnéún néúr moni wóón ekkewe mettóch mi wesewesen lamot ngeniir. Nge ren an epwe fisiéch kókkótun néúnéún néúr moni, mi lamot repwe túmúnú met repwe kamé, esap usun ar néúnéú néúr moni me lóóm. Meinisin lón ewe famili ra álillisfengen me rese néúnéú néúr moni ngeni ekkewe mettóch ese lamot. * Eduardo a erá: “Áwewe chék, nei kewe rese chúen fiti private sukul nge ua kútta ekkewe public sukul mi múrinné fán iter.” Iir meinisin lón ewe famili ra iótek pwe Eduardo epwe kúna ewe sókkun angang esap eppeti ar kókkótun fel ngeni Kot. Ifa usun Jiowa a pélúweni ar iótek?

12, 13. Met Eduardo a féri pwe epwe atufichi an famili, iwe ifa usun Jiowa a efeiéchú an tipeppós le ámecheresaaló nónnómun manawan?

¹² Eduardo a erá: “Lón ekkewe ruu ier, lupwen ua kerán liwin, a weires ám aupwe ataweei ám osupwang. Peioffui a chék kúkkún ese kon lien naf ngeni ám osupwang, iwe aua néúni och ewe moni aua isoni lón bank, ua fókkun mélúlú. Iwe nge, aua tongeni fiti meinisin ekkewe mwich me fiti ewe angangen afalafal usun eú famili.” Eduardo a apposa letipan an esap mwo nge ekiekin etiwa eú sókkun angang epwe atowauaaló i seni an famili ren fitu maram are fen ier. A erá: “Nge ua káé ai upwe féri sókkópaten angang pwe ika eú me leir ese suuk, ua tongeni féri pwal eú.”

¹³ Pokiten a ttam ewe fansoun Eduardo a okkomusa an we liwinimmang, iwe ewe moni a paaroni a watteeló ewe manawan a okkomusatiw. Iwe nge, Eduardo a tipemecheres le féri ena pún epwe tongeni nónnóm ren an famili usun met Jiowa a tipeni. Eduardo a erá pwe peioffun iei a mmen fókkun kúkkún ese akkarap ngeni peioffun an angang lón fénúen ekis. Inaamwo ika ina nge a erá: “Ause echik. ‘Pöün Jiowa ese mochomoch.’ Iwe aua mwo nge filatá ám aupwe pioneer. Ekiseló mwirin ena, a échúló nónnómun  fénúem me a mecheresiló ai upwe atufichi ai famili.”​—Ais. 59:1.

14, 15. Met ekkewe famili ra tongeni féri lupwen ra kúna sóssótun ar repwe akkomwa pisek lap seni mettóchun Kot? Met a tongeni fis ika ra isetiw eú leenien áppirú mi múrinné?

¹⁴ Lón chómmóng fénú, aramas ra meefi pwe wiser ar repwe liffang ngeni aramaser me chiener kewe me anéúnéúr moni. Eduardo a áweweei: “Ina eéreniem, aua pwapwa le liffang.” Nge a pwal erá: “Nge mi chék wor aúkúkún. Ua áweweei ngeni aramasem pwe ua pwapwa le liffang úkúkún ai tongeni nge esap lón ewe úkúkún epwe efeiengawa án ai we famili angang me riri ngeni Kot.”

¹⁵ Ekkóch ra song ngeni aramaser kewe mi liwiniti ar famili are filatá ar resap eáni eú angang mi towau seni ar famili. Ra mwo nge ereniir pwe iir mi máicha me rese sile tong pokiten ra ekiekin angei tufichiir seniir. (SalF. 19:6, 7) Anna, néún Eduardo we a erá: “Nge lupwen aua tipeppós le akkomwa ám fel ngeni Kot lap seni ám aupwe pisekisekiló, neman ekkóch aramasem kewe repwe mirititi lamoten ám manaweni manawen Chón Kraist. Nge epwe ifa usun repwe weweiti ika aupwe fangetá me fitaaló mocheniir?”—Apépé ngeni 1 Petrus 3:1, 2.

16. (a) Met sókkun ekiekmwáál emén a tongeni eáni? (Jas. 1:22) (b) Jiowa a kan efeiéchú met sókkun kefil aramas ra féri?

¹⁶ Emén Chón Kraist fefin mi ló seni an famili pwe epwe angang lón eú fénúen ekis, a ereni ekkewe mwán mi ásimaw: “Aua pennúkúóló chómmóng mettóch ren ai upwe etto ikeei. A lamot án pwúlúwei we epwe pwal mwo nge towu seni wisan we emén chónemmwen lón mwichefel. Ina popun ua wesewesen áneán pwe Jiowa epwe efeiéchú ai mwékút ngeni ikeei ie.” Jiowa a chék tongeni efeiéchú ekkewe kefil sia féri mi pwáraatá ach lúkúlúk wóón i. I esap tongeni efeiéchú eú kefil mi ú ngeni letipan. Me esap pwapwa ika sia likitaló wisach mi aúchea lón ewe mwichefel ren eú popun mi mwáál.​—Álleani Ipru 11:6; 1 Johannes 5:13-15.

17. Pwata a lamot sipwe kútta án Jiowa emmwen me mwen ach féri kefil, me ifa usun sipwe féri?

¹⁷ Kútta án Jiowa emmwen me mwen óm féri kefil nge esap fen mwirin. Tingorei Kot an we manaman mi fel, an tipachem me an emmwen. (2 Tim. 1:7, Testament Mi Fö) Pwisin eisinuk:  ‘Ua mmólnetá le álleasochisi Jiowa pwal mwo nge atun upwe kúna riáfféúmwáál?’ Ika ina, ka mmólnetá le álleasochisi an emmwen ren óm kopwe nónnóm ren óm famili inaamwo ika ouse kon lien nónnóméch? (Luk. 14:33) Tingor álillis seni ekkewe mwán mi ásimaw, me pwáraatá óm lúkúlúk wóón án Jiowa we pwon pwe epwe álisuk ika ka álleasochisi an kewe kapasen emmwen. Ekkewe mwán mi ásimaw rese tongeni féri kefil fán itom, nge ra tongeni álisuk le féri ekkewe kefil epwe emmwenuk ngeni ewe pwapwa mi enlet.​—2 Kor. 1:24.

18. Wisen ié ewe wis túmúnún famili? Nge ifa usun a tongeni suuk ngeni ekkóch ar repwe awora álillis?

¹⁸ Jiowa a ewisa ngeni mékúren ewe famili an epwe mwárei “wosan” me túmúnú an famili fansoun meinisin. Mi lamot sipwe apúnga me iótek fán iten chókkana mi apwénúetá ena wis nge rese ló towau seni ar famili inaamwo ika ra kúna sóssótun are etipetipen ar repwe ló. Mettóch mi weiweitá a tongeni fis ngeniir, áwewe chék ren feiengaw watte are semmwen. Nge ika a fis ekkena, a suuk ngenikich alen ach sipwe pwáraatá tong ngeniir usun emén Chón Kraist. (Kal. 6:2, 5; 1 Pet. 3:8) Ka tongeni álisiir lón pekin moni atun a fis ekkena esin osukosuk? Are ka tongeni álisi emén chienom Chón Kraist le kúnékún an angang lón pwisin fénúan? Ika ka féri ena, neman ka fen akúkkúnaló an aúrek me esap chúen ekiekin kútta angang lón pwal eú fénú mi towau seni an famili.​—SalF. 3:27, 28; 1 Joh. 3:17.

19, 20. Pwata ekkewe Chón Kraist ra tongeni meefi núkúnúkéch ren ar silei pwe Jiowa epwe álisiir?

¹⁹ Ewe Paipel a pesekich: “Oupwe afälikemi pwe ousap manaueni eu manauen mochenian moni, nge oupwe menemenöch ren mine oua eäni. Pun Kot a apasa, ‘Ngang üsap fokun likituk, üsap pwal tümwününgau ngonuk.’ Iei mine sipwe tongeni apasa fän apilükülüköch, ‘Ewe Samol i ai Soualilis, üsap fokun niuokus, met aramas repwe tongeni föri ngeniei?’” (Ipru 13:5, 6) Ifa usun sipwe apwénúetá ei wokisin lón manawach?

²⁰ Emén mwán mi ásimaw lón eú fénú mi osupwang a erá: “Fán chómmóng aramas ra kan erá pwe Chón Pwáraatá Jiowa ra pwapwa. Ra pwal kúna pwe pwal mwo nge ekkewe Chón Pwáraatá mi osupwang ra kan úféúféch me usun ra nónnóméch lap seni ekkóch.” Ei mettóch a tipeeú ngeni án Jesus we pwon ngeni chókkewe mi akkomwa án Kot we Mwú lón manawer. (Mat. 6:28-30, 33) Ewer, Semom we lón láng, Jiowa, a tongeok me a mochen en me óm famili oupwe feiéch. “Pun ewe Samol mi Lapalap a nenengeni unusen fanüfan, pwe epwe apöchöküla chokewe mi fang ngeni unusen letiper.” (2 Kron. 16:9) Ren ach sipwe kúna feiéch, a ngenikich an kewe allúk, kapachelong ekkewe allúk mi weneiti famili me ifa usun sipwe pwisin atufichi manawach. Lupwen sia apwénúretá, sia pwáraatá ach tongei me lúkúlúk wóón i. “Pun wewen ach echeni Kot pwe sia aleasochisi an kewe allük. Nge an kewe allük resap weires ngenikich.”​—1 Joh. 5:3.

21, 22. Pwata ka filatá óm kopwe lúkúlúk wóón Jiowa?

²¹ Eduardo a erá: “Ua silei pwe use chúen tongeni liwiniti ewe fansoun aua towaufesen me ai famili, nge use kon ekilapei minne ua kefilingaw wóón. Chómmóng chienei kewe chón angang lóóm iir mi pisekisek iei, iwe nge rese pwapwa. A watte ar osukosuk lón ar famili. Iwe nge, ám famili a fókkun pwapwa! Ua pwal ingeiti ekkóch pwiich kewe lón ei fénú pún inaamwo ika ra osupwang nge ra chúen akkomwa Kot lón manawer. Ám meinisin aua kúna lón manawem enletin pwénúetáán án Jesus we pwon.”​—Álleani Mateus 6:33.

²² Kopwe ápilúkúlúkéch! Kopwe filatá le álleasochisi Jiowa me lúkúlúk wóón i. Mut ngeni óm tong ngeni Kot, ngeni pwúlúwom me noum kewe an epwe amwékútuk le apwénúetá wisom ngeni óm famili le túmúnú ar riri ngeni Kot. Ika ka féri ena, kopwe kúna pwe Jiowa, i óm Chón Álillis.