1, 2. (a) Ié we Kot a akkomw fératá, me ifa usun Kot a néúnéú i le féri an angang? (b) Met a pwáraatá pwe ekkewe chónláng mi kókkótéch?

 JIOWA, ewe Chón Férikich, i emén Kot mi kókkótéch. A akkomw fératá néún we áláemén mi iteni “ewe Kapas,” pokiten i ewe ákkáeúin chón tupuni I. Ewe Kapas a angang fán iten Jiowa ren fite fite million ier pún ewe Paipel a apasa: “Mwen än Kot föri fanüfan ewe Kapas a fen nom. Ewe Kapas a nom ren Kot.” A pwal erá: “Kot a föri mettoch meinisin ren ewe Kapas, esap wor och lein förian kewe a för lükün i.” Lap seni 2,000 ier lóóm, Kot a tiinatiw ewe Kapas ngeni fénúfan, ina i Jesus Kraist ewe mwán mi unuséch a apwénúetá letipen Seman we fán tuppwél.​—Joh. 1:1-3, 14.

² Me mwen án Néún Kot we feitiw fénúfan, i a angang ngeni Kot fán tuppwél usun Néún “sousile angang.” (SalF. 8:30) Jiowa a néúnéú i le féri fite fite million chónláng lón láng. (Kol. 1:16) Iei met ewe Paipel a apasa usun ekkena chónláng: “Mürin üa nenengeni o rongorong möngüngün chomong ngeröün chon läng. Ra ütä pwelin ünükün ewe lenien motun king, pwal ünükün ekewe föman mönümanau me ekewe souakom.” (Pwär. 5:11) Ewe Paipel a apasa pwe néún Kot kewe chómmóng chónláng, ina ewe “mwichen sounfiun läng” mi kókkótéch.​—Kölf. 148:2.

3. Ifa úkúkún chómmóngun ekkewe fúú me planet fán láng, me ifa usun ra kkótóló?

 ³ Met sia tongeni apasa usun férien Kot kewe fán láng, áwewe chék ren fúú me planet ekkewe mettóch rese lea rech? Me ren eú repot lón eú simpung lón Houston, Texas a erá pwe ekkewe scientist ra ekieki pwe mei wor “300 sextillion” (300,000,000,000,000,000,000,000) fúú fán unuselapen láng. Ekkewe fúú ra fen kkótóló lón en me an mwichen fúú itan galaxy. Eú me eú ekkena mwichen fúú a masou ren chómmóng planet me fite fite billion fúú. Lap ngeni ekkewe mwichen fúú ra pwal kkótóló lón en me an kúmi itan cluster, me ekkena kúmiin cluster ra pwal nóm lón ekkewe wakkatteen kúmiin cluster itan supercluster.

4. Pwata sia tongeni apwúngaló pwe néún Kot kewe chón angang wóón fénúfan repwe kókkótéch?

⁴ Usun chék ekkewe chónláng lón láng, a pwal amwarar kókkótéchún masouen fán láng. (Ais. 40:26) Ina minne, sia tongeni apwúngaló pwe Jiowa epwe pwal akkótaéchú néún kewe chón angang wóón fénúfan. A mochen repwe kókkótéch pún a wor ar watteen angang. Pwóróusen angangen néún Jiowa kewe aramas mi tuppwél lóóm me ikenái ra pwáraatá pwe Kot a nónnóm rer me i emén “Kot esap mochen pwe epwe wor fitikoko, nge a mochen pwe epwe wor kinamwe.”​—Álleani 1 Korint 14:33, 40.

5. Ifa usun a mwo kaúló pwénútáán minne Kot a fen akkóta ngeni fénúfan?

⁵ Lupwen Jiowa a fératá ekkewe popun aramas, a ereniir: “Oupwe nöünöü o achomongakemi pwe fanüfan epwe masou remi o nom fän nemeniemi. Oupwe nemeni ekewe ikenen leset me ekewe mansüsü me mönün won unusen fanüfan.” (Ken. 1:28) Itá epwe kókkótéch an epwe chómmóngóló aramas wóón ei fénúfan me repwe achchéwúóló ewe Paratis wóón unusen fénúfan. Nge pwénútáán ena kókkót a mwo kaúló pokiten án Atam me Efa álleasolapa Kot. (Ken. 3:1-6) Ló, ló, ló, Jiowa “a küna pwe än aramas föföringau a fokun wattela won fanüfan, nge ekiekin leluker a chök ngauala fansoun meinisin.” Iwe, “chon fanüfan ra fokun föföringau fän mesen Kot o eäni föförün mwäneson ekis meinisin.” Ina minne, Kot a aworato eú Noter wóón fénúfan pwe epwe nieló ekkewe aramas mi ngaw.​—Ken. 6:5, 11-13, 17.

6, 7. (a) Pwata Jiowa a úméúméch ngeni Noa? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.) (b) Met a fis ngeni meinisin ekkewe aramas mi álleasolap lón fansoun Noa we?

⁶ Iwe nge, “Noa a küna ümöümöch me ren Kot” pokiten i “eman chon pwüng” me “i chök a föföröch lein pilon kana.” Pokiten i a “chiechifengen me Kot,” iwe Kot a ereni an epwe falei efóch watteen waimw. (Ken. 6:8, 9, 14-16) Kot a anapanapa ewe waimw pwe epwe tongeni seláni manawen ekkewe aramas me man. Noa a álleasochis, i “a föri meinisin mine ewe Samol mi Lapalap a allük ngeni.” Ren álillisin chón an we famili, a áwesaaló falen ewe waimw fán kókkótéch. Iwe, mwirin ar ra atolonga ekkewe man lón ewe waimw, “ewe Samol mi Lapalap a apüngala ewe asam.”​—Ken. 7:5, 16.

⁷ Lupwen a fis ewe Noter lón ewe ier 2370 mwen Kraist, Jiowa “a arosala mönümanau meinisin mi nom won fonüfan” nge a túmúnú ewe mwán mi tuppwél, Noa, me an we famili me lón ewe waimw. (Ken. 7:23) Iwe, meinisin aramas wóón ei fénúfan ikenái, iir mwirimwirin Noa, néún kewe át me pwúlúwer kewe. Nge meinisin ekkewe aramas rese nóm lón ewe waimw ra máló, pokiten rese aúseling ngeni Noa “ewe chon afalafala usun pwüng.”​—2 Pet. 2:5.

8. Met a pwáraatá pwe chón Israel ra kókkótéch lupwen Kot a ereniir ar repwe tolong lón ewe Fénúen Pwon?

⁸ Lap seni 800 ier mwirin ewe Noter, Kot  a akkótaéchú ekkewe chón Israel ar repwe wiliti eú mwú. Mi kókkótéch meinisin kinikinin lón manawer, ákkáeúin ewe mi weneiti ar fel ngeni Kot. Áwewe chék, me lúkún ekkewe chómmóng souasor me chón Lefi, Kot a pwal akkóta ekkóch fefin ar repwe “angang leasamalapen ewe imw mangaku ia aramas ra churi Kot ie.” (Eks. 38:8) Iwe nge, lupwen Jiowa Kot a ereni ekkena chón Israel ar repwe tolong lón ewe fénú Kanaan me nónnóm lón, iir ra niwokkus me rese mochen ló. Iwe Kot a ereniir pwe esap wor emén leir ‘epwe tolong lon ewe fanü a pwon fän akapel pwe repwe fanüeni, chilon chök Kalep nöün Jefune mwän me Josua nöün Nun mwän,’ pokiten iir chék ra uweato pwóróus mi múrinné usun ewe Fénúen Pwon mwirin ar operi. (Num. 14:30, 37, 38) Iwe mwirin, Jiowa a ewisa Josua an epwe wii Moses lón wisan we. (Num. 27:18-23) Lupwen Josua epwele emmweni ekkewe chón Israel ngeni Kanaan, Kot a ereni: “Kosap niuokus, kosap pwal rükö, pun ngang ewe Samol mi Lapalap om Kot üpwe etuk ekis meinisin ia kopwe feila ie.”​—Jos. 1:9.

9. Ifa meefien Rahap usun Jiowa me néún kewe aramas?

⁹ Jiowa Kot a wesewesen eti Josua ekis meinisin ia a feiló ie. Áwewe chék, nengeni met a fis lupwen ekkewe chón Israel ra nóm lón ewe leeni mi kkan ngeni ewe telinimw lón Kanaan itan Jeriko. Lón ewe ier 1473 mwen Kraist, Josua a tinaló rúúemén mwán pwe repwe operi Jeriko, me ikena ie ra chuuri ewe fin lisowu itan Rahap. Rahap a opereló wóón osun imwan we pwe repwe op seni chókkewe ewe Kingen Jeriko a tiniretó pwe repwe kútter. Rahap a ereni ekkewe chón Israel spai: “Üa silei pwe ewe Samol mi Lapalap a ngenikemi ei fanü. . . . Pun aia rong usun ewe Samol mi Lapalap a apwasatä lölön ewe Setipar me mwemi. . . . Aia pwal rong usun ämi niela ekewe ruoman kingen chon Amor.” Rahap a pwal erá: “Ewe Samol mi Lapalap ämi Kot, i ewe Kot mi nom won läng pwal won fanüfan.” (Jos. 2:9-11) Pokiten Rahap a peni án Jiowa we mwicheich lón ena fansoun, iwe Kot a amanawa i me an we famili lupwen ekkewe  chón Israel ra okkufu Jeriko. (Jos. 6:25) Rahap a lúkú Jiowa, me a súféliti i me an we mwicheich.

10. Met Jesus a ereni ekkewe néúwis lón ewe lamalamen Jus, me pwata a ereniir ena?

¹⁰ Lupwen Josua a wisen emmweni ekkewe chón Israel, iir ra okkufu eú me eú telinimw lón ewe fénú Kanaan me ra fénúenaaló. Nge met a fis mwirin? Ren fitepúkú ier ekkewe chón Israel ra kan ákkálleasolap ngeni án Kot kewe allúk. Nge lupwen Jiowa a tiinaato Néún we ngeni fénúfan, a fen kon lululó ar álleasolap ngeni Kot me néún kewe soufós, ina minne Jesus a erá pwe ekkena chón Israel mi nóm lón Jerusalem iir chón “niela ekewe soufos.” (Álleani Mateus 23:37, 38.) Pokiten án néúwisin ewe lamalamen Jus álleasolap, iwe Kot a likitiireló. Ina minne Jesus a ereniir: “Kot epwe angei senikemi Mwün we o ngeni eu mwichen aramas mi awora ua ren ar föri föför mi pwüng.”​—Mat. 21:43.

11, 12. (a) Met a pwáraatá pwe Jiowa a kul ngeni eú mineféén mwicheich nge esap chúen ewe mwúún Israel? (b) Ié kewe ra chóni án Jiowa we mineféén mwicheichen aramas?

¹¹ Lón fansoun ekkewe aposel, Jiowa a likitaló ewe mwúún Israel ese tuppwél ngeni. Iwe nge, esap weween pwe ese chúen wor an we mwicheichen aramas mi tuppwél wóón fénúfan. Jiowa a kul ngeni eú mineféén mwicheich mi álleasochisi Jesus Kraist me minne a asukula. A fératá ena mwicheich lón ewe Pentikost ier 33. Lón ena atun, órun 120 néún Jesus kewe chón káé ra mwichfengen lón eú imw lón Jerusalem nge “a müttir fis eu ngüngü seni läng mi wewe ngeni ngüngün asepwäl mi pöchökül, a aurala unusen ewe imw.” Mwirin “ra küna chön mongö usun ekkei mi parasfeil, a feitiu won eman me eman ekewe aramas mi nom ikenan. Iwe, ir meinisin ra urela ren Ngünmifel o ra popuetä le kapas lon kapasen ekis usun Ngünmifel a amwelielier.” (Föf. 2:1-4) Ei mettóch a fis mi fókkun amwarar, a ánnetatá pwe Jiowa a nónnóm ren ei mineféén mwicheichen néún Kraist chón káé.

¹² Lón pwal chék ena rán mi amwarar, “ina epwe ükükün ülüngat ngeröü aramas” ra kapach ngeni néún Jesus kewe chón áppirú. Pwal och “iteiten rän ewe Samol a apacha ngeni ar we mwich aramas mi küna manau.” (Föf. 2:41, 47) Néún Jesus kewe chón káé lón ena atun ra mmen tinikken le afalafal, ina minne “ewe kapasen Kot a chöfetal. Nge ewe mwichen chon lükü Jesus lon Jerusalem ra fokun chochomongola.” Pwal mwo nge “chomong lein ekewe souasor ra pwal lükü.” (Föf. 6:7) Chómmóng aramas mi letip wenechar ra etiwa ewe enlet chón ena mineféén mwicheich a afalafala. Mwirin Jiowa a pwal ánnetatá pwe a nónnóm ren ena mineféén mwicheich ren an etiwaalong ekkewe “chon lükün Israel” lón ewe mwichefelin Chón Kraist.​—Álleani Föför 10:44, 45.

13. Ifa ewe angang Kot a ewisa ngeni an we mineféén mwicheich?

¹³ A ffat menni angang Kot a ewisa ngeni néún Kraist kewe chón káé. Jesus pwisin a isetiw eú leenien áppirú fán iter. Ekiseló chék mwirin an papatais, a poputá le afalafal usun ewe “Mwün Läng.” (Mat. 4:17) Jesus a asukula néún kewe chón káé ar repwe pwal féri ena angang. A ereniir: “Oupwe pwäriei lon Jerusalem, lon unusen Jutea me Samaria tori lon unusen fanüfan.” (Föf. 1:8) Ekkewe popun Chón Kraist ra fókkun weweiti met wiser. Áwewe chék, lón Antiokia lón Pisitia, Paulus me Parnapas ra pwora le ereni ekkewe chón oputer chón Jus: “A pwüng ngenikem äm aipwe akomwen afalafala ngenikemi ewe kapasen Kot. Nge pokiten ousap etiwa, ousap pwal ekieki pwe oua fich ngeni ewe manau  esemüch, aipwe likitikemi o feila ngeni ekewe chon lükün Israel. Pun iei usun mine ewe Samol a allük ngenikem, ‘Üa föri pwe kopwe eu saram fän iten chon lükün Israel, pwe kopwe uwato manau ngeni chon fanüfan meinisin.’” (Föf. 13:14, 45-47) Seni lón ena fansoun, kinikinin án Jiowa we mwicheich wóón fénúfan a fen ekkesilefeili met Jiowa a féri fán iten amanawen aramas.

14. Met a fis lón Jerusalem lón fansoun ekkewe aposel, nge ié kewe ra kúna manaw?

¹⁴ Lap ngeni ekkewe chón Jus rese etiwa ewe kapas allim, repwele kúna feiengaw. Jesus a éúréúra néún kewe chón káé: “Lupwen oupwe küna pwe sounfiu ra pwelifeili Jerusalem, mürin oupwe silei pwe a arapoto fansoun an epwe tala. Mürin chokewe mi nom lon Jutea repwe sütä won ekewe chuk. Chokewe mi nom lon ewe telinimw repwe towu seni, nge chokewe mi nom lemäl resap tolong lon ewe telinimw.” (Luk. 21:20, 21) Minne Jesus a oesini a pwénútá. Pokiten ekkewe chón Jus ra ú ngeni Rom, lón ewe ier 66, ekkewe soufiun Rom me néúr we meilap itan Cestius Gallus ra pwellieló Jerusalem. Iwe nge, ena mwichen soufiu a mwittir ló seni Jerusalem, iwe a suuk ngeni néún Jesus kewe chón káé ar repwe sú seni Jerusalem me Jutea. Me ren ewe sou uruwo itan Eusebius, chómmóng ra sú ngeni Pella lón Perea, lepekin ewe chénúpupuun Jortan. Lón ewe ier 70, ekkewe soufiun Rom me néúr we meilap Titus ra liwiniti Jerusalem me ataieló. Iwe nge, ekkewe Chón Kraist mi tuppwél ra kúna manaw pokiten ra álleasochisi án Jesus we kapasen éúréúr.

15. Ekkewe Chón Kraist ra chúen chóchchómmóngóló inaamwo ika a fis ngeniir met?

¹⁵ Lón fansoun ekkewe aposel, inaamwo ika néún Jesus kewe chón káé ra kúna weires, riáfféúmwáál me pwal ekkóch sóssótun ar lúkú nge a chúen chóchchómmóngóló aramas mi wiliti Chón Kraist. (Föf. 11:19-21; 19:1, 19, 20) Pwata a ina usun? Pokiten ra nóm fán án Kot chen.​—SalF. 10:22.

16. Met a lamot emén me emén Chón Kraist epwe féri pwe epwe péchékkúleló lón an lúkú?

¹⁶ Mi lamot emén me emén Chón Kraist epwe achocho pwe epwe péchékkúl lón an lúkú. Repwe káé Paipel iteitan, fiffiti mwich me tinikken le fiti ewe angangen afalafala ewe Mwú. Ekkena mettóch ra álisatá péchékkúlelóón lúkúen me tipeeúin néún Jiowa kewe aramas lón fansoun lóóm, me pwal ikenái. Chókkewe ra fiti án ekkewe popun Chón Kraist kewe mwichefel mi kókkótéch ra kúna watteen álillis seni ekkewe chónemmwen me chónálillisin ekkewe mwichefel. (Fil. 1:1, Kapasen God; 1 Pet. 5:1-4) Ese mwáál ra fókkun pwapwa lupwen ekkewe chónemmwen mi wisen sáifetál, usun chék Paulus ra chuuriir! (Föf. 15:36, 40, 41) A mmen amwarar ach kúna pwe kókkótun ach fel ngeni Kot ikenái a léllé ngeni kókkótun án ekkewe popun Chón Kraist. Sia fókkun kilisou ren án Jiowa akkótaéchú néún kewe chón angang lóóm me ikenái! *

17. Met sipwe káé lón ewe lesen mwirin ei?

¹⁷ Sia nónnóm lón ekkewe ránin lesópwólóón, me ekiseló chék án Satan ei ótót epwele taló. Nge án Jiowa we mwicheich wóón fénúfan a mwittir feffeitá. Ka fitipachei feffeitáán án Jiowa we mwicheich? Ka pwal feffeitá lón óm angang ngeni Kot? Ewe lesen mwirin ei epwe áiti ngonuk ifa usun kopwe féri ena.