Iei met Naoko, ewe sia fós usun me lepoputáán a apasa usun an okkufu an úkkún suupwa: “Ua fen siwili manawei pokiten ua káé minne mi enlet usun napanapen Kot kewe me minne a tipeni.” Met a káé a mak lón Paipel. Inaamwo ika Paipel ese kapas usun suupwa, nge a tongeni álisikich le weweiti án Kot ekiek usun ún suupwa. * Ina met a atufichi chómmóng ar repwe ú ngeni are úkútiw seni. (2 Timoty 3:16, 17) Sipwe pwóróus wóón úlúngát efeiengawen ún suupwa chómmóng ra fen silei usun me sipwe pwal pwóróus wóón met ewe Paipel a apasa usur.

Suupwa a masou ren ewe mettóch itan nicotine. Ina eú me lein ekkewe mettóch mi kon oumwesimwesaatá emén. Nicotine a tongeni aterepichipichi are ammangaaló mwékútúkútún emén. Atun án emén ún suupwa ewe nicotine a mwittir le ssátá fán fite lón tupwuen eménna. Iteiten eúko a wewe ngeni eú aúkúkún nicotine. Iwe, án emén ún étúkúm suupwa eú rán a wewe ngeni pwe a ngaseraatá úkúkún 200 aúkúkún nicotine eú rán, ei a watte aúkúkún lap seni sáfei meinisin. Án emén ngangaseraatá nicotine, ina met a oumwesimwesaatá. Iwe, epwe fókkun weires inisin ika a kikin suupwa nge ese naf ewe aúkúkún nicotine lón inisin.

Ewe Paipel a álisikich le eáni ewe ekiek mi pwúng usun ena mettóch ren an apasa ei: “Ami oua fakkun sinei pwe nupwen oua fangeta inisimi ussun slave pwe oupwe anneasosich ngeni emon.” (Rom 6:16, Kapasen God) Ika án emén ekiek me féffér epwe lóngólóng wóón an kikin suupwa, epwe wiliti emén slave ngeni ena féffér mi ésúfélúngaw. Iwe nge, Kot, ewe mi iteni Jiowa a mochen ach sipwe ngaseló seni ekkewe féffér mi efeiengawa inisich me pwal ekkewe ra elimengawa ach ekiek. (Kölfel 83:18; 2 Korint 7:1) Ina popun atun a lallapóló án emén áfánni me súféliti Jiowa, epwe mirititi pwe a fich an epwe ngeni Jiowa úkúkún an tufich. Esap tongeni ngeni Kot unusen an tufich ika a chúen slave ngeni ena féffér mi tongeni máló ren. Ena sile a álisi emén an epwe tipeppós le ú ngeni an mocheniaingaw.

Emén mwán itan Olaf, a nónnóm Germany, a wes seni an oumwesimwesin suupwa lón úkúkún 16 ier. Nge a poputá le ún atun a 12 ierin. Tittipen Olaf nge esap efeiengaw an epwe ún suupwa. Nge ló, ló, ló, ese chúen tongeni nemeni an oumwesimwesin suupwa. Iei met a apasa: “Eú rán e it únúmei suupwa. Ua fókkun mángaw, iwe ua ionfengeni ekkewe lusungawen suupwa seni eú aichara, me túkúmi lón och kamwen simpung. Iei ua weweiti pwe a fókkun ássáw ena.” Ifa usun a úkútiw seni án úkkún suupwa mi ésúfélúngaw? Iei alon: “Met mi lamot ina ai mochen apwapwaai Jiowa. Án Jiowa tong ngeni aramas me  ewe ápilúkúlúk a awora, a apéchékkúlaei le unusen úkútiw seni ai oumwesimwesin suupwa.”

Iei alon ei puk The Tobacco Atlas: “Ún suupwa . . . me ren pekin science a atai arapakkan meinisin kifetin inisin emén me a alapaaló chóchóón chón semmwen me chón máló.” A pwal terú pwe ún suupwa a efisi ekkewe sókkun semmwen ese tongeni úrikich seni aramas ren choweán kanser, semwenin ngasangas me semwenin ammat. Nge me ren ewe World Health Organization (WHO), ún suupwa pwal ina ewe a kon efisi málóón aramas seni ekkewe sókkun semmwen a tongeni úrikich seni aramas usun chék TB.

Jiowa Kot a asukulakich ren an we Kapas, ewe Paipel ach sipwe eáni ekiek mi pwúng usun manawach, inisich me tufichich. Néún we Jesus a menlapei ena atun an a apasa: “Kopwe echeni ewe Samol om Kot ren unusen lelukom, ren unusen ngünum [“manawom,” NW] pwal ren unusen ekiekum.” (Mateus 22:37) A ffat pwe Kot a mochen ach sipwe áeáfichi me ésúfélú manawach me inisich. Atun sia kákkáé usun Jiowa me an kewe pwon, sia tongei i me aúcheani meinisin minne a féri fán itach. Ina met a amwékútúkich le ttii senikich meinisin met mi elimengawa inisich.

Emén tokter seni India itan Jayavanth a úkkún suupwa lón úkúkún 38 ier. Iei met a apasa: “Ua káé usun feiengawen ún suupwa seni ekkewe puken sáfei. Ua silei pwe mi mwáál me ua ereni nei kewe patient pwe repwe úkú seni. Nge pwisin ngang use tongeni úkútiw seni, inaamwo ua sótuni fán nimu are wonu.” Met a álisi le wes? A apasa: “Ua kaúló le úkkún suupwa pokiten ua káé Paipel. Ai mochen apwapwaai Jiowa a amwékútúei le mwittir wes seni ai úkkún suupwa.”

Mi poison ewe étúétún suupwa seni án emén chón ún ngaserawu pwal seni ewe étúétún suupwa mi kú. Án aramas ngaseri ekkena sókkun étúétún suupwa a tongeni efisi kanser me pwal ekkóch semmwen. Iteiten ier a nieló 600,000 chón rese úkkún suupwa, nge lape ngeni fefin me semirit. Iei eú éúréúr seni WHO repot: “Ekis mwo étúétún suupwa a efeiengaw ngeni aramas.”

 Me ren Jesus, tongen chón oruch weween chón ach famili, chiechiach, me ekkewe ekkóch mi nóm rech, ina ewe oruuen allúk mwirin tongen Kot. A apasa: “Kopwe echeni chon arum usun chök püsin om echenuk.” (Mateus 22:39) Ika sia kan féfféri och féffér mi áweiresi chókkewe mi nóm rech, iwe sise pwáraatá tong ngeni chón oruch. Enletin tong epwe amwékútúkich le aúselinga án Paipel ei kapasen fén: “Emon esap kukutta minne mi murinno ngeni pwisin i chok, pwe minne mi murinno ngeni chon orun.”​—1 Korint 10:24, Testament Mi Fö.

Emén mi nónnóm lón Armenia itan Armen a apasa: “Chón ai famili ra tingormaú pwe usap ún suupwa pokiten a áweiresiir. Nge use mochen lúkú pwe ai ún suupwa a áweiresiir.” A apasa pwe iei met a siwili an ekiek: “Ai silei usun ewe Paipel me ai tong ngeni Jiowa a álisiei le úkútiw seni suupwa me mirititi pwe a tongeni efeiengawa esap chék ngang nge pwal chókkewe mi nóm únúkki.”

Sile seni Paipel a álisi Olaf, Jayavanth me Armen ar repwe ngas seni eú féffér mi ésúfélúngaw mi áweiresi chón ún suupwa me ekkewe ekkóch. Ra sópwéch esap chék seni ar silei pwe suupwa mi efeiengaw nge pokiten ra poputá le tongei Jiowa me mochen apwapwaai i. Áeúin Johannes 5:3 a menlapei lamoten tong ren an apasa: “Pun wewen ach echeni Kot pwe sia aleasochisi an kewe allük. Nge an kewe allük resap weires ngenikich.” Ewer, esap fansoun meinisin a mecheres ach sipwe apwénúetá án Paipel kewe kapasen emmwen nge ika a péchékkúl án emén tong ngeni Kot, iwe álleasochis esap weires.

Ren ewe asukul mi fiffis wóón unusen fénúfan, Jiowa Kot a álisi fite million aramas iei le ngase seni suupwa are túmúnúúr pwe resap slave ngeni suupwa. (1 Timoty 2:3, 4) Ekiseló chék, ren an we Mwú, ewe a nóm lón láng fán nemenien Néún we Jesus Kraist, Jiowa epwe asopwaló ekkewe business mi tipemmóng mi wisen efisi án million aramas slave ngeni suupwa. Jiowa epwe unusen kúlúeló ewe osukosuken suupwa mi chéúfetál me epwe efisi pwe inisin me ekiekin chón álleasochis repwe unuséchúló.—Aisea 33:24; Pwärätä 19:11, 15.

Ika a weires óm kopwe wes seni ún suupwa, kosap fangetá. Met epwe pwal emmwenuk le sópwéch, ina óm kákkáé le tongei Jiowa me eáni an ekiek usun ún suupwa. Chón Pwáraatá Jiowa repwe pwapwa le pwisin álisuk me atufichuk le káé me apwénúetá án Paipel kewe kapasen emmwen. Kopwe lúkúlúk pwe Jiowa epwe awora ngonuk manaman me péchékkúl ika ka mochen epwe álisuk le unusen ngas seni oumwesimwesin suupwa.​—Filipi 4:13, TF.