1. Met a lamot ngeni aramas, me ié a tongeni atufichi?

 A MMEN lamot ngeni aramas ar repwe meefi pwe ra pacheéch ngeni ekkewe ekkóch. Sia kan pwapwa lupwen chón ach famili me chiechiach kewe ra tongekich, aúcheanikich, me weweitikich. Iwe nge, ewe riri mi lamot seni meinisin sipwe ámááraatá, ina ach riri ngeni ewe Chón Férikich, Jiowa.​—SalAf. 12:1.

2. Met Jiowa a pwonei ngenikich, nge pwata chómmóng aramas rese lúkú ena pwon?

² Jiowa a etiwakich me ren an we Kapas pwe sipwe “arap ngeni” I. Iwe, a pwal pwon pwe ika sia féri ena i epwe ‘arap ngenikich.’ (Jas. 4:8) Ach silei ena a fókkun achchúngú letipach. Iwe nge, chómmóng aramas ra ekieki pwe ese tufich án Kot epwe mochen arap ngeniir. Ra meefi pwe iir mi lamotongaw, ina minne rese tongeni riri ngeni Kot, are i a fókkun towau seniir. Itá mi tufich ach sipwe wesewesen akkarap ngeni Jiowa?

3. Met a lamot ach sipwe lúkú usun Jiowa?

³ Ewer, mi tufich ach sipwe silei Jiowa pún i ese “wesewesen toau seni eman me eman” chón mochen kúkkútta i. (Álleani Föför 17:26, 27; Kölfel 145:18.) Jiowa a chék mmólnetá me a tipemecheres le etiwakich pwe sipwe chiechian, inaamwo ika kich aramas tipis. (Ais. 41:8; 55:6) Ren minne ewe soumakken  kélfel a kúna lón manawan iei met a makkeei usun Jiowa: “En ka aüselinga iotek. Aramas meinisin repwe feito reöm . . . Feiöchün chokewe ka filiretä o emwenireto.” (Kölf. 65:2, 4) Iei sipwe katol seni ewe Paipel ifa usun ewe kingen Juta itan Asa a akkarap ngeni Kot me Kot a pwal akkarap ngeni i.

4. Ifa ewe leenien áppirú King Asa a isetiw mwen ekkewe aramasen Juta?

⁴ Asa a fókkun tinikken fán iten fel mi enlet. A wiliti king lón ewe atun a chéúfetál lón ewe fénú angangen fel ngeni kot chofona, kapachelong án aramas fangóló inisiir fán iten lisowu me fel ngeni ululun. Iwe nge, i a álleasochisi Jiowa ren an amóeló ekkena mettóch mi ngaw. (1 King 15:9-13) Pokiten Asa a akkarap ngeni Jiowa me álleasochisi an kewe allúk, iwe a tongeni ereni ekkewe aramas ar “repwe föri letipen ewe Samol mi Lapalap än ar kewe lewo we Kot o aleasochisi an kewe allük me pwüüng.” Ren ekkewe engol ier lepoputáán án Asa nemenem, Jiowa a efeiéchú unusen ewe fénú ren kinamwe. Asa a silei pwe ewe kinamwe a feito seni Jiowa, me a ereni ekkewe aramas: “Sa föri letipan, nge i a fang ngenikich kinamwe ekis meinisin.” (2 Kron. 14:1-7) Iwe, met a fis mwirin?

5. Ifa ewe mettóch a sótuni án Asa lúkúlúk wóón Kot, me met mwirilóón?

⁵ Anchangei pwe itá en King Asa. Sera ewe re Itiopia a feito pwe epwe maun ngeni Juta fán 1,000,000 soufiu me 300 wokenin maun. (2 Kron. 14:8-10) Met kopwe féri óm ka kúna ena watteen mwichen soufiu mi kakkaris lón leeniom we? Noum kewe soufiu iir 580,000 chék! Usun itá chóchóón noum kewe soufiu esopwun chék ar na mwichen soufiu. Iwe, kopwe itá ekieki ika pwata Kot a mut ngeniir ar repwe tolong lón ewe fénú? Lón ei fansoun mi weires, kopwe itá lúkúlúk wóón pwisin óm tipachem? Minne Asa a féri a pwáraatá an lúkúlúk me ririéch ngeni Jiowa. A iótek fán kechiw: “Ai Samol mi Lapalap äm we Kot, kose mochen kopwe alisikem, pun äm aia anomu äm apilükülük womw, nge aia feito pwe aipwe maun ngeni ei mwichemongun sounfiu fän itom. Ai Samol mi Lapalap, en äm Kot, esap wor eman a tongeni akufuk.” Met Kot a féri? I “a akufu ekewe sounfiun Itiopia.” Ese wor emén me leir a manawewu seni lón ena maun!​—2 Kron. 14:11-13.

6. Met Asa a féri itá sipwe áppirú?

⁶ Pwata Asa a tongeni unusen lúkúlúk wóón án Kot emmwen me túmún? Ewe Paipel a apasa pwe “Asa a föri mine a pwüng me fän mesen ewe Samol mi Lapalap,” me “lelukan a chök unus ngeni” Jiowa. (1 King 15:11, 14) A pwal lamot sipwe angang ngeni Kot seni unusen letipach. A fókkun lamot ena ika sia mochen pacheéch ngeni i lón ei fansoun me pwal lón mwachkkan. A ifa me kilisouch ren án Jiowa etiwakich le arap ngeni me an álisikich ach sipwe ririéch ngeni i! Sipwe ppii ruu mettóch Kot a áeá pwe epwe lukiikich ngeni i.

7. (a) Met Jiowa a fen féri pwe epwe lukiikich ngeni i? (b) Ifa ewe ákkáeúin mettóch Kot a áeá pwe epwe lukiikich ngeni i?

⁷ Jiowa a pwári an tongei aramas ren an féri ei fénúfan mi lingéch pwe sipwe nónnóm wóón. A chúen pwáraatá an tongekich ren an akkawora met mi lamot ngeni manawach iteiten rán. (Föf. 17:28; Pwär. 4:11) Nge ewe mi kon lamot, a kan akkawora minne mi lamot ngenikich lón ach riri ngeni i. (Luk. 12:42) A pwal alúkúlúkú ngenikich pwe i a aúseling ach iótek. (1 Joh. 5: 14) Iwe nge, ewe ákkáeúin mettóch Kot a áeá pwe epwe lukiikich ngeni me a pwal achchúngú letipach le akkarap ngeni, ina an pwáraatá an tongekich ren ewe méén kepich. (Álleani 1 Johannes 4:9, 10, 19.) Jiowa a tiinaato “Nöün Aleman” ngeni ei fénúfan pwe sipwe tongeni ngaseló seni tipis me máló.​—Joh. 3:16.

8, 9. Met wisen Jesus lón minne Jiowa a tipeni?

⁸ Jiowa a suuk ngeni aramas meinisin pwal mwo nge chókkewe mi manaw mwen Kraist ar repwe kúna feiéch seni ewe méén kepich. Lupwen Jiowa a awora ewe oesini usun ewe Chón Amanaw fán iten aramas, me ren, usun itá ewe méén kepich a fen kamétiw, pún a silei pwe minne a tipeni epwe chék fókkun pwénútá. (Ken. 3:15) Fite púkú ier mwirin, ewe aposel Paulus a apasawu an enletin kilisou ngeni Kot “ren Kraist, ewe mi angaseerela” ren ewe méén kepich. Paulus a pwal erá pwe ren án Kot “mosonotam esap apwüngü [“a omusaaló,” NW] än ekewe aramas tipis ra föri me mwan.” (Rom 3:21-26) A wesewesen lamot wisen Jesus pwe epwe tongeni wor ach ririéch ngeni Kot!

⁹ Ren chék Jesus aramas mi tipetekison ra tongeni ririéch ngeni Jiowa. Ifa usun ewe Paipel a pwári pwúngún enletin ena? Iei met Paulus a apasa: “Kot a pwäri ngenikich ükükün an echenikich, pwe lupwen sia chüen nonom lon tipis, Kraist a mäla fänäsengesich.” (Rom 5:6-8) A kawor ewe méén kepich, pokiten Jiowa me Jesus ra tongekich, nge esap pokiten kich aramas mi múrinné. Jesus a apasa: “Esap wor eman a tongeni feito rei are ewe Sam mi tinieito esap panato rei.” Lón pwal eú fansoun a pwal apasa: “Esap wor eman epwe tongeni feila ren Semei me lüki.” (Joh. 6:44; 14:6) Ren ewe manaman mi fel, Jiowa a luki aramas ngeni pwisin i ren an néúnéú Jesus me a álisiir ar repwe ririéch ngeni pwe repwe tongeni kúna manaw esemuch. (Álleani Jutas 20, 21.) Iei sipwele káé usun ewe pwal eú mettóch Jiowa a áeá pwe epwe lukiikich ngeni i.

10. Ifa usun ewe Paipel a álisikich le akkarap ngeni Kot?

¹⁰ Lón ei lesen sia fen néúnéú 14 sókkópaten puk lón Paipel. Ika ese wor ewe Paipel, ifa usun sipwe silei pwe sia tongeni akkarap ngeni ewe Chón Férikich? Pwal eú, ifa usun sipwe silei usun ewe méén kepich me án Jiowa lukiikich ngeni i me ren Jesus? Jiowa a áeá an we manaman mi fel le emmweni makken ewe Paipel, ewe mi áiti ngenikich usun napanapan kewe mi echipwér me minne a tipeni fán iten mwachkkan. Áwewe chék, lón Ekistos 34:6, 7, Jiowa a áweweei ngeni Moses usun pwisin i, a erá: “Ngang eman Kot mi eäni ümöümöch me kirikiröch, üa songomang, üa pwal wöün tong me allükülük. Üa eäni tong ngeni ngeröü o amusala föföringau me pupungau me tipis.” Iwe, itá ié esap sani le akkarap ngeni emén mi eáni ekkena esin napanap? Jiowa a silei pwe ika sia alapaaló le káé usun i me lón ewe Paipel, pwal ina péchékkúlelóón ach lúkú pwe i wesewesen emén me meefi pwe sia ririéch ngeni.

11. Pwata a lamot ach sipwe káé usun Jiowa? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

¹¹ Lupwen sia akkarap ngeni emén pwe sipwe chieneni, sia kan sissileeló i me aúcheani napanapan kewe. Iwe, ren an epwe wor ach riri ngeni Kot, a lamot sipwe silei ika i wesewesen ié ren ach kákkáé usun napanapan kewe seni ewe Paipel. Sipwe fókkun kilisou ngeni Jiowa ren an we Kapas mi mak lón ewe napanap mi mecheres ngenikich le weweiti.

12. Pwata Jiowa a néúnéú aramas le makkeei Paipel?

 ¹² Jiowa a tongeni néúnéú ekkewe chónláng le makkeei ewe Paipel. Iir ra fókkun pwapwaiti ar mochen sissileeló aramas me minne ra féfféri. (1 Pet. 1:12) Ra tongeni makkeei án Kot pwóróus ngeni aramas. Nge ekkena chónláng rese usun aramas. Ese nóm rer ewe esin memmeef, osupwang, me apwangapwang mi nóm rech. Jiowa a silei pwe iir ra fókkun sókkóló senikich, ina popun a filatá aramas ar repwe wisen makkeei Paipel. Lupwen sia álleani usun lichippúngún, tipemwaramwaren, niwokkusun, me mwáállilóón chókkewe mi wisen makkeei Paipel me pwal ekkewe ekkóch ra makkeei pwóróuseer, sia tongeni meefi meefier. Nge lupwen sia álleani usun ar pwapwa, sia pwal meefi. Usun chék ewe soufós Elias, meinisin ekkewe chón makkeei Paipel, iir “usun chök kich.”​—Jas. 5:17.

13. Ifa usun án Sona iótek a kkúú meefiom?

¹³ Áwewe chék, Jiowa a ngeni Sona eú wis mi lamot, nge i a sú seni. Ika emén chónláng a wisen makkeei ena pwóróus, i esap tongeni unusen áweweei meefien Sona. A fókkun éch án Jiowa filatá Sona an epwe pwisin makkeei pwóróusan, kapachelong an we iótek ngeni Kot ewe atun a nóm fánilólun mataw. Iei met a erá: “Lupwen üa mefi pwe üpwe le mäla, üa chechemenuk ai Samol mi Lapalap.”​—Sona 1:3, 10; 2:1-9.

14. Pwata ka tongeni weweiti minne Aisea a makkeei usun pwisin i?

¹⁴ Sipwe pwal ppii met Jiowa a ereni Aisea an epwe makkeei usun pwisin i. Mwirin án Aisea kúna eú lángipwi usun lingen Kot, a chúng letipan me iei met a makkeei usun an tipis: “Feiengauei, üpwe mäla, pun ngang eman mwän mi tipis ren ekewe kapas üa apasa ren tinawei, üa pwal  imweimw lein aramas mi tipis ren ar kewe kapas ra apasa ren tinawer. Nge mesei a küna ewe King, ewe Samol mi Unusen Manaman.” (Ais. 6:5) Itá emén chónláng a tongeni erá ekkena itiitin kapas? Aapw. Nge Aisea a tongeni. Iwe, pokiten sise unuséch usun chék i, sia tongeni meefi meefian.

15, 16. (a) Pwata sia tongeni weweiti meefien aramas? Apwóróusa pwóróusen ekkóch. (b) Met a tongeni álisikich le pacheéch ngeni Jiowa?

¹⁵ Itá ekkewe chónláng ra tongeni erá pwe iir mi “aücheangau,” usun chék met Jakop a erá, are “chon tipis,” usun chék met Petrus a erá usun i? (Ken. 32:10; Luk. 5:8) Ra itá meefi “rükö,” usun néún Jesus kewe chón káé? Itá epwe lamot ngeni ekkewe chónláng án Kot epwe ‘ngeniir pwora’ atun repwe kúna koput lón ar afalafala ewe kapas allim, usun chék Paulus me ekkewe ekkóch? (Joh. 6:19; 1 Tes. 2:2) Aapw, ekkewe chónláng iir mi unuséch me iir ra péchékkúl seni aramas. Iwe nge, lupwen ekkewe aramas rese unuséch ra pwáraawu meefier, sia mwittir weweiti pokiten kich pwal aramas. Atun sia álleani án Kot we Kapas, sia wesewesen tongeni “eti chokewe mi pwapwa le pwapwa, . . . eti chokewe mi kechü le kechü.”​—Rom 12:15.

¹⁶ Ika sia ekilonei met Paipel a apasa usun féfférún Jiowa ngeni néún kewe aramas lóóm mi tuppwél, sia tongeni káé chómmóng mettóch mi amwarar usun I. Sia pwal tongeni kúna an mosonottam me tong lón an akkarap ngeni ekkena aramas rese unuséch. Ach sissileeló Jiowa me alóllóólaaló ach tong ngeni, epwe álisikich le pacheéch ngeni i.​—Álleani Kölfel 25:14.

17. (a) Ifa ewe kapasen éúréúr Asaria a ereni Asa? (b) Ifa usun Asa a tunaló án Asaria na kapasen éúréúr, me met mwirilóón?

¹⁷ Mwirin án King Asa a win lón an maun ngeni ekkewe soufiun Itiopia, Kot a tiinaaló soufós Asaria pwe epwe uwei ngeni me néún kewe aramas ei kapasen éúréúr mi múrinné. A erá: “Ewe Samol mi Lapalap a etikemi, lupwen oua eti i. Are oua kütta i, oupwe küna, nge are oua pöütala i, epwe pöütikemiila.” (2 Kron. 15:1, 2) Iwe nge, mwirin, Asa a tunaló ena kapasen éúréúr mi múrinné. Lupwen ewe mwúún Israel mi nóm ennefen a etto pwe epwe maun ngeni mwúún Juta, Asa a kútta álillis seni chón Siria. Ese fen tingor álillis seni Jiowa, nge a fen tingor álillis seni ekkena chón fel ngeni kot chofona. Iwe, iei met Jiowa a ereni: “Om ei föför a mwäl. Iei mine seni ei fansoun epwe chök fifis maun ngonuk.” Iwe, ina met a kan fiffis lón ekkewe lusun ierin án Asa nemenem. (2 Kron. 16:1-9) Ifa ewe lesen sia tongeni káé seni?

18, 19. (a) Met sipwe féri ika sise kon chúen chiechiéch ngeni Kot usun me mwan? (b) Ifa usun sia tongeni sópweló ach akkarap ngeni Jiowa?

¹⁸ Sisap fókkun atowauakicheló seni Jiowa. Nge ika sia meefi pwe sise kon chúen chiechiéch ngeni usun ach chiechiéch ngeni me mwan, iwe, mi lamot sipwe mwittir apwénúetá met Osea 12:6 a apasa: “Oupwe liwiniti ämi we Kot, oupwe eäni tong me wenechar o anomu ämi apilükülük won Kot iteiten fansoun.” Lupwen sia ekilonei usun ewe méén kepich me achocho le kákkáé ewe Paipel, a tongeni núnnúkúcharoló ach we riri ngeni Jiowa.​—Álleani Tuteronomi 13:4.

¹⁹ Ewe soumakken kélfel a erá: “Me rei, a mürina pwe üpwe kan ngeni Kot.” (Kölf. 73:28) Amwo kich meinisin sipwe sópweló le kákkáé ekkewe mineféén pwóróus usun Jiowa me akkapéchékkúlaló ach tong ngeni i. Pwal och, amwo Jiowa epwe akkarap ngenikich lón ei fansoun me tori feilfeiló chék.