1, 2. (a) Ikkefa ekkewe liffang Kot a ngeni Atam? (b) Pwata Kot a awora pwúlúwen Atam? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

 A WOR popun án Jiowa féri ei fénúfan. “A föri pwe lenien aramas.” (Ais. 45:18) Kot a féri ewe áeménún aramas, Atam, mi unuséch, me a eleenia lón ewe leeni mi fókkun lingéch, ina ewe tánipiin Eten. Ena leeni a ling ren chómmóngun watteen irá, me man mi apwapwa le katol! Iwe nge, a wor óch mettóch mi kkóló aúchean ese nóm ren Atam. Jiowa a silei ika met ena, iwe a apasa: “Esap öch pwe ewe aramas epwe chök eman. Üpwe föri eman alisian mi wewe ngeni.” Kot a améúrúchowu Atam me a angei efóch chúrárán, iwe “seni chürärän . . . a föri eman fefin.” Epwele ifan me pwapwaan Atam lupwen a neló! A apasa: “Iei chün chüi, nge fitukan fitukei. Epwe iteni etien mwän, pun a pop seni mwän.”​—Ken. 2:18-23.

² Ena fefin, liffangen Atam seni Kot, me i emén chón álillis ngeni Atam mi unuséch. A pwal feiéch pún a nóm ren ewe tufichin néúnéú. Paipel a erá: “Atam a aita ngeni pwülüan Efa, pun i inelapen chokewe meinisin mi manau.” (Ken. 3:20; ppii ewe footnote lón Kapasen God.) A ifa me echipwérún ena liffang Kot a ngeni ena ákkáeúin pean pwúpwúlú! Ra tongeni néúnatiw pwal ekkóch aramas mi unuséch. Iwe iir ra tongeni awatteeló  ewe paratis tori unusen fénúfan, amasoua ren aramas, me túmúnú meinisin mettóch mi wor manaw rer.​—Ken. 1:27, 28.

3. (a) Met mi lamot Atam me Efa repwe féri pwe repwe angei án Kot chen, nge met a fis? (b) Ikkefa ekkewe kapas eis sipwele káé usun?

³ Ren án Atam me Efa repwe angei án Jiowa chen, mi lamot repwe álleasochisi I me onómuur fán an nemenem. (Ken. 2:15-17) Ra tongeni chék apwénúetá minne Kot a tipeni fán iter ika repwe álleasochisi I. Iwe nge a solap pún rese álleasochisi Jiowa nge ra fen aúselinga ewe “serepenitin lom,” Satan, me tipis ngeni Kot. (Pwär. 12:9; Ken. 3:1-6) Ifa usun ena féfférún álleasolap a kkúú ekkewe fefin? Met ekkóch fefin lóóm mi tuppwél ngeni Kot ra féri? Pwata sia tongeni apasa pwe ekkewe fefin Chón Kraist ikenái iir eú ‘mwich mi fokun lapalap’?​—Kölf. 68:11.

4. Ié Kot a erá pwe tipisin án ewe ákkáeúin pean pwúpwúlú álleasolap?

⁴ Lupwen Jiowa a eisini Atam ika pwata a ú ngeni i, a kúnetipingen me apasa: “Ewe fefin en ka ngeniei pwe pwülüei, neminewe a ngeniei uän ewe irä, iwe, üa mongö.” (Ken. 3:12) Atam ese mochen apasa pwe tipisin, nge a fen tipi ngeni ewe fefin Kot a ngeni me tipi ngeni ewe emén mi aworato ena fefin! Iir me rúúemén ra tipis, nge Kot a erá pwe tipisin Atam ar álleasolap. Ina minne, ewe aposel Paulus a makkeei pwe “ren eman mwän [Atam] tipis a tolong lon fanüfan, nge an tipis a atoto mäla.”​—Rom 5:12.

5. Met a fis pokiten aramas ra nemenem wóón pwisin iir?

⁵ Ewe ákkáeúin pean pwúpwúlú a tipetipeló ren Satan me meefi pwe ese pwal lamot ar repwe onómuur fán án Jiowa nemenem. Ena mettóch a eppiietá ei kapas eis: Ié a wor an pwúúng le nemenem? An epwe pélú ena kapas eis, Jiowa a mut ngeni aramas och fansoun ar repwe nemenem wóón pwisin iir. Iwe met a fis? Aramas ra efisi watteen feiengaw mi chék akkatapw. Lón ekkewe ipúkú ier ra ló, órun 100,000,000 aramas ra máló lón maun. Iwe, a pwúng án ewe Paipel apasa, “aramas resap püsin nemeni manauer, resap pwal tongeni akota mine repwe föri.” (Jer. 10:23) Ina ewe popun ekkewe Chón Kraist mi enlet ra onómuur fán án Jiowa nemenem.​—Álleani Än Salomon Fos 3:5, 6.

6. Lón chómmóng fénú, met féfférún me ekiekin aramas ngeni nengngin me fefin?

⁶ Aramas meinisin, mwán me fefin, ra meefi riáfféú lón ei ótót mi nóm fán nemenien Satan. (SalAf. 8:9; 1 Joh. 5:19) Iwe nge, chómmóng angangen eriáfféú mi ssenúk áweiresin ra fis ngeni fefin. Wóón unusen fénúfan, órun 30 persentin fefin ra kúna féfférún akkachofesá seni pwúlúwer are néúr kammwet. Pwal och, lón ekkóch fénú ra kan efich át lap seni nengngin pún atun repwe wattetá ra tongeni túmúnú ekkewe sam me in me sópweló tettelin mwirimwirin ewe famili. Lón pwal ekkóch leeni, aramas ra meefi pwe ese wor aúchean nengngin, iwe, atun ekkewe fefin ra pwopwo ra kan atai ika pwe nengngin.

7. Mi fet nónnómun mwán me fefin me lepoputáán?

⁷ Jiowa ese fókkun pwapwa ren ekkena sókkun féffér mi fis ngeni fefin. I a kan eáni féffér mi pwúng ngeni ekkewe fefin me a súfélitiir. Lupwen Jiowa a féri Efa, ese féri pwe epwe emén néún Atam slave. A unuséch, me pokiten napanapan kewe mi aúchea a fókkun pélúwéch ngeni Atam. Ina eú popun, lesópwólóón án Kot angangen fératá mettóch a “nengeni meinisin mine a föri o küna pwe a fokun öch.” (Ken. 1:31) Ewer, “meinisin” ekkewe mettóch Jiowa a féri ra “fokun öch.” A fókkun múrinné nónnómun mwán me fefin me lepoputáán!

8. (a) Ifa féfférún lap ngeni aramas? (b) Lón uruwoon aramas, ié kewe Jiowa a kan pwáraatá pwe a echeniir?

⁸ Mwirin ewe féfférún ú ngeni lón Eten, a sópwósópwóló án aramas álleasolap ngeni Jiowa. Nge lón ekkewe ier kukkuto chék a fen ngangngawoló féfféringaw lap seni lóóm. Ewe Paipel a fen oesini pwe féffér mi ngaw epwe chéúló lón “ekewe ränin lesopolan.” Iwe, iei ewe “fansoun weires.” (2 Tim. 3:1-5) Iwe nge, lón uruwoon aramas, Jiowa a kan pwáraatá an echeni ekkewe mwán me fefin mi lúkúlúk wóón i, álleasochisi an kewe allúk, me onómuur fán an nemenem.​—Álleani Kölfel 71:5.

9. Fitemén aramas ra manawewu seni lón ewe Noter, me pwata?

⁹ Lón fansoun Noa we, Jiowa a nieló ekkewe aramas mi ngaw ren ewe Noter me fitemén chék aramas ra kúna manaw. Ika pwiin me fefinen Noa kewe ra chúen manaw lón ena atun, iwe pwal iir ra máló lón ewe Noter. (Ken. 5:30) Nge chóchóón ekkewe mwán me ekkewe fefin mi manawewu seni ewe Noter mi chék taitap. Ikkeei iir, Noa me pwúlúwan we, néún kewe úlúmén át me pwal pwúlúwer kewe. Ra kúna manaw pokiten ra álleasochisi Kot me féri letipan. Meinisin aramas mi manaw ikenái iir mwirimwirin ekkena walimén aramas Jiowa a fen álisiir me túmúnúúr.​—Ken. 7:7; 1 Pet. 3:20.

10. Pwata Jiowa a álisi me túmúnú pwúlúwen ekkewe mwán mi tuppwél?

¹⁰ Fite ier mwirin, Jiowa a pwal álisi me túmúnú ekkewe fefin, pwúlúwen ekkewe semelap mi tuppwél. Iir rese ngúnúngúnúngaw ren nónnómun manawer, iwe, Jiowa a efeiéchúúr. (Jut. 16) Emén me leir Sara. Lupwen Apraham a ereni ar repwe ló seni Ur, leenier we mi fókkun múrinné, me repwe nónnóm lón tento, i ese ngúnúngúnúngaw ren. A fen “aleasochisi Apraham o aita ngeni an samol.” (1 Pet. 3:6) Pwal ekieki Repeka, pwúlúwen Isaak we. I eú liffang mi múrinné seni Jiowa. Ewe Paipel a apasa pwe Isaak a “echeni. Iei usun . . . a chipila mürin än inan we mäla.” (Ken. 24:67) Ikenái, néún Jiowa kewe aramas ra fókkun feiéch pún a wor rer chómmóng fefin mi tuppwél usun chék Sara me Repeka.

11. Ifa usun rúúemén chón Israel fin anéúnéú ra pwáraatá ar pwora?

¹¹ Atun án ekkewe chón Israel slave lón Isip, ra chóchchómmóngóló me wiliti eú watteen mwú. Iwe, Farao a allúk pwe meinisin át upwufé néún chón Israel repwe ninniiló. A wor rúúemén fin Israel iter Sifra me Pua, usun ra kan wisen emmweni ekkewe fin anéúnéú. Iir rese fiti án Farao allúkú ngeniir pwe repwe nieló ekkewe upwufé át. Ekkena fin anéúnéú ra pwora pokiten ra niwokkusiti Jiowa lap seni Farao. Iwe mwirin, Jiowa a efeiéchúúr ren an a awora ngeniir pwisin ar famili.​—Eks. 1:15-21.

12. Ifa ewe pwóróus mi amwarar usun Tepora me Jael?

¹² Lón ewe fansoun soukapwúng ra nemenem lón Israel, Kot a ewisa ngeni emén fefin itan Tepora ewe wis soufós. Neminnei a apéchékkúla letipen Soukapwúng Parak me álisi ekkewe chón Israel ar repwe ngaseló seni fán nemenien chón koputer kewe. I a oesini pwe Parak esap angei ewe ling seni ar okkufu ekkewe chón Kanaan. Nge Jiowa epwe fen atolonga ewe meilapen soufiun Kanaan itan Sisera “lepöün eman fefin.” Iwe, ina met a fis lupwen emén fin lúkún Israel itan Jael a nieló i.​—Souk. 4:4-9, 17-22.

13. Met ewe Paipel a áiti ngenikich usun Apikael?

¹³ Apikael i pwal emén fefin mi tuppwél mi manaw órun 1,000 ier mwen Kraist. Ewe Paipel a apasa pwe i emén fefin mi mirit, nge pwúlúwan we, Napal, emén mi kirikiringaw, aramasangaw, me umwes. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Pokiten Tafit a túmúnú néún Napal kewe chón angang me pisekin kewe, iwe a tinaló néún kewe mwán ar repwe tingorei Napal ener mwéngé me pwal ekkóch mettóch.  Nge Napal a “rochongau ngeniir” me eliwiniir fán ar aséúnapé. Tafit a fókkun song, iwe, a akkóta ar repwe ló nieló Napal me néún kewe chón angang mwán. Nge mwirin án Apikael silei met Napal a féri, a angei ekkóch mwéngé me liffang me uwealó ren Tafit. Ren an mirit, a eppeti seni Tafit ewe tipisin nimanaw. (1 Sam. 25:8-18) Mwirin, Tafit a ereni: “Üa mwareiti ewe Samol mi Lapalap ewe Koten Israel mi tinuketo ikenai pwe kopwe churiei.” (1 Sam. 25:32) Iwe mwirin án Napal a máló, Tafit a tingor Apikael me ra pwúpwúlú.​—1 Sam. 25:37-42.

14. Menni angang néún Salum kewe fefin ra álillis lón, me ifa usun ekkewe Chón Kraist fefin ikenái ra pwal féri ena esin angang?

¹⁴ Lón ewe ier 607 mwen Kraist, atun chón Papilon ra ataieló Jerusalem me ewe imwenfel, chómmóng mwán, fefin me semirit ra máló. Nge lón ewe ier 455 mwen Kraist, fán emmwenien Nehemia, a kaúsefálitá ewe tittin Jerusalem. Nge néún Salum kewe fefin ra fiti chókkewe mi álillis le aúetá ena ttit. Semer na i “sounemenemen pwal ewe esopun Jerusalem.” (Ne. 3:12) Iwe nge iir ra tipemecheres le féri ena sókkun angang, án aramas tekison. Ikenái sia fókkun kilisou ren ekkewe chómmóng Chón Kraist fefin mi pwapwaiti ar angangen álillis lón kaúún ekkewe imw fán iten ach we mwicheich!

15. Met sókkun feiéch Kot a fang ngeni Maria?

¹⁵ Órun ewe fansoun Jesus a nóm wóón fénúfan, a wor ekkóch fefin ra kúna feiéch mi kkóló aúchean seni Jiowa. Emén me leir ewe fépwúl Maria. Ewe atun a kófót ngeni Josef, i a pwopwo ren án Jiowa we manaman mi fel. Pwata Kot a filatá Maria an epwe wiliti inen Jesus? Ese mwáál pokiten a nóm ren ekkewe napanap mi múrinné mi lamot ren túmúnún néún we mi unuséch seni lekúkkúnún tori an wattetá. A ifa me feiéchún ren an wiliti inen ewe mwán mi lapalap seni meinisin mi manaw wóón fénúfan!​—Mat. 1:18-25.

16. Apwóróusa eú pwóróus mi affata meefien Jesus ngeni ekkewe fefin.

¹⁶ Jesus a fókkun kirekiréch ngeni ekkewe fefin. Áwewe chék, ekieki usun ewe fefin mi “eäni samaun fefin mi fokun watte lon ükükün engol me ruu ier.” A attapa úfen Jesus we pwe epwe chikar. Itá Jesus mi song ngeni? Aapw. Fán kirekiréch a ereni: “Nei fefin, om lükülük a apöchökülokotä. Kopwe feila fän kinamwe pwe ka chikar seni om samau.”​—Mark. 5:25-34.

17. Met a fis lón ewe Pentikost ier 33?

¹⁷ A wor ekkóch néún Jesus chón káé fefin mi fitiir me néún kewe aposel ar repwe álisiir ren minne ra osupwangan. (Luk. 8:1-3) Pwal eú, lón ewe Pentikost ier 33, arapakkan 120 mwán me fefin ra angei án Kot manaman mi fel lón eú napanap mi kkóló aúchean. (Álleani Föför 2:1-4.) Fite ier me mwen ena, Jiowa a apasa: “Üpwe [Jiowa] tinato Ngüni won aramas meinisin. Nöümi mwän me fefin repwe osuni, . . . üpwe pwal tinato Ngüni won chon angang mwän me chon angang fefin.” (Sow. 2:28, 29) Ena manaman mi fis lón ena ránin Pentikost, a pwáraatá pwe ekkena mwán me fefin ra angei án Kot chen me wiliti “ewe Israelin Kot.” (Kal. 3:28; 6:15, 16, Testament Mi Fö) Filip ewe chón arongafeili ewe kapas allim, a wor fémén néún nengngin ra pwal kapachelong lein ekkewe Chón Kraist fefin mi fiti ewe angangen afalafal lón fansoun ekkewe aposel.​—Föf. 21:8, 9.

18, 19. (a) Met sókkun feiéch Kot a fang ngeni ekkewe mwán me fefin? (b) Met ewe soumakken kélfel a apasa usun ekkewe fefin mi afalafalafeili ewe kapas allim?

¹⁸ Seni órun ewe ier 1875, ekkóch mwán me fefin ra fókkun mochen silei ewe enlet lón Paipel. Iir ekkewe chón afalafal mi  akkomw mwen chókkewe mi apwénúetá án Jesus ei oesini tori ikenái: “Aramas repwe afalafalafeili ewe Pworausen Manau usun ewe Mwün Kot won unusen fanüfan, pwe epwe eu minen pwärätä ngeni aramas meinisin. Mürin epwapw tori fansoun sopolan.”​—Mat. 24:14.

¹⁹ Ikenái chóchóón ena kúkkún kúmiin Chón Káé Paipel a lapóló wóón órun 8,000,000 Chón Pwáraatá usun Jiowa. Lón ewe 2013, lap seni 11,000,000 aramas ra pwal pwáraatá ar aúcheani ewe Paipel me ach angang ren ar fiti Áchechchemenien án Jesus we máló mi fis iteiten ier. Lap ngeni chókkewe ra fiti, iir fefin. Pwal eú, lap ngeni ekkewe 1,000,000 Chón Pwáraatá mi fiti ewe angangen afalafal full-time wóón unusen fénúfan, iir fefin. Jiowa a fang ngeni ekkewe fefin ewe feiéch ar repwe tupuni i. A pwénúetá alon ewe soumakken kélfel ei: “Ewe Samol a atowu ewe kapas. A fokun lapalap ewe mwichen fefin mi arongafeili ewe pworausen win.”​—Kölf. 68:11.

20. Met sókkun pwóróus sia tongeni káé atun ach famili fel are pwisin káé?

²⁰ Ese tongeni kuchulóng lón ei lesen meinisin pwóróusen ekkewe fefin mi tuppwél mi mak lón Paipel. Iwe nge, oukich meinisin sia tongeni álleaniir me lón án Kot we Kapas me pwal lón néúch kewe puk. Áwewe chék ren Rut, sia tongeni ekilonei usun pwóróusen an tuppwél. (Rut 1:16, 17) Ach álleani ewe puk lón Paipel mi iteit seni iten Kiwin Ester me néúch kewe puk mi nóm pwóróusan lón, ra tongeni apéchékkúlaló ach lúkú. Sia tongeni kúna feiéch seni ekkeei esin pwóróus ika sia káé usun lón ach Famili Fel. Nge ika kich chék áláemén, sia tongeni káé atun ach pwisin káé.

21. Ifa usun ekkewe fefin mi niwokkusiti Kot ra pwáraatá ar tuppwél ngeni Jiowa lón fansoun weires?

²¹ A fókkun ffat pwe Jiowa a kan efeiéchú án ekkewe fefin Chón Kraist angangen afalafal me a álisiir atun ra nóm lón weires. Áwewe chék, ren an álillis, ekkewe fefin mi niwokkusiti i ra akkamwéchú ar tuppwél fán nemenemengawen ekkewe mwúún Nazi me Communist. Lón ena atun chómmóng me leir ra riáfféú me ekkóch ra pwal mwo nge máló pokiten ar álleasochisi Kot. (Föf. 5:29) Ikenái ekkewe Chón Kraist fefin me pwiir kewe meinisin ra usun chék chókkana ren ar onómuur fán án Kot nemenem. Iwe, Jiowa a pwal ereniir met a ereni ekkewe chón Israel lóóm: “Kosap niuokus, ngang üpwe alisuk.”​—Ais. 41:10-13.

22. Met sókkun feiéch lón mwachkkan sia tongeni mwétéresiti?

²² Lón mwachkkan, ekkewe mwán me fefin mi niwokkusiti Kot repwe álillis lón angangen limeti ei fénúfan me elinga pwe epwe wiliti eú paratis. Repwe pwal álisi fite fite million aramas mi manawsefál le káé usun Jiowa me minne a tipeni. Iwe, amwo kich meinisin, mwán me fefin, ousipwe aúcheani feiéchúch le ‘angang ngeni fän tipeeu.’​—Sef. 3:9.