King Salomon a meefi pwe ttamen manawen aramas a kon mwochomwoch ika epwe aléllé ngeni núkúcharen fénúfan. Ren enletin, lón fitu ngeréú ier, eú táppin aramas a fisitá me eú táppin a móróló nge fénúfan a fókkun péchékkúl me núkúchar lón an tufichin awora manaw tori ikenái.

Ekkóch ra erá pwe ekkewe ier mwirin ewe Oruuen Maunen Fénúfan, ekkewe ekkesiwil ra fis ra kon mwittir me chéúló. Lón chék 70 ier are lap seni, aramas ra kúna watteen feffeitá lón pekin sái, pwóppwóróusfengen me pwal ekkewe mineféén pisek, ekkeei mettóch ra efisi ekkesiwil mi kon ssenúk watteen lón pekin business me moni. Chómmóng ra pwapwaiti eú sókkun manaw aramas lóóm rese ekieki pwe epwe tufich. Iwe, pwal chóchóón chón fénúfan a fen lapóló arapakkan fán úlúngát.

Iwe nge, ekkena ekkesiwil a pwal wor efeiengawan. Ekkóch ra erá pwe met aramas ra féfféri a fókkun aosukosuka ewe fénúfan pwe ekiseló chék án fénúfan pwúkún atufichi manaw esap chúen tufich. Ren enletin, ekkóch scientist ra erá pwe sia tolong lón ewe fansoun atun a kon lallapóló án aramas aosukosuka ei fénúfan.

Ewe Paipel a oesini eú fansoun aramas repwe “afeiengaua fanüfan.” (Pwärätä 11:18) Ekkóch ra ekieki ika sia fen tori ena fansoun. Epwe pwal ifa úkúkún feiengaw aramas repwe efisi? Epwe tori ewe fansoun pwe aramas rese tongeni siwili met a fen  aosukosuker? Iwe met, aramas repwe itá atafochei fénúfan?

Itá ei fénúfan a fetál ngeni an epwe talófóchofóch? Ekkóch scientist ra meefi pwe a weires ar repwe tichikin apasa met epwe fókkun fis ren ekkeei ekkesiwil aramas ra efisi wóón fénúfan. Pokiten ena, ra lólilen pwe neman sipwele tolong lón ewe fansoun atun epwe mwittir fis ekkesiwilin weather sisap tepereni nge epwe efisi watteen feiengaw.

Áwewe chék, ekieki ewe ice itan West Antarctic Ice Sheet mi fókkun watte me maanún mi pwélúoló ewe mataw. Ekkóch ra lúkú pwe ika epwe sópwósópwóló pwichikkaren fénúfan, iwe epwe fis ewe fansoun atun tenilóón ena ice epwe efisi feiengaw fóchófóch. Pokiten ewe ice a wisen eliwini ttinen ewe akkar, iwe ese tikeri ewe mataw. Nge ika ewe ice a cháchcháákeló me kúkkúnúló, ewe mataw ese unusen eliwini ttinen ewe akkar, iwe ewe mataw epwele pwáwu. Iwe a lapóló pwichikkaren ewe mataw, a efisi lapólóón telin ewe ice. Ei mettóch mi efeiengaw neman esap tongeni kaúló. Iwe pwotáán ewe mataw ren telilóón ewe ice, a tongeni efeiengawa fitepúkú million aramas.

Aramas ra féri sókkópaten kókkót pwe epwe ataweei ekkewe osukosuk watte mi weiweitá sia kúkkúna iei. Eú mettóch ra piin féfféri ren langattam fansoun, ar aúkúkú angangen aramas pwe epwe chék úkúkéch ren met pwúkún masouen fénúfan epwe naféch ngeni pwe esap efeiengawa fénúfan, áwewe chék, angangen aramas lón pekin sopai me angangen amúrinnélóón nónnómun aramas. Iwe, met mwirilóón ena achocho?

A mmen eletipechou pún a chék sópwósópwóló án aramas mwittir le áeá pwúkún masouen fénúfan nge ese chúen tufich an epwe siwili met aramas ra mwittir áeá. Aramas ra tongeni féri och mettóch? Emén soukáé usun ei fénúfan a wenechar le apasa: “Ren enletin, sise fókkun silei ifa usun sipwe túmúnúéchú ei fénúfan.” Met a fis a ánneta pwúngún met Paipel a erá: “Aramas resap püsin nemeni manauer, resap pwal tongeni akota mine repwe föri.”​—Jeremaia 10:23.

Nge Paipel a alúkúlúkúkich pwe Kot, ewe Chón Fératá, esap mut ngeni aramas ar repwe atafóchei ei  fénúfan. Sia álleani ei lón Kölfel 115:16, TF: “[Kot] a fen ngeni aramas fonufan.” Ewer, ach ei fénúfan eú “lifang mi mürina” seni Semach we lón láng. (James 1:17) Itá sipwe ekieki pwe Kot a tongeni liffang ngenikich mettóch mi fókkun múrinné lón fitu chék fansoun nge mwirin epwe ta? Fókkun aapw! A pwúng ena ika sia nengeni napanapen ach ei fénúfan.

Ewe puken Keneses a áweweéchú tichikin ifa usun Kot a ammólnaéchú ei fénúfan. Me akkomwan, a apasa pwe ewe fénúfan a “kotongau o pön, a pwal lölö o rochokich ekis meinisin.” Nge a tichiki le apasa pwe a wor wóón fénúfan “lölö,” eú mettóch mi lamot fán iten manaw. (Keneses 1:2) Mwirin Kot a apasa: “Epwe saram.” (Keneses 1:3) Lón na atun ttinen ewe akkar a ttinetiw me fán láng me a kerán pwá ewe saram wóón fénúfan. Mwirin a apasa usun fférútáán fénú me mataw. (Keneses 1:9, 10) Mwirin, a máár ekkewe “fetil me iräkis mi ua pwal sokopaten irä mi ukua.” (Keneses 1:12) Minne a fókkun lamot fán iten manaw a fen fférúló, áwewe chék ren kókkótun án ekkewe irá tufichin féri pwisin ener mwéngé ren álillisin ttinen ewe akkar. Pwata a kon mmólnetáéch ei fénúfan?

Iei met ewe soufós Aisea, ewe mi manaw me lóóm a apasa usun Kot pwe “i ewe Kot a pwal föri fanüfan o anüküchara. Esap föri pwe epwe kotongau, nge a föri pwe lenien aramas.” (Aisea 45:18) A ffat pwe Kot a féri fénúfan pwe epwe leenien aramas tori feilfeiló.

Nge a eletipechou pún aramas ra ámwááli áeáán án Kot liffang mi lingéch tori an epwe tafóch. Nge ese siwil minne ewe Chón Fératá a fen tipeni. Emén mwán me lóóm a apasa ei: “Kot esap eman aramas pwe epwe chofana, esap pwal i nöün aramas pwe epwe ekieksefäl. Ifa usun, epwe apasa och, nge esap föri?” (Numperis 23:19) Ren enletin, ewe fansoun a mwittirito pwe Kot epwe “afeiengaua chokewe mi afeiengaua fanüfan,” esap mut ngeni pwe ei fénúfan epwe tafóch.​—Pwärätä 11:18.

Jesus Kraist a apasa ei lón an we Afalafal Wóón ewe Chuuk: “Ra feiöch chon tipetekison, pun ir repwe fanüeni fanüfan.” (Mateus 5:5) Mwirin pwal lón ena afalafal, Jesus a pwári ifa usun án ewe fénúfan esap taló. A allúkú ngeni néún kewe chón áppirú ar repwe iótek: “Mwum epwe war, letipom epwe fis  won fanüfan usun chök lon läng.” Ewer, Mwúún Kot are eú nemenem, ina met epwe apwénúetá minne Kot a tipeni fán iten fénúfan.​—Mateus 6:10.

Iei met Kot a apasa usun ekkewe siwil mi amwarar Mwúún we epwe efisi: “Nengeni, üpwe asöfösefäli mettoch meinisin.” (Pwärätä 21:5) Itá Kot epwe siwili ei fénúfan ren pwal eú minefé? Aapw, pokiten ese fókkun wor ngawen wesewesen ach ei fénúfan. Nge Kot epwe amóeló ekkewe mi wisen efisatá ei feiengaw watte wóón fénúfan, “chokewe mi afeiengaua fanüfan,” weween án aramas kewe mwú ra nennemenem ikenái. Epwe ekkesiwil ngeni “eu läng mi fö me eu fanüfan mi fö,” weween eú mineféén nemenem seni láng, ina án Kot we Mwú epwe nemenem wóón eú mineféén ótót wóón fénúfan.​—Pwärätä 21:1.

Minne aramas ra féri mi efeiengawa fénúfan, Kot epwe ekkesiwili ren an achommongaaló pwúkún masouen fénúfan pwe repwe tongeni sópweló le akkatufichi manaw. Iei met ewe soumak kélfel a makkeei usun met Kot epwe féri: “Ka pwarano om tumunöchu ewe fonufan ren om apungatiw ut, ka afeiochu ren chommong mettoch.” Ei fénúfan epwe wiliti eú paratis mi uwaéch ren chómmóng mwéngé pokiten múrinnéén weather, nge lap seni meinisin Kot epwe efeiéchú fénúfan.​—Kölfel 65:9-13, Kapasen God.

Me ren néún we seketeri Pyarelal, atun Mohandas Gandhi, ewe meilap lón pekin lamalam lón India a chúen manaw, iei met a apasa: “Fénúfan a tongeni ataweéchú osupwangen emén me emén aramas nge esap mochenian emén me emén aramas.” Mwúún Kot epwe pwákini ewe populapen án ei fénúfan kewe osukosuk ren an epwe efisi eú siwil lón letipen aramas. Ewe soufós Aisea a oesini usun ena pwe fán nemenemen ewe Mwú “esap wor eman epwe afeiengaua eman ika ataela” fénúfan. (Aisea 11:9) Pún ikenái, fite million aramas seni sókkópaten nónnómun manaw ra kákkáé án Kot kewe allúk mi tekia. Ra káit ar repwe tongei Kot me chón órur kewe, pwáraatá kilisou, túmúnú ewe fénú, sáát me masouer kewe, áeáéchú pwúkún masouen fénúfan me ra manaweni manaw mi tipeeú ngeni met ewe Chón Fératá a tipeni. Ra mómmólnetá ngeni manaw lón paratis wóón fénúfan.​—Än Salomon Afalafal 12:13; Mateus 22:37-39; Kolose 3:15.

Pwóróusen fférútáán fénúfan lón Keneses a sópwóló ren ekkeei kapas: “Kot a nengeni meinisin mine a föri o küna pwe a fokun öch.” (Keneses 1:31) Pwúngún, Kot esap mut ngeni ei fénúfan mi fókkun amwarar múrinnéén an epwe tafóch. Sia kúna ouruur ren ach silei pwe ach we Chón Fératá mi tong, Jiowa Kot, epwe wisen túmúnú ach ei fénúfan. A pwonei: “Ekewe chon pwüng repwe fanüeni ewe fanü o nonom won tori feilfeilachök.” (Kölfel 37:29) Amwo en emén me lein ekkewe Kot a ekieki pwe iir “chon pwüng,” chókkewe repwe fisiti ei fénúfan pwe leenier tori feilfeiló chék.