1. Met Manoa a féri lupwen a rongorong pwe i epwele wiliti emén sam?

 MANOA me pwúlúwan we ra fókkun silei pwe esap tongeni wor néúr semirit. Nge eú rán, néún Jiowa we chónláng a ereni pwúlúwen Manoa we pwe i epwe néúni emén át. A ifa me ámáirúún ena pwóróus! Manoa a fókkun pwapwa lupwen a silei ena pwóróus, nge a pwal ekiekiéchú wisan we usun emén sam, me met Jiowa a mochen epwe féri. Epwe ifa usun ar repwe ákkáiti néúr na át an epwe tongei Jiowa me angang ngeni nge lap ngeni chón Israel ra féfféringaw? Manoa a tingormaú ngeni Jiowa an epwe tiinaato sefál néún we chónláng, a erá: “Üa tüngor ngonuk pwe kopwe mwüt ngeni ewe aramasen Kot, ka piin tinato, epwe liwinsefälito rem, pwe epwe aiti ngenikem mine aipwe föri ngeni ewe ät epwe uputiu.”​—Souk. 13:1-8.

2. Met a lamot kopwe áiti ngeni noum kewe, me ifa usun kopwe féri? (Ppii pwal ewe pwóór “ Noum Chón Káé mi Lamot Seni Meinisin.”)

² Ika en emén sam are in, ese mwáál ka weweiti meefien Manoa. Mi pwal wor wisom le álisi noum kewe pwe repwe silei Jiowa me tongei i. (SalF. 1:8) Atun ámi famili fel, ka tongeni  álisiir ar repwe kákkáé usun Jiowa me ewe Paipel. Pwúngún pwe mei pwal wor mettóch kopwe féri me lúkún óm káé ngeniir iteiten wiik. (Álleani Tuteronomi 6:6-9.) Met epwe pwal tongeni álisuk le ákkáitiir pwe repwe tongei me angang ngeni Jiowa? Lón ei lesen, sipwe pwóróus wóón án Jesus leenien áppirú. Inaamwo ika Jesus esap emén sam, nge ka tongeni káé seni napanapen an asukula me emiriti néún kewe chón káé. Jesus a tongeer me i emén mi tipetekison. A pwáraatá mirit pwe a weweiti wesewesen meefien néún kewe chón káé me a silei ifa usun epwe álisiir. Iei sipwe ppii ifa usun sipwe tongeni áppirú Jesus.

3. Ifa usun néún Jesus kewe chón káé ra silei pwe i a tongeer?

³ Fán chómmóng Jesus a ereni néún kewe chón káé pwe a tongeer. (Álleani Johannes 15:9.) A pwal awora watteen an fansoun ngeniir. (Mark. 6:31, 32; Joh. 2:2; 21:12, 13) Jesus esap chék emén néúr sense, nge i chiechier. Ina popun ese wor ar tipemwaramwar pwe Jesus mi tongeer. Met ka tongeni káé seni Jesus?

4. Ifa usun ka tongeni pwár ngeni noum kewe pwe ka tongeer? (Ppii ewe sasing lepoputáán ei lesen.)

⁴ Ereni noum kewe semirit pwe ka tongeer, me pwár ngeniir úkúkún óm aúcheaniir. (Mat. 3:17; Tit. 2:4) Samuel, a nónnóm lón Australia a erá: “Lekúkkúni, Papa a kan állea ngeniei Nei Puken Pwóróusen Paipel iteiten pwiin. A kan pélúweni ai kewe kapas eis, foropacheiei, me kisiei me mwen upwe annut lepwin. Ua máirú lupwen ua silei pwe lekúkkúnún Papa, chón an we famili rese kan eéreni le foropachefengeiir me kisifengeniir! Nge Papa a fókkun achocho le pwár ngeniei an tongeei. Ina popun, a fókkun péchékkúl ai riri ngeni, ua meefi pwapwa me núkúnúkéch.” Álisi noum kewe semirit ar repwe meefi ena ren óm ereniir fán chómmóng, “Ua tongeok.” Foropacher me kisiir. Awora fansoun pwe oupwe fóffósfengen, mwéngéfengen me kunoufengen.

5, 6. (a) Met Jesus a féri pokiten a tongei néún kewe chón káé? (b) Ifa usun kopwe apwúngú noum kewe semirit?

⁵ Jesus a erá: “Üa apwüngü o amiriti chokewe meinisin üa tongeer.” * (Pwär. 3:19) Áwewe chék, fán chómmóng néún kewe chón káé ra áninifengen ika ié leir mi lapalap seni meinisin. Jesus ese tunaló ei osukosuk. A fen mosonottam le fénér fán fite. Nge a kirekiréch ngeniir iteitan, a witiwiti ewe fansoun me leeni mi fich an epwe apwúngúúr.​—Mark. 9:33-37.

⁶ Pokiten ka tongei noum kewe semirit, ka silei pwe a lamot óm kopwe apwúngúúr. Fán ekkóch a chék naf óm kopwe áwewe ngeniir ewe popun a pwúng are mwáál och mettóch. Nge epwe ifa ika ra chúen lúkúmach? (SalF. 22:15) Kopwe káé seni Jesus. Achocho le ekkemiritiir ren óm emmweniir, asukuler me áwener fán mosonottam. Filatá ewe fansoun me leeni mi fich óm kopwe apwúngúúr, me féri ena fán kirekiréch. Emén Chón Kraist lón South Africa itan Elaine a chechchemeni napanapen án seman kewe me inan apwúngú i. Iteitan ra áweweéchú ngeni met ra mochen epwe féri. Ika ra ereni pwe epwe kúna kapwúng ika a álleasolap, iwe ina met repwe féri. Nge a erá: “Esap fán eú ar repwe apwúngúei fán song are resap áwewe ngeniei popun ar apwúngúei.” Pokiten ena, iwe a meefi núkúnúkéch pwe seman kewe me inan ra tongei.

7, 8. (a) Met néún Jesus kewe chón káé ra káé seni an kewe iótek? (b) Ifa usun óm kewe iótek ra tongeni áiti ngeni noum kewe ar repwe lúkúlúk wóón Kot?

⁷ Lupwen Jesus epwele ares me ninniiló, a sié ngeni Seman we me apasa: “Appa, Semei, mettoch meinisin a tufich reom. Iwe, kopwe chok walo seniei ei kap, nge esap usun minne ngang ua mochen, pwe en chok.” * (Ppii ewe pwóróus fan.) (Mark. 14:36, Testament Mi Fö) Anchangei epwe ifa meefien néún Jesus kewe chón káé lupwen ra rongorong an iótek. Ra mirititi pwe inaamwo ika i mi unuséch, nge a chúen tingor álillis seni Seman we. Iwe, ra káé pwe mi lamot repwe pwal tipetekison me lúkúlúk wóón Jiowa.

⁸ Noum kewe semirit ra tongeni káé chómmóng mettóch seni óm kewe iótek. Pwúngún pwe kese kan chék iótek ren óm kopwe asukula noum kewe. Nge lupwen ra rongorong óm iótek, ra tongeni káé ar repwe lúkúlúk wóón Jiowa. Lón óm kewe iótek, kosap chék tingorei Jiowa an epwe álisi noum kewe, nge kopwe pwal tingorei an epwe álisuk. Ana, seni Brazil, a erá: “Lupwen a ppiitá osukosuk, áwewe chék lupwen mamachi me papachi ra semmwen, Papa me Mama ra kan tingorei Jiowa an epwe apéchékkúler me elikiitúúr fán ar osukosuk, me etipachemer pwe repwe tongeni féri kefil mi múrinné. Pwal mwo nge fán watteen weires, ra likiti ngeni Jiowa ar kewe osukosuk. Iwe, ua káé ai upwe pwal lúkúlúk wóón Jiowa.” Lupwen noum kewe semirit ra rongorong óm tingorei Jiowa an epwe apworak pwe kopwe tongeni afalafal ngeni chón órúm, are tingorei noum boss óm kopwe asésé fán iten mwichelap, ra mirititi pwe ka lúkúlúk wóón án Jiowa álillis, me repwe pwal áppiruk.

9. (a) Ifa usun Jesus a áiti ngeni néún kewe chón káé ar repwe tipetekison me resap chék ekieki pwisin iir? (b) Ika ka tipetekison me kese chék ekieki pwisin en, met noum kewe repwe káé seni?

 ⁹ Jesus a áiti ngeni néún kewe chón káé ar repwe tipetekison me resap chék ekieki pwisin iir. A pwal isetiw eú leenien áppirú fán iter. (Álleani Lukas 22:27.) Néún kewe aposel ra kúna pwe a pennúkúóló chómmóng mettóch pwe epwe angang ngeni Jiowa me álisi aramas. Iwe, ra káé ar repwe pwal ina usun. Ka pwal tongeni asukula noum kewe ren óm leenien áppirú. Iei alon Debbie mi wor rúúemén néún: “Use meefi lólówó ren án pwúlúwei we awora fansoun le álisi ekkewe ekkóch pokiten i emén chónemmwen lón mwichefel. Ua silei pwe pwúlúwei we epwe pwal awora fansoun ngenikem ineet chék epwe lamot ngenikem.” (1 Tim. 3:4, 5) Ifa usun án Debbie me pwúlúwan we Pranas leenien áppirú a álisi ar famili? Pranas a erá pwe fansoun meinisin néún kewe semirit ra tipemecheres le álillis lón ekkewe mwichelap. Ra pwapwa, kúnékún chiechier, me pwapwaiti ar chiechi ngeni pwiir kewe chón lúkú. Iei meinisin chón ena famili ra angang ngeni Jiowa full-time. Ika ka tipetekison me kese chék ekieki pwisin en, ka áiti ngeni noum kewe semirit ar repwe tipemecheres le álisi ekkewe ekkóch.

10. Ifa usun Jesus a pwáraatá mirit lupwen ekkóch chón Kalilea ra etto kútta i?

¹⁰ Jesus a pwáraatá mirit ren an ese chék nefótófót wóón ewe mettóch aramas ra féri nge pwal wóón ewe popun ra féri. A tongeni silei masouen letiper. Áwewe chék, lón eú atun ekkóch chón Kalilea ra etto kútta i. (Joh. 6:22-24) A mirititi pwe populapen ar kútta, esap ren ar mochen rongorong an afalafal nge pokiten chék mwéngé. (Joh. 2:25) Jesus a silei wesewesen meefier. Iwe, a mosonottam le áwena ar ekiek me áwewe ngeniir ekkewe siwil mi lamot repwe féri.​—Álleani Johannes 6:25-27.

11. (a) Ifa usun ka tongeni weweiti meefien noum kewe usun ewe angangen afalafal? (b) Ifa usun ka tongeni álisi noum kewe ar repwe pwapwaiti ewe angangen afalafal?

¹¹ Inaamwo ika kese tongeni silei masouen letipen aramas, nge ka pwal tongeni pwáraatá mirit. Áwewe chék, ka tongeni achocho le weweiti meefien noum kewe semirit usun ewe angangen afalafal. Ka tongeni pwisin eisinuk: ‘Nei kewe ra chék pwapwaiti ewe angangen afalafal atun ra mwo ekis asésé  pwe repwe mwéngé me ún?’ Ika ka kúna pwe noum kewe rese kon lien pwapwaiti ewe angangen afalafal, sótun féri pwe ena fansoun epwe apwapwa ngeniir. Ewisa ngeniir ekis angang ra tufichin féri pwe repwe meefi lamoter.

12. (a) Jesus a éúréúra néún kewe chón káé usun met? (b) Pwata a fókkun fich ngeniir ena kapasen éúréúr?

¹² Ifa usun Jesus a pwal pwáraatá mirit? A silei pwe án emén mwáálliló fán eú a tongeni emmwen ngeni pwal eú féfférmwáál are pwal mwo ngeni eú tipis watte. Ina popun Jesus a éúréúra néún kewe chón káé usun ena mettóch. Áwewe chék, néún kewe chón káé ra silei pwe lisowumwáál ina eú tipis. Nge Jesus a éúréúrer usun met epwe tongeni emmweni emén ngeni féfférún lisowumwáál. A erá: “Are eman mwän a nenengeni eman fefin o a mochenia ngeni, ätewe a fen tipisin lisowu ngeni ren an ekieki neminewe lon lelukan. Iwe, are pelifichin mesom epwe emwenukolong lon tipis, kopwe alusawu o pöütala.” (Mat. 5:27-29) Néún Jesus kana chón káé ra manaw lein ekkewe chón Rom mi sikepwach, iir mi pwapwaiti le katol ekkewe sipai mi ur ren féfférún lisowu me fós mi limengaw. Ina minne, Jesus a éúréúrer fán tong ar repwe túmúnú seniir ekkewe mettóch epwe áweiresiir le féri minne mi pwúng.

13, 14. Ifa usun kopwe álisi noum kewe ar repwe tti seniir ekkewe minen apwapwa mi limengaw?

¹³ Ka pwal tongeni pwáraatá mirit ren óm túmúnú noum kewe semirit seni ar féri mettóch epwe eletipechowu Jiowa. Nge ikenái mi elichippúng, pún pwal mwo nge ekkewe kúkkún semirit ra tongeni katol sasingin me kachitoon kapasingaw me pwal ekkóch mettóch mi limengaw. Pwúngún pwe a lamot kopwe ereni noum kewe pwe mi mwáál ar repwe katol ekkena mettóch mi limengaw, nge mi pwal wor met ka tongeni féri pwe kopwe túmúnúúr. Pwisin eisinuk: ‘Nei kewe ra silei pwata mi kon efeiengaw ekkewe sasingin me kachitoon kapasingaw? Met a tongeni luki letiper ar repwe mochen katol? Ua ámecheresi ngeniir ar repwe fós ngeniei usun mettóch meinisin pwe repwe kútta álillis seniei pwal mwo nge lón ewe atun ra kúna sóssótun ar repwe katol sasingin me kachitoon kapasingaw?’ Inaamwo ika noum kewe iir mi chék kúkkún, nge ka tongeni ereniir: “Ika ka kúna och mettóch mi limengaw wóón Internet nge ka kúna sóssótun óm mochen katol, kese mochen kopwe ereniei. Kosap niwokkus are sáw le tingor álillis. Ua mochen álisuk.”

¹⁴ Lupwen ka filatá pwisin óm kewe minen apwapwa, kopwe pwal ekiekiéchú ifa usun ka tongeni isetiw eú leenien áppirú mi múrinné fán iten noum kewe. Pranas, ewe sia fen pwóróus usun, a erá: “Ka tongeni kapas usun chómmóng mettóch, nge noum kewe semirit repwe kon nengeni óm féffér me áppiruk.” Ika ka kan túmúnú le filatá ekkewe sókkun nikáttik, puk me kachito mi limeliméch, ka tongeni álisi noum kewe ar repwe pwal ina usun.​—Rom 2:21-24.

15, 16. (a) Pwata oua tongeni lúkúlúk pwe Jiowa epwe álisikemi le emiriti néúmi kewe? (b) Met sipwe pwóróus wóón lón en lesen mwirin ei?

¹⁵ Met a fis lupwen Manoa a tingorei Jiowa an epwe álisi pwe epwe emén sam mi múrinné? “Kot a aüselinga än Manoa iotek.” (Souk. 13:9) Ámi kana sam me in, Jiowa epwe pwal aúselinga ámi iótek. Epwe álisikemi le emiriti néúmi kewe semirit. Epwe pwal álisikemi pwe oupwe pwáraatá tong, tipetekison, me mirit.

¹⁶ Jiowa epwe álisikemi le emiriti néúmi kewe atun ra chúen kúkkún, iwe i epwe pwal álisikemi le emiritiir lupwen ra teenage. Lón en lesen mwirin ei, sipwe pwóróus wóón ifa usun ámi áppirú napanapen Jesus kewe ren an tong, tipetekison me mirit a tongeni álisikemi le ákkáiti néúmi kewe teenage pwe repwe angang ngeni Jiowa.