1, 2. Met Kot a féri lón fansoun lóóm? Nge lón ei fansoun, met ekkóch aramas mi semmwen neman repwe pwal ekieki?

 IKA a fen úrúk eú semmwen mi chou, eli ka fen eáni ei kapas eis, ‘Upwe tongeni chikarsefál?’ Are neman emén chón óm famili are emén chiechiom a semmwen, iwe ka ekieki ika epwe tongeni péchékkúlsefál. Sia kan mochen pwe kich me ekkewe aramas sia tongeer ousipwe péchékkúl. Lón Paipel sia álleani pwóróusen ekkóch aramas mi semmwen nge ra mochen silei ika repwe tongeni chikarsefál. Áwewe chék ren King Ahasia, néún Ahap we me Isipel, i a ekieki ika epwe chikar seni feiengawan we. Mwirin, King Penhatat seni Siria a pwal semmwen me a eis ika epwe péchékkúlsefál.​—2 King 1:2; 8:7, 8.

² Ewe Paipel a pwal áiti ngenikich pwe lóóm, fán ekkóch Jiowa a echikaraatá aramas ren an féri eú manaman, me a pwal mwo nge néúnéú néún kewe soufós le amanawasefálietá ekkóch aramas mi máló. (1 King 17:17-24; 2 King 4:17-20, 32-35) Lón ei fansoun, ekkóch aramas mi semmwen neman ra ekieki ika Kot epwe pwal álisiir ar repwe chikarsefál.

3-5. Met Jiowa me Jesus ra tufichin féri, me ikkefa ekkewe kapas eis sipwe pwóróus usun?

 ³ Mi wor án Jiowa manaman an epwe nemeni péchékkúlen inisin aramas. A apwúngú ekkóch aramas ren semmwen, áwewe chék ren Farao lón fansoun Apraham we, mwirin fefinen Moses we itan Miriam. (Ken. 12:17; Num. 12:9, 10; 2 Sam. 24:15) A pwal apwúngú ekkewe chón Israel ren “samau me riaföü” lupwen rese chúen tuppwél ngeni. (Tut. 28:58-61) Lón pwal ekkóch fansoun, Jiowa a túmúnú néún kewe aramas seni samau. (Eks. 23:25; Tut. 7:15) A pwal mwo nge echikaraatá ekkóch me leir. Áwewe chék, a echikaraatá Hiop lupwen a fókkun semmwen me mochen máló.​—Hiop 2:7; 3:11-13; 42:10, 16.

⁴ Sia lúkúlúk pwe mi wor án Jiowa manaman le echikaraatá ekkewe mi semmwen. Jesus a pwal tongeni féri ena. Lupwen a nóm wóón fénúfan, a echikaraatá ekkewe mi semmwen, áwewe chék ekkewe mi úriir rupun pwétúr me máán kawakaw. A pwal féri án ekkewe mi mesechun repwe kúna mwer me apéchékkúla ekkewe mi mwék. (Álleani Mateus 4:23, 24; Joh. 9:1-7) Ekkena manaman ra álisikich le ápilúkúlúkú ekkewe mettóch mi amwarar Jesus epwe féri lón Paratis. Lón ena atun, “esap wor eman chon ewe fanü epwe apasa pwe a samau.”​—Ais. 33:24.

⁵ Iwe nge, ika a úrikich eú semmwen mi chou, itá sipwe ésúkúsúkú án Jiowa ika Jesus epwe echikarakichetá ren an féri eú manaman lón ei fansoun? Itá epwe ifa ach ekiek usun met sókkun minen túmúnún péchékkúlen inis sipwe filatá?

6. Met Paipel a apasa usun ekkewe manaman ekkewe popun Chón Kraist ra féri?

⁶ Lón fansoun ekkewe aposel, Jiowa a epiti ekkewe Chón Kraist ren an we manaman mi fel me a atufichi ekkóch leir ar repwe féri manaman. (Föf. 3:2-7; 9:36-42) Áwewe chék, ra tongeni echikaraatá aramas me fós lón sókkópaten fósun fénúfan. (1 Kor. 12:4-11) Nge mwirin och fansoun ekkena manaman ra muchúló, usun chék met ewe Paipel a fen oesini an epwe fis. (1 Kor. 13:8) Ina popun, lón ei fansoun sise tongeni ésúkúsúkú án Kot epwe féri och manaman pwe epwe echikarakich are chókkewe sia tongeer.

7. Ifa usun minne mi mak lón Kölfel 41:3 a tongeni apéchékkúlakich?

⁷ Nge ika ka semmwen, Jiowa epwe oururuk me álisuk, usun chék met a féri ngeni néún kewe chón angang lóóm. King Tafit a makkeei: “Ra feiöch chokewe mi ekieki ekewe mi apwangapwang o wöüngau. Ewe Samol mi Lapalap epwe angaserela lon ränin ar riaföü. Ewe Samol mi Lapalap epwe tümwünüür o amwöchü manauer.” (Kölf. 41:1, 2) Pwúngún pwe alon Tafit na ese wewe ngeni pwe emén aramas mi múrinné lón ena atun, ewe mi ekieki ekkewe mi apwangapwang me wéúngaw, esap itá fókkun máló. Iwe ika ina, epwe ifa usun chék án Jiowa epwe álisi ena esin aramas mi múrinné? Tafit a áweweei: “Ewe Samol mi Lapalap epwe tümwünüür won ar kiekien samau.” (Kölf. 41:3) Jiowa a fókkun silei án néún kewe aramas riáfféú, me ese ménúkiireló. A tongeni fang ngeniir pwora me tipachem. I a pwal awora ngeni aramas ewe tufich án inisiir epwe tongeni pwisin chikarsefál.

8. Me ren Kölfel 41:4, met Tafit a tingorei Jiowa an epwe féri fán itan lupwen a fókkun semmwen?

⁸ Lón Kölfel 41, Tafit a pwal fós usun ewe fansoun i a fókkun semmwen, meefi apwangapwang, me lólilen. Usun ina ewe fansoun néún we Apsalom a mochen angei seni wisan we me wiliti king. Tafit a fókkun semmwen me ese tongeni appélúwa Apsalom.  A silei pwe an kewe osukosuk lón famili, ina pwúnúngawen an tipis ngeni Patsipa. (2 Sam. 12:7-14) Iwe, met a féri? A iótek: “Ai Samol mi Lapalap, kopwe ümöümöch ngeniei o apöchökülaei, pun üa tipis ngonuk.” (Kölf. 41:4) Tafit a silei pwe Jiowa a fen omusaaló an tipis, me a lúkúlúk pwe epwe álisi lón an semmwen. Nge itá Tafit a tingorei Kot an epwe féri eú manaman pwe epwe echikara?

9. (a) Met Jiowa a féri fán iten King Hiskia? (b) Met Tafit a tingorei Jiowa?

⁹ Pwúngún pwe fán ekkóch, Kot a filatá an epwe echikaraatá aramas. Áwewe chék, lupwen King Hiskia a semmwen me epwele máló, Jiowa a echikaraatá me a attamaaló manawan ren 15 ier. (2 King 20:1-6) Nge Tafit ese tingorei Kot an epwe echikara i ren eú manaman. A fen tingor an epwe álisi usun chék an álisi “chokewe mi ekieki ekewe mi apwangapwang o wöüngau.” Tafit a ririéch ngeni Jiowa, ina popun a tongeni tingorei an epwe oururu i me túmúnú atun an semmwen. A pwal tingor pwe inisin epwe chikaretá pwe epwe péchékkúlsefál. Kich sia pwal tongeni eáni ena esin tingor ngeni Jiowa.​—Kölf. 103:3.

10. Met a fis ngeni Trofimus me Epafrotitus, iwe met ei pwóróus a áiti ngenikich?

¹⁰ Lón fansoun ekkewe aposel, inaamwo ika aposel Paulus me ekkewe ekkóch ra tufichin echikaraatá chón semmwen, nge sap meinisin Chón Kraist ra chikar seni ar semmwen ren och manaman. (Álleani Föför 14:8-10.) Aposel Paulus a echikaraatá semen Puplius we, ewe a semmwen ren pwichikkar me watte an paiking. Paulus a “iotek fän itan a iseis pöün won o apöchökülätä.” (Föf. 28:8) Nge Paulus ese echikara meinisin aramas a sissilei. Chiechian we, Trofimus, a fiti i le sái lón an angangen misineri. (Föf. 20:3-5, 22; 21:29) Lupwen Trofimus a semmwen, Paulus ese echikaraatá i. Iwe, Trofimus a mwo asésé le fiti Paulus lón an sái, me a kamwo nómoló lón Miletus pwe epwe péchékkúlsefál. (2 Tim. 4:20) Pwal emén chiechien Paulus itan Epafrotitus a pwal semmwen me chippú epwe máló. Nge Paipel ese apasa pwe Paulus a echikaraatá i.​—Fil. 2:25-27, 30.

11, 12. Met sia silei usun Lukas, me ifa usun a tongeni awora álillis ngeni Paulus?

¹¹ Lukas emén tokter, me i chienen Paulus lón an sái. (Föf. 16:10-12; 20:5, 6; Kol. 4:14) Ese mwáál a álisi Paulus me ekkewe ekkóch lupwen ra semmwen atun ar sái lón ar angangen misineri. (Kal. 4:13) Usun met Jesus a apasa, “a lomot ngeni ekewe chon samau” emén tokter.​—Luk. 5:31.

¹² Lukas esap chék i emén mi kan mochen fénéú ngeni aramas túmúnún péchékkúlen inisiir, fen i emén mi fiti sukul pwe epwe tokter. Ewe Paipel ese affata ia are ineet Lukas a sukul. Nge a apasa pwe Paulus a tinaló án Lukas kapong ngeni chón Kolose. Ina popun, neman Lukas a sukul pwe epwe emén tokter lón Laotisea, eú telinimw arapakkan ngeni Kolose. Pwal och, lupwen Lukas a makkeei ewe puken Lukas me ewe puken Föför, a néúnéú ekkewe kapas mi tichik tokter ra kan néúnéú. Pokiten i emén tokter, a apachaalong chómmóng pwóróusen án Jesus echikaraatá ekkewe mi semmwen.

13. Met sipwe chechchemeni me mwen ach sipwe etiwa are awora kapasen fén mi weneiti túmúnún péchékkúlen inisich?

¹³ Lón ei fansoun, ese wor emén lein pwiich kewe a tongeni féri manaman me echikarakich seni ach semmwen. Nge pokiten ra mochen álisikich, neman repwe ngenikich kapasen fén inaamwo ika sise tingor ar álillis. Pwúngún pwe ekkóch ekkena  pesepes ese wor efeiengawan. Áwewe chék, Paulus a pesei Timoty an epwe únúmi óch wain. A wor osukosuken luken Timoty neman pokiten an ún konik mi limengaw. * (Álleani 1 Timoty 5:23.) Nge mi lamot sipwe túmúnúéch. Emén pwiich epwe tongeni pesei ngenikich ach sipwe únúmi och sáfei are och sókkun sáfei seni irá are áni och sókkun mwéngé are fen túmúnúkich seni och sókkun mwéngé. A pwal tongeni erenikich pwe ena mettóch a fen álisi emén lón an famili mi pwal eáni ena sókkun osukosuk. Nge esap weween pwe epwe pwal álisikich. Mi lamot sipwe chechchemeni pwe inaamwo ika aramas ra únúmi och sáfei are angei eú minen álillisin péchékkúlen inis, nge mi chúen tongeni eú minen efeiengaw.​—Álleani Än Salomon Fos 27:12.

14, 15. (a) Met sókkun aramas itá sipwe túmúnúkich seni? (b) Met sia tongeni káé seni Än Salomon Fos 14:15?

¹⁴ Kich meinisin sia mochen sipwe péchékkúl pwe sipwe tongeni pwapwaiti manawach me angang weires fán iten Jiowa. Nge pokiten sise unuséch, sise tongeni ttii senikich meinisin samau. Lupwen sia semmwen, eli epwe wor sókkópaten mettóch epwe pwákini ach semmwen, me a wor ach pwúúng le filatá met sipwe angei. Mi elichippúng pwe ekkóch aramas are kompeni ra erá pwe ra kúna ewe mettóch epwe pwákini ach semmwen, nge ra chék féri ena pwe ra mochen epwe watte ar moni tolong. Ra tongeni erá pwe chómmóng aramas ra péchékkúlsefál ren ar sótuni minne ra amémé. Ika sia semmwen, neman sia chék mochen sótuni met chék mi kawor pwe sipwe chikarsefál me manawattam. Nge mi lamot sisap ménúki án Paipel ei kapasen emmwen, a erá: “Eman mi wewemang a lükü mettoch meinisin, nge eman mi mirit a nenengeni ia epwe feila ie.”​—SalF. 14:15.

¹⁵ Ika sia mirit are tipachem sipwe túmúnúéch ren met sipwe lúkú, ákkáeúin ika ewe pesepes a feito seni emén ese angei káit. Sipwe pwisin eisinikich: ‘Átenan a erá pwe ei vitamin, sáfei seni irá, are kókkótun diet a álisi aramas, nge ua wesewesen silei ika mi enletin álisiir? Inaamwo ika ena mettóch a fen álisiir nge ifa usun upwe silei pwe epwe pwal álisiei? Itá upwe pwal kúttafichi pwóróusen ena mettóch me fós ngeni chókkewe mi fen angei káit usun ai we semmwen me minne epwe pwákini?’​—Tut. 17:6.

16. Met sipwe ekieki lupwen sipwe féri eú kefil fán iten túmúnún péchékkúlen inisich?

¹⁶ Lupwen sipwe filatá ika met sókkun minen chekin inisich are minen pwákini ach semmwen sipwe angei, mi lamot “sipwe eäni mirit.” (Tit. 2:12) A fókkun lamot ena mettóch ákkáeúin ika ewe minen álillis are chek a fókkun och sókkun. Ewe emén sia kútta álillis seni a tongeni áweweéchú angangen ewe chek are ewe minen pwákini ach semmwen? An áwewe mi och sókkun? Chómmóng tokter are sousile usun ena pekin sáfei ra tipeeú ngeni pwe ena chek are minen pwákini semmwen ra tongeni echikara aramas? (SalF. 22:29) Neman emén a erenikich pwe ewe mineféén mettóch mi pwákini och semmwen a feito seni eú leeni mi towau me ekkewe sou káéén pekin sáfei resaamwo silei usun. Nge mi wor ekkóch pwóróus mi ánnetatá pwe ena sáfei mi álilliséch? Ekkóch ra pwal mwo nge erá pwe eú sáfei a wor och mettóch mi monomon lón are och manaman sise silei. Ika ina, a fókkun lamot sipwe túmúnúéch, pún Kot a éúréúrakich ach sipwe  ttii senikich angangen roong are magic.​—Lif. 19:26; Tut. 18:10-12.

17. Met sia kan mochen?

¹⁷ Ewe mwichen soupwúngúpwúng lón fansoun ekkewe aposel a tiinaaló taropwe ngeni chón ekkewe mwichefel pwe epwe esilei ngeniir ekkóch mettóch mi lamot repwe túmúnúúr seni. Lemuchúlóón ena taropwe, ewe mwichen soupwúngúpwúng a makkeei: “Are oua tümwünükemi seni ekei mettoch, oupwe feiöch. Äm aia kapong ngenikemi meinisin.” (Föf. 15:29) Lón ekkóch fós, ena kapasen lesópwólóón a tongeni afféú ngeni, “Amwo oupwe péchékkúl.” Kich sia kan mochen án inisich epwe péchékkúl.

18, 19. Met sia tongeni ápilúkúlúkú lón Paratis?

¹⁸ Pokiten sise unuséch, sise tongeni túmúnúkich seni meinisin samau. Lupwen sia semmwen, sise ésúkúsúkú án Jiowa epwe féri eú manaman pwe epwe echikarakich. Nge sia tongeni ápilúkúlúkú ewe fansoun lón mwach lupwen Kot epwe unusen echikarakichetá. Lón Pwärätä 22:1, 2, aposel Johannes a fós usun “chanpupun kolukun manau” me ekkewe “irän manau” epwe echikaraatá aramas meinisin. Ena mettóch ese weneiti och minen sáfei seni irá sipwe tongeni angei lón ei fansoun are lón Paratis pwe sipwe tongeni chikar. Nge a fen weneiti meinisin ekkewe mettóch Jiowa me Jesus repwe féri pwe sipwe tongeni kúna manaw esemuch.​—Ais. 35:5, 6.

¹⁹ Sia mwétéresiti ena fansoun mi amwarar. Nge ren mwo iei, sia lúkúlúk pwe Jiowa a tongei emén me emén kich me weweiti met sia meefi lupwen sia riáfféú. Sia fókkun lúkúlúk pwe lupwen sia semmwen, Jiowa esap likitikicheló, usun chék án Tafit lúkúlúk. Fansoun meinisin, I epwe túmúnú chókkewe mi tuppwél ngeni.​—Kölf. 41:12.