Ekkewe soukáé ussun Paipel ra tipeeú ngeni pwe iten Kot we mi mak lón ewe Tetragrammaton (יהוה), a pwá arapakkan fán 7,000 lón ewe popun Tesin Ipru. Iwe nge, chómmóng ra meefi pwe ese pwá lón ewe popun Tesin Krik, weween seni puken Mattu ngeni Pwáraatá. Ina popun, lap ngeni ekkewe chón afféúni Paipel rese néúnéú ewe it Jiowa atun ra afféúni ewe Testament Séfé. Pwal mwo atun ra afféúni ekkewe wokisin seni Tesin Ipru ikewe ewe Tetragrammaton a pwá ie, lap ngeniir ra chék néúnéú “Samol” nge esap fen iten Kot we.

Ekkewe chón afféú mi angang wóón ewe Paipel, New World Translation of the Holy Scriptures rese áppirú met chókkana ra féri. Ra néúnéú ewe it Jiowa fán 237 lón néún Chón Kraist we Tesin Krik. a Lón ar féri ena kefil, ra ekieki ekkeei ruu mettóch mi lamot: (1) Ekkewe kapiin Paipel lón fósun Krik mi nóm rech lón ei fansoun, esap ikkena ekkewe popun kapi. Ekkewe fitengéréú kapi mi nóm lón ei fansoun, lap ngeniir ra mak 200 ier me mwirin an a mak ewe populapen kapiin Paipel. (2) Lón ena atun, chókkewe mi kapiini ekkewe kapiin Paipel ra siwili ewe Tetragrammaton ngeni Kyʹri·os, ewe kapasen Krik fán iten “Samol,” are ra kapi seni ekkewe kapiin Paipel mi fen ekkesiwil.

Ewe Kúmiin Chón Afféúni ewe New World Translation, ra apwúngaló pwe a wor pisekin ánnet mi fataffatéch pwe ewe Tetragrammaton a nóm lón ekkewe popun kapiin Paipel lón fósun Krik. Ewe kefil an epwe kapachelong iten Kot we lón Paipel, a lóngólóng wóón ekkeei popun:

• Ewe Tetragrammaton a nóm lón unusen ekkewe kapiin Paipel lón Tesin Ipru aramas ra néúnéú lón fansoun Jises we me néún kewe aposel. Me lóóm, mi wor fitemén ra tipemwárámwár ren ena pwóróus. Nge iei pokiten ekkewe kapiin Paipel lón fósun Ipru minen lemanawen ekkewe aposel ra pwá me Qumran, iwe ese chúen wor tipemwárámwár.

• Lón fansoun Jises we me néún kewe aposel, ewe Tetragrammaton a pwal pwá lón ewe Tesin Ipru mi afféú lón fósun Krik. Ren fite fite ier, ekkewe soukáé ra ekieki pwe ewe Tetragrammaton ese nóm lón ekkewe kapiin Septuagint lón fósun Krik  mi afféú seni ewe Tesin Ipru. Iwe lefilen ekkewe ier 1940 me 1950, ekkewe soukáé ra káé ekkóch kinikinin ewe Septuagint lón fósun Krik minen lóóm, ewe aramas ra nénnéúnéú lón fansoun Jises we. Iwe, mi mak pwisin iten Kot we lón mesen makken Ipru. A ffat pwe lón fansoun Jises we, a nóm iten Kot we lón ekkewe kapiin Paipel lón fósun Krik. Iwe nge, órun 300 ier mwirin fansoun ekkewe aposel, ese chúen nóm iten Kot we lón puken Keneses ngeni Malakai (nge me mwan mi nóm) lón ekkewe Codex Vaticanus me Codex Sinaiticus, kapiin ekkewe Septuagint lón fósun Krik mi iteféúló. Ina popun, esap eú minen ámáirú pwe seni ena atun iten Kot we ese chúen nóm lón ewe Testament Séfé, weween ewe Tesin Krik.

  Jises a apasa: “Ngang úa feito lón iten Semei.” I a pwal menlapei pwe an kewe angang, a féri lón ‘iten Seman we’

• Ewe Tesin Krik a pwisin affata pwe fán chómmóng Jises a fós ussun iten Kot we me a esilei ngeni ekkewe aramas. (Jon 17:6, 11, 12, 26) Jises a apasa: “Ngang úa feito lón iten Semei.” I a pwal menlapei pwe an kewe angang, a féri lón ‘iten Seman we.’—Jon 5:43; 10:25.

• Pokiten ewe Tesin Krik a pwal mak fán emmwenien Kot fitifengen me ewe Tesin Ipru, iwe, ese fókkun fich kamólóón iten Jiowa we seni me lón. Órun ewe ier 50 mwirin Kraist, ewe chón káé Jemes a ereni ekkewe mwán mi ásimaw lón Jerusalem: “Simion a kerán apwóróusa ngenikich pwe iei Kot a etiwa ekkewe ekkóch mwú, pwe epwe tongeni pwal filaatá aramas seniir fán ásengesin itan we.” (Féffér 15:14) Esap pwúng án Jemes epwe apasa ena iká ese wor emén lón ena atun a silei are nénnéúnéú iten Kot we.

• Itemwochen Jiowa a pwá lón néún Chón Kraist we Tesin Krik. Lón Pwáraatá 19:1, 3, 4, 6, iten Kot we mi nóm lón ewe kapasen Krik lape ngeni a chiyakú ngeni “Aleluia.” Ei a feito seni eú kúúkúún kapasen Ipru mi wewe ngeni “Mwareiti Jah,” ina itemwochen ewe it Jiowa. Lón ei afféún Paipel a néúnéú “Mwareiti Jiowa.”

• Ekkewe taropwe makkeien chón Jus lóóm, ra pwáári pwe ekkewe Chón Kraist chón Jus ra néúnéú ewe it mi pin lón minne ra makkeei. Eú pinúkún allúkún chón Jus, itan Tosefta, a mak órun ewe ier 300 mwirin Kraist, a apasa pwe makkeien Chón Kraist kewe ra tongeni kekiló lón Sapat kapachelong kekilóón ekkewe kinikin lón, a fós ussun Iten Kot we.  Pwal lón Tosefta, a mak alon Rabbi Yosé emén chón Kalili mi manaw lepoputáán ewe ier 100 mwirin Kraist, a erá pwe lón ekkóch rán lón ewe wiik, “emén epwe fichiewu Iten Kot we [eli a fós ussun makkeien Chón Kraist kewe] me isoniir, nge ekkewe lusun repwe kekiló.”

• Ekkóch soukáé ussun Paipel ra tipeeú ngeni pwe lupwen chón makkeei ewe Tesin Krik ra kapiini masouen ekkóch wokisin seni ewe Tesin Ipru, ese mwáál ra pwal makkeelong ewe iten Kot ikewe a pwá me ie lón ekkena wokisin. Fán ewe itelap “Tetragrammaton lón ewe Testament Séfé,” The Anchor  Bible Dictionary a apasa: “A wor ekkóch pisekin ánnet pwe ewe Tetragrammaton, ewe It mi Pin, Yahweh, mi nóm lón ekkóch are lón meinisin ekkewe wokisin lón Testament Lóóm ewe Testament Séfé a aloni, ra pwá lón ewe áeúin atun a mak ena Testament Séfé.” Ewe soukáé George Howard a erá: “Pokiten ewe Tetragrammaton a chúen mak lón ekkewe kapiin Paipel lón fósun Krik [ewe Septuagint], ewe Paipel ewe mwichefelin Chón Kraist lóóm a néúnéú, iwe a pwúng ach sipwe lúkú pwe ekkewe chón makkeei ewe Testament Séfé, ra onómu ewe Tetragrammaton lón ekkewe wokisin atun ra kapiini alon ewe Paipel.”

•   Ekkewe chón afféú Paipel mi iteféúló ra néúnéú iten Kot we lón néún Chón Kraist we Tesin Krik. Ekkóch me lein ekkena chón afféú, ra fen féri ena me mwen án ewe New World Translation a ffér lón fósun Merika. Ikkeei iir me néúr kewe puk: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, makkeien Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, makkeien Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, makkeien George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, makkeien W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, makkeien J.W.C. Wand, Bishop seni London (1946). Pwal emén chón afféú itan Pablo Besson a néúnéú “Jehová” atun a afféúni Luk 2:15 me Juta 14 lón fósun Spein lón ewe ier 1919, me lón lap seni 100 footnote lón makkeian we, a apasa pwe ussun mi fen pwúng án iten Kot we epwe mak lón ekkewe wokisin. Me mwen ekkena afféún Paipel, néún Chón Kraist we Tesin Krik lón fósun Ipru seni 1500 C.E. a fen nénnéúnéú ewe Tetragrammaton lón chómmóng wokisin. Lón chék fósun Tois, a wor 11 sókkun afféún néún Chón Kraist we Tesin Krik mi néúnéú ewe it “Jehovah” (are afféún lón kapasen Ipru “Yahweh”)  iwe, fémén chón afféú ra waalong iten Kot we lón parentheses mwirin ewe kapas “Samol.” Lap seni 70 afféú lón fósun Tois ra néúnéú iten Kot we lón footnote are lón ekkóch pwóróus.

• Lón ekkewe afféún Paipel lón lap seni ipúkú fósun fénúfan a nóm ewe it mi pin lón ewe Tesin Krik. Ra kan féúni iten Kot we lón chómmóng fós lón Afrika, Native America, Eisia, Iurop, me ekkewe fénúen lón Pacific. (Ppii pekin  taropwe 546 me 547.) Ekkewe chón afféwú ekkena afféún Paipel ra apwúngaló le néúnéú iten Kot we ren pwal ekkena popun mi fen affat me asan. Ekkóch me lein afféún néún Chón Kraist we Tesin Krik ra kerán pwá, ussun chék ewe Paipelin Rotuma (1999), mi néúnéú “Jihova” fán 51 lón 48 wokisin, me ewe Batak (Toba) (1989) seni Indonesia mi néúnéú “Jahowa” fán 110.

Ese wor tipemwárámwár pwe a wor eú popun mi ffat pwe iten Kot we Jiowa epwe liwinlong lón ewe Tesin Krik. Ina met ekkewe chón afféúni ewe New World Translation ra wesewesen féri. A fókkun alóllóól ar súféliti iten Kot we me ra menniniiti ar repwe télawu met mi nóm lón ewe populapen kapi.—Pwáraatá 22:18, 19.