1, 2. Ié kewe ra sái seni Filipai ngeni Tesalonika, me eli met ra ekieki?

 PAUL me chienan kewe Sailas me Timoty, ra sái seni Filipai ngeni Tesalonika. Iei eú sái repwe sái lap seni 80 mwail wóón ewe al mi pwere ngeni wóón ekkewe chuuk. Ra sái wóón ewe al mi asaruto, férien ekkewe chón Rom. A chómmóng ekkewe pwal ekkóch chón fetál, áwewe chék ren ekkewe soufiu, chón business, me ekkewe chón ffér pisek. A mmen akúrang wóón ena al, méngúngúún án aramas fós, akúrangen wiilen ekkewe woken mi ssá me ekkewe man. Ese mecheres ena sái, ákkáeúin ngeni Paul me Sailas pokiten esaamwo mwo kináser kewe me lón Filipai ewe atun ra kawet.—Féf. 16:22, 23.

² A towaw ikewe repwe ló ngeni me ena a tongeni echchipwang. Nge ar fetál me pwóppwóróus fengen lefiler a apwapwaai ar we sái. Ra chúen chemeni minne a fis ngeniir mi amwarar me lón Filipai lupwen ewe chón mmasen imwen kalapus me an we famili ra wiliiti chón lúkú. Minne a fis a alapaaló ar tipeppós le sópweeló ar angangen afalafal. Iwe nge, atun ra kakkan ngeni ewe telinimw Tesalonika, eli ra ekieki iká epwe met meefien ekkewe chón Jus lón ena leeni ussur. Ekkewe aramas repwe song ngeniir, pwal mwo nge awater, ussun met a fis ngeniir me lón Filipai?

3. Met sia tongeni káé seni án Paul alapaaló an pwora le afalafal?

³ Mwirin och fansoun, Paul a áweweei meefian ngeni ekkewe Chón Kraist lón Tesalonika lón néún we taropwe a makkeei ngeniir, a apasa: “Ikáámwo áúa fen kúna riáfféú me turunufas me lón Filipai, ussun ámi oua fen silei, nge áúa chék pwora ren án Kot álillis pwe áúpwe erenikemi ewe kapas allimen Kot inaamwo iká a watte eppetin.” (1 Tes. 2:2) Ussun itá Paul a lólilen ren met epwe fis lón  Tesalonika, ákkáeúin mwirin met a fis me lón Filipai. Ka tongeni weweiti meefien Paul? Ka fen kúna pwe mi weires óm esilefeili ewe kapas allim? Paul a lúkúlúk wóón Jiowa pwe epwe apéchékkúla i, me epwe álisi le alapaaló an pwora. Óm kákkáé pwóróusen Paul, a tongeni álisuk óm kopwe áppirú i.—1 Kor. 4:16.

4. Pwata ussun itá Paul a nóm Tesalonika lap seni úlúngát wiik?

⁴ Sia álleani me lón ewe pwóróus pwe atun Paul a nóm Tesalonika, a afalafal lón ewe sinakok lón úlúngát ránin Sapat. Itá weween Paul a chék nóm lón ena telinimw úkúúkún úlúngát wiik? Aapw esap ina. Sise silei ineet ewe áeúin atun a ló ngeni ena sinakok mwirin an tori Tesalonika. Pwal och, lón néún Paul kewe taropwe a ffat pwe i me chienan kewe ra angang pwe repwe atufichi pwisin manawer lón pekin áion. (1 Tes. 2:9; 2 Tes. 3:7, 8) Pwal och, atun Paul a nóm ikena ie a tori fán ruu ekkewe álillis seni pwiin kewe lón Filipai. (Fil. 4:16) Iwe, ussun a lap seni úlúngát wiik an nónnóm lón Tesalonika.

5. Met Paul a féri pwe epwe álisi ekkewe aramas le lúkú minne a asukula?

⁵ Atun Paul a alapaaló an pwora le afalafal, a fós ngeni chókkewe mi mwicheto lón ewe sinakok. Ussun met éérenian, “a sótun álisiir ar repwe weweiti ekkewe Taropwe mi Pin, a áweweei me pwáári seni ekkewe Taropwe mi Pin pwe a lamot ngeni ewe Kraist an epwe kúna riáfféú me epwe manawetá seni máló, a apasa: ‘Iei i ewe Kraist, i Jises ewe úa esile ngenikemi.’” (Féf. 17:2, 3) Katol pwe Paul ese chék sótun ámeseikaatá ekkewe chón aúseling ngeni, a fen sótun achocho le álisiir ar repwe ekiekifichi met ekkewe a ereniir. A silei pwe chókkewe mi nóm lón ewe sinakok ra silei ekkewe Taropwe mi Pin me ra súféliti. Nge rese unusen weweiti met masouan. Ina minne, Paul a álisiir ar repwe ekieki met ra silei, me áweweei ngeniir seni me lón ekkewe Taropwe mi Pin pwe Jises seni Nasaret, i ewe Messaia mi pwonetiw, are Kraist.

6. Ifa ussun Jises a álisi aramas le weweiti pwúngún masouen ekkewe Taropwe mi Pin, me met mwirilóón?

⁶ Paul a áppirú Jises ewe a kan alónga an asukul wóón ekkewe Taropwe mi Pin. Áwewe chék, fán fite Jises a ereni ekkewe chón tapweló mwirin pwe me ren ekkewe Taropwe mi Pin, ewe Néún aramas epwe kúna riáfféú, máló, me epwe manawetá seni máló. (Mat. 16:21) Mwirin án Jises manawsefál, a pwá ngeni néún kewe chón  káé. Iwe, ese wor tipemwárámwár pwe ena a pwáári pwe a kapas enlet. Nge Jises a pwal ngeniir ekkóch popun pwata repwe lúkú án Kot we Kapas. Ewe Paipel a áweweei ifa ussun a asukula ekkóch néún kewe chón káé, a apasa: “A poputá ren Moses me meinisin ekkewe Soufós, i a áwewe ngeniir ekkewe mettóch ussun pwisin i lón meinisin ekkewe Taropwe mi Pin.” Met mwirilóón? Ekkena chón káé ra fókkun mwaar, ina minne ra apasa: “Esap pwe a ngetenget lón letipach atun a fóffós ngenikich me wóón ewe al, atun a áweweéchú ngenikich ekkewe Taropwe mi Pin?”—Luk 24:13, 27, 32.

7. Pwata a mmen lamot sipwe alónga ach asukul wóón ekkewe Taropwe mi Pin?

⁷ Masouen ewe Kapasen Kot a mmen manaman. (Ipru 4:12) Ekkewe Chón Kraist lón ei fansoun ra alónga ar asukul wóón ena Kapasen Kot. Iir ra ussun chék Jises, Paul, me ekkewe pwal ekkóch aposel. Kich sia pwal álisi aramas an epwe pwúng ar weweiti och pwóróus, sia áweweei met weween seni Paipel, me álisiir le kúna pwe met sia eáni asukul a feito seni Paipel ren ach suuki me áiti ngeniir met a apasa. Sia féri ena pokiten ewe pwóróus sia uwei esap ach. Nge ach nénnéúnéú ewe Paipel, sia álisi aramas le kúna pwe sia afalafala met Kot a eáni káit, nge esap pwisin ach ekiek. A pwal éch sipwe chechchemeni pwe ewe pwóróus sia afalafala a chék lóngólóng wóón án Kot we Kapas. Ina minne, a unusen alúkúlúk. Iwe, pokiten sia silei pwe ewe pwóróus sia afalafala mi alúkúlúk, sia afalafal fán pwora ussun chék Paul.

8-10. (a) Met meefien ekkewe aramasen Tesalonika ussun ewe kapas allim? (b) Pwata ekkóch chón Jus ra lólówóiti Paul? (c) Met ekkewe chón Jus mi ú ngeni Paul me chienan kewe ra féri?

⁸ Paul a fen kúna riáfféúmwáál, ina minne a silei pwe alon Jises ei mi pwúng: “Emén slave esap lap seni néún masta. Iká ra eriáfféúei repwe pwal eriáfféwúkemi. Iká ra álleasochisi ái kapas, repwe pwal álleasochisi ámi kapas.” (Jon 15:20) Lón Tesalonika, a sókkofesen meefien aramas ngeni án Paul afalafal ussun chék met Jises a erá, ekkóch repwe sani me etiwa ewe kapas, nge ekkóch repwe oput. Iei makkeien Luk ussun chókkewe ra etiwa ewe kapas: “Ekkóch me leir [ekkewe chón Jus] ra wiliiti chón lúkú [Chón Kraist] me ra chiechi ngeni Paul me Sailas, me pwal eú mwichemmóngun chón Krik mi fel ngeni Kot, pwal fiti chómmóng fefin mi aúchea.” (Féf. 17:4) Ese wor tipemwárámwár pwe ekkena minefé chón káé ra pwapwa pwe ra tongeni weweéchúti ekkewe Taropwe mi Pin.

 ⁹ Inaamwo iká ekkóch ra sani met Paul a áiti ngeniir, nge ekkóch ra fókkun song. Ekkóch chón Jus lón Tesalonika ra lólówóiti Paul, pún “eú mwichemmóngun chón Krik” ra etiwa an afalafal. Ekkena chón Jus ra mochen etipetipa ekkewe chón Krik esap iir chón Jus ar repwe fiti án chón Jus lúkú, ina minne ra áiti ngeniir ewe Tesin Ipru me ra meefi pwe ekkena chón Krik iir néúr chón káé. Nge mwirin, Paul a feito lón ar we sinakok me a álisi ekkena chón Krik ar repwe wiliiti Chón Kraist me resap chúen fiti án chón Jus lúkú. Iwe, ekkewe chón Jus ra fókkun song.

¹⁰ Luk a áiti ngenikich met a fis mwirin, a apasa: “Ekkewe chón Jus ra lólówó, iwe ra emwichafengeni ekkóch mwán mi fókkun ngaw iir mi chék nómofetál ren ewe leenien amémé me féraatá eú mwichen aramas, me efisi án ewe telinimw epwe osukosuk. Ra ataelong imwen Jason we pwe repwe kútta Paul me Sailas me uweiirewu ren ewe mwichen aramas. Lupwen rese kúner, ra átekinaló Jason me ekkóch chón lúkú ngeni ekkewe meilapen telinimw, ra kékké fán léúwommóng: ‘Ekkeei mwán mi efitikokooi unusen fénúfan ra pwal nóm ikeei, me Jason a etiwer pwe néún waséla. Meinisin ekkeei mwán ra ú ngeni allúkún Sisar ren ar apasa pwe a pwal wor emén king, itan Jises.’” (Féf. 17:5-7) Met a fis ngeni Paul me chienan kewe pokiten án ena mwichen aramas angangen kirikiringaw?

11. Met chókkewe mi ú ngeni Paul me chienan kewe ra tipimwáál ngeniir, me menni allúk ra ekieki pwe ra atai? (Ppii ewe footnote.)

¹¹ Atun eú mwichemmóngun aramas mi song ra kochufengen, lape ngeni ra féri minne mi ngaw. Ra tongeni féri féfférún akkachofesá me sise tongeni aúkaretiw ussun chék eú pummongun chénúpupu. Ekkewe chón Jus ra áeá ena esin mwichen aramas mi akkachofesá ar repwe asúoló Paul me Sailas. Mwirin ‘án ewe telinimw a osukosuk,’ ekkena chón Jus ra etipetipa ekkewe sounemenem ren ar apasa pwe Paul me chienan kewe ra féri och mettóch mi lamot ar repwe kapwúng ren. Akkomw, ra tipi ngeni Paul me chienan kewe pwe ra “efitikokooi unusen fénúfan,” inaamwo iká esap iir popun ewe osukosuk lón Tesalonika. Ewe oruuen tipimwáál, a kon chou seni ewe áeúin. Ekkena chón Jus ra apasa pwe ekkena misineri ra esilefeili ussun pwal emén King, Jises, ina minne ra atai án ewe king kewe allúk. a

12. Pwata ewe tipimwáál ngeni ekkewe Chón Kraist lón Tesalonika a tongeni atoto ngeniir feiengaw watte?

 ¹² Chemeni pwe ekkewe néúwisin lamalam ra pwal eáni ena esin tipimwáál ngeni Jises. Ra ereni Pailat: “Áúa kúna án ei mwán emmweningawa aramasen fénúem, . . . me a apasa pwe pwisin i Kraist, emén king.” (Luk 23:2) Ese mwáál Pailat a niwokkus iká ewe kingen Rom epwe ekieki pwe a peni pwal emén king. Ina popun a apwúngaló án Jises epwe máló. A pwal ina ussun ren ekkewe tipimwáál ngeni ekkewe Chón Kraist lón Tesalonika, a pwal tongeni atoto ngeniir watteen feiengaw. Eú puk mi etittina ewe puken Féffér, a erá: “Ena tipimwáál a mmen fókkun efeiengaw. Iká ra chék ekiekingaw pwe emén a sótun afangemá ewe King, lape ngeni epwe kapwúngúló an epwe ninniiló.” Iwe, sipwele ppii iká mi sópwéch án chón Jus we angangen rawangaw.

13, 14. (a) Pwata ese sópwéch án ewe mwichemmóngun aramas we kókkót? (b) Ifa ussun Paul a túmúnúéch ussun Jises, me ifa ussun sipwe áppirú an leenien áppirú?

¹³ Ese sópwéch án ewe mwichemmóngun aramas mochen aúkatiw ewe angangen afalafal lón Tesalonika. Pwata? Eú popun, pún rese tongeni kúna Paul me Sailas. Pwal och, a ffat pwe ekkewe meilapen ewe telinimw rese lúkú met ra tipimwáál ngeniir wóón. Mwirin án Jason me chienan kewe watiw “ar pakking,” iwe ra omusereló. (Féf. 17:8, 9) Án Paul fitipachei án Jises emmwen ren an epwe “tipáchem ussun serepenit me mosonoson ussun lisom,” a kan túmúnú seni feiengaw pwe epwe tongeni sópwósópwoló le afalafal lón pwal ekkóch leeni. (Mat. 10:16) A ffat  pwe án Paul pwora ese wewe ngeni an ese túmúnúéch. Ifa ussun ekkewe Chón Kraist lón ei fansoun ra tongeni áppirú Paul?

¹⁴ Lón ei fansoun, lape ngeni ekkewe néúwisin lamalam ra efisi án aramas repwe efitikoko ngeni Chón Pwáraatá Jiowa. Ra tipimwáál ngeni Chón Pwáraatá Jiowa pwe ra ú ngeni ewe mwú me amam fénúer, me ina met ra áeá le etipetipa ekkewe néúwisin mwú pwe repwe eriáfféúr. Ussun lón fansoun Paul we, chókkewe mi ú ngenikich lón ei fansoun, ra féri ena pokiten ra lólówó pún a chóchchómmóngoló ekkewe aramas mi fitikich. Met sia féri? Pokiten kich Chón Kraist mi enlet, iwe sise mochen atolongakich lón osukosuk. Sia achocho úkúúkún ach tufich ach sisap éppélúwa ekkena sókkun aramas rese mirit. Sia achocho le sópweeló ach angang fán kinamwe, eli sipwap liwinitiir iká a masésétiw ewe osukosuk.

15. Met meefien ekkewe chón Perea ren ewe kapas allim?

¹⁵ Ren an esap fis ngeni Paul me Sailas osukosuk, iir ra tiitiiló ngeni Perea ina epwe 40 mwail towauan seni ikena. Atun ra wareiti ena leeni, Paul a feiló lón ewe sinakok me fós ngeni chókkewe mi nóm ikena ie. A ifa me pwapwaan ren an chuuri chókkana mi mochen aúseling ngeni! Luk a apasa pwe ekkewe chón Jus lón Perea “ra kon tipemecheres le káé lap seni chón Tesalonika, pún ra fókkun mwasangasang le etiwa ewe kapas. Iteiten rán ra etittinaéchú ekkewe Taropwe mi Pin ren ar repwe kúna iká ekkeei mettóch mi pwúng.” (Féf. 17:10, 11) Iwe, esap weween nge ekkewe chón Tesalonika mi etiwa ewe enlet rese tinikken. Iei met Paul a makkeei ngeniir mwirin: “Áúse pwal úkútiw le kilisou ngeni Kot, pún lupwen oua angei ewe kapasen Kot, ewe oua rong senikem, oua etiwa ren met wesewesen enletin, esap kapasen aramas, nge ina kapasen Kot, ewe mi pwal angang lón ámi chón lúkú.” (1 Tes. 2:13) Iwe, pwata ekkena chón Jus lón Perea ra kon tipemecheres le káé?

16. Pwata Luk a apasa pwe ekkewe chón Perea “ra kon tipemecheres le káé”?

¹⁶ Inaamwo iká ekkewe chón Perea ra kerán rong och pwóróus minefé, nge rese lúkúlúkúmmang ngeni met Paul a apasa are ánini ngeni. Nge pwal iir ewe sókkun aramas rese mwittir lúkú och mettóch iká ese wor pisekin ánnet fán itan. Akkomw, ra aúselingéch ngeni met Paul a apasa. Mwirin, ra cheki met ra káé ren ar etittina ekkewe Taropwe mi Pin Paul a álisiir le weweiti. Pwal och, ra tinikken le káé ewe Kapasen Kot esap chék lón ewe Sapat, nge iteiten rán. Ra “fókkun mwasangasang le etiwa ewe kapas,” ra awora ar fansoun  le kútta ifa ussun ekkewe minefé pwóróus ra káé ra tipeeú ngeni ekkewe Taropwe mi Pin. Mwirin, ra tipemecheres le féri siwil, pún iwe “chómmóng leir ra wiliiti chón lúkú.” (Féf. 17:12) Sia weweiti pwata iwe Luk a erá pwe “ra kon tipemecheres le káé”!

17. Pwata sipwe áppirú ekkewe chón Perea, me ifa ussun sia tongeni féri ena inaamwo iká sia nóm lón ewe enlet ren fansoun langattam?

¹⁷ Ekkewe chón Perea rese silei pwe ar féffér múrinné ngeni ewe kapas allim epwe makketiw lón án Kot we Kapas me a eú leenien áppirú fán itach. Ra féri met Paul a áneánei ar repwe féri me met Jiowa Kot a mochen repwe féri. Pwal ina met sia peseei ngeni aramas ar repwe féri, repwe etittinafichi ewe Paipel pwe ar lúkú epwe unusen lóngólóng wóón án Kot we Kapas. Ewer, mwirin ach etiwa ewe enlet, a lamot sipwe eáni ewe esin napanap ekkewe chón Perea ra eáni. Nge ló, ló, ló, epwe fen lapóló lamoten ach sipwe achocho le káé seni Jiowa me mwittir apwénúetá minne a áiti ngenikich. Ach féri ena, sia mut ngeni Jiowa an epwe anapanapakich me ákkáitikich met mi tipeeú ngeni letipan. (Ais. 64:8) Iká ina, iwe, Semach na lón láng epwe unusen pwapwa rech me néúnéúkich.

18, 19. (a) Pwata Paul a ló seni Perea? Met a sópweeló le féri, me ifa ussun sipwe áppirú? (b) Ié kewe Paul epwele afalafal ngeniir, me lón menni leeni?

¹⁸ Paul ese nómottam lón Perea. Paipel a apasa: “Atun ekkewe chón Jus seni Tesalonika ra rong pwe Paul a pwal esilefeili ewe kapasen Kot lón Perea, ra feiló ikenan me asongaatá me efitikokooi ewe mwichen aramas. Iwe, chiener kewe chón lúkú ra mwittir tiinaaló Paul órosset, nge Sailas me Timoty ra nómotiw. Iwe nge, chókkewe mi eti Paul ra uwealó i tori Aten. Nge mwirin án Paul ereniir pwe repwe ereni Sailas me Timoty repwe mwittir feito ren, iwe ra feiló.” (Féf. 17:13-15) Chókkana mi ú ngeni ewe angangen afalafal, rese úkútiw le osukosuka ekkewe Chón Kraist. Ra asúoló Paul seni Tesalonika me ra pwal sái ngeni Perea pwe repwe efisi ewe esin osukosuk ra efisi me Tesalonika, nge rese sópwéch. Paul a silei pwe a watte an we leenien afalafal. Ina minne, a chék feiló ngeni pwal eú leeni pwe epwe afalafal. Lón ei fansoun, sisap pwal mut ngeni emén an epwe aúkakichetiw lón ach angangen afalafal!

¹⁹ Mwirin án Paul aunusaaló an afalafal ngeni ekkewe chón Jus lón Tesalonika me Perea, ese mwáál a káé chómmóng mettóch ussun lamoten an epwe afalafal fán pwora me álisi aramas ar repwe weweiti pwúngún masouen ekkewe Taropwe mi Pin. Pwal ina ussun kich. Iwe nge, iei Paul epwele afalafal ngeni ekkewe aramas mi fókkun sókkóló ar lúkú, ekkewe chón Aten, chón lúkún Israel. Epwe met meefier ren án Paul afalafal? Sipwe ppii me lón en sópwun mwirin ei.