1. Otanaala murala onkalela eni worutxa dhaene ovanene?

‘MUKALELO wa elabo ejino onosadduwa.’ (1 Korinto 7:31) Mazu aba alebiwe okwaranya vyaka 1.900 dhivirile, nanda aba anolagiha okala a ebaribari ovanene! Dhilobo dhinosadduwa, makamaka mwaha wa egumi ya murala. Ejile yooniwa ninga yaderetu obe ya yeeddelo vyaka 40 obe 50 dhivirile wili-wili ovanene kinrumeeliwa. Sabwa ya ejene, otanaalaga murala na mukalelo woweeddeleya deretu podi okala nikathamiho nddimuwa vaddiddi. Na dhaenevi akala munosoriha malago a Malebo nyuwo podi wakwaniha makathamiho aba.

2. Mikalelo gani dha kobiri dhintota odhugudha mmuralani?

² Ddabuno athu enjene kanziveliwa viina okalawo s’ohikaana dhilobo gwe, mowiwanana na murala wawaya. Vowila elabo ya mpinddu enosasanyavi dhilobo dhinjidhene, nanda enolabihedhavi thothoya yodhowa vasogorho wila etamele waddengutxana athu enjene, ababi na amai matxikwi na matxikwi anononga mawora menjene omabasani wila agule dhilobo esi. Matxikwi na matxikwi mena anowoona goi siku na siku wila agumele yoja. Awene anononga mudhidhi mwina mwinjene omabasani opitha mukalelo wakosiwani wale, txino akaanaga ganyo biili, wila apitxege esile dhinfuneya bahi. Enagu agahiziveliwa okaana ganyo, vowila otuweya ganyo nthi nikathamiho na elabo yotene.  Indde, kayo wila wili-wili okalawo kunrutxa vamentoni va murala wa ovanene, mbwenye magano a Bibilia podi okamiha mirala okosa deretu mpaka apale vanwodhani mowiwanana na mikalelo dhawa.

3. Nigano gani nitapuleli murumiwi Paulo, nanda othiddihedha mabasa nigano nthi onimukamiha dhavi muthu weeddeleya deretu otanaala murala?

³ Murumiwi Paulo wahikaana makathamiho a kobiri. Sabwa ya owana na makathamiho aba wahithukulavo nsunzo naderetu, nthene ninloga iyene mu kartani naye wa marho waye Timóteo. Paulo ohileba: “Nidhaga mwilaboni-mpuno, kanidhílena elo; nigadhowaga, kaninthukulamo elo. Akala ninowona yoja na yowabala, nifwasena esi-wene.” (1 Timóteo 6:7, 8) Txibarene, murala onofuna opitha yojavi na yowabalavi. Onofuna vina mburo wokala. Aima anofuna odhowa oskola. Ohikala magastu a mirobwe na dhilobo dhiina. Masiki dhaenevi, nigano na mazu a Paulo ninothiddihedheya mabasa. Nigahagalala osasanyedha dhoyelegela dhehu othiya owaralela dhofuna okalawowa kunarutxe.

4, 5. Obaza otanaalela vina osasanyedha onkamiha dhavi weeddiha murala?

⁴ Nigano niina ninkamiha ninfanyeya mmaladdanihoni dhahi a Yezu. Walogile dhahi: “Akala mmodhavo wenyu onofuna omaga numba enddimuwa, kanroma ogilati, apimá dhinniye, ona akala dhinowakwanela opulihana mabasa otene?” (Luka 14:28) Apano Yezu onsekeserha obaza, osasanyedha mutanene. Nihoona eji mu kapituluni evirile mukalelo onakamihani azombwe agobuwelaga otelana. Nanda mathanga a matelo agamala, enokamiha vina weeddihaga murala. Obaza wubuwelela mpaddene obu onotaganyiheya na okaana orsamento, obaza osasanyedha olabihedha wa zelu vaddiddi dhilobo dhiliwo. Na mukalelo obu murala podi wañganela magastu, akoyaga kobiri wila alabihedhege  egafuneya-wene kadda siku obe kadda sumana, akooddaga okalagawo olupa muddidda.

⁵ Mu dhilabo dhiina, okosa orsamento dhaene txino podi otapulela ovithiyiha ofiyarela ogula dhilobo dhohifuneya. Mu dhilabo dhiina vina, podi otaganyiheya na ovithiyiha vaddiddi olabihedha cartão de crédito. (Gano dh’olelana 22:7) Onofuna vina okoodda emanya ya ogula elobo n’omaguva s’ohitanaalela akala enofuneya-wene vina ejile enfuna opadduwa. Mowenjedha, orsamento onela olagiha wila ononga kobiri wa omukumbela vaye na mugunddu, oja fola vina omwetxa onoputhula muhaku wa murala, vina onolupa magano a Bibilia.—Gano dh’olelana 23:20, 21, 29-35; Roma 6:19; Éfeso 5:3-5.

6. Dhibaribari gani dha Malebo dhinalibiha abale ankalawo na oyelega?

⁶ Ki abale ammageleliwa okalagawo na oyelega? Voroma, awene podi opangarhaziwa oziwa wila nikathamiho nthi na elabo yotene ninovira. Elabo eswa ejo enaddamela, Yehova onela ogomiha oyelega vamodha na dhotabala dhiina dhinji esene dhinatotela athu enjene oyelega. (Masalmo 72:1, 12-16) Mudhidhi wakakene, Akristu a ebaribari, masiki akala ahiyelega vaddiddi, kankala s’ohikaana njeedhelo, sabwani anororomela nlibelo na Yehova: “Miyo kaddinauthiye weka, kaddinaunyanyale.” Dhaene oddule onroromela podi ologa dhahi na murima wotene: “Nabuya ddinddikoya, kaddinova elo.” (Ahebreu 13:5, 6) Mmasikuni aba oorutxa, Yehova onowakamihaga anamebedha aye mwa mikalelo dhinji agakalagawo modheela magano aye nanda bageka Omwene waye va mburoni woroma mwigumini. (Mateu 6:33) Enjene mwa awene podi okosela onamoona, bagaloga mmazuni a murumiwi Paulo: “Ddilemelela oyelega na orela. Ddisunza weddana dhetene dhinddifwanya: oja wawakwanela, peno opiwa dala; ókala murelani, peno muyelegani.  Ddinowodha dhetene na guru dha Kristu onddilibiha.”—Filipi 4:12, 13.

7. Mazu gani a Yezu anila agathiddihedhiwa mabasa, bakamiha murala weeddeleya deretu weeddiha muralaya?

⁷ Omagomo wa orumiwi waye velaboni ya vati, Yezu ohiloga: “Omukwele muthu mukwawo n’ekalelo envikwelewe.” (Mateu 22:39) Othiddihedha mabasa nlago nthi mmuralani onokamiha vaddiddi weeddiha murala. Mwa dhotene, bani ali amwaddamani ehu, amwaddamani a masiku otene kayo abale ali mmuralani mwehu, amamuni vamodha na ateliwi, amambali vina  ana? Amudhi awodhe dhavi okwelana muthu na mukwaye?

8. Okwela onlagihiwa dhavi mmuralani?

⁸ Mukalelo mmodha bwawila kadda muthu mmuralani akosege epaddi yaye ya mabasa a murala. Dhaene, aima anofanyeela osunzihiwa okoyaga dhilobo agamala olabihedha, peno akala guwo obe dhovegana. Txino podi othukula mudhidhi na guru osasanyedha gori kadda omembesi, mbwenye ninakale nikamihedho nddimuwa vaddiddi weeddiha murala. Txibarene, odarabwanya dhilobo vañgono kunrabeleya, mbwenye athu otene podi okamihana okalihavi numba ya oyesa, ninga vina okuputha mugamala oja. Owara, otanaala dhenyuvi, na okoya ya okothi vina ekalelo yonyindda enopakela mwabure muralaya. (Gano dh’olelana 26:14-16) Mpaddi mwina, ekalelo yohagalala vina yofuna wimelela enothukulela egumi ya murala okala wosanzaya. “Mulugu onziveliwa na ole onvaha na murima wetene.”—2 Korinto 9:7.

9, 10. (a) Muthorho gani wa vamuralani onlemelihiwetxa muyana, ki muthorho obu onwodha dhavi ovuguliwa? (b) Moonelo gani wopimeleleya wa otanaala mabasa a vamuralani onlagihiwa?

⁹ Orihana vamodha na okwelana onela okamiha orabela nikathamiho nthene nili nikathamiho nddimuwa mmatakulu mena. Amai mwa mweeddelo banwaraliha egumi ya murala. Anowatanaala aima, anokuputha dhavatakulu, anofulela murala, ogula vina opiya. Mu dhilabo dhiina, ayana anolaba mmamindda, anoguliha milima mmamisika, obe okamihedha makalelo mena orsamento wa murala. Masiki okule wakooddile okala yeeddelo eji, oyelega ohakosiha ayana matxikwi na matxikwi ogumela ganyo uddayi na murala. Muteliwi wakakene oli mai oddwene onlaba vaddiddi mpaddi esi dhothiyana-thiyana onofanyeela otamaaleliwa. Ninga “muyana wamurima” oddwene onlogiwa Mbibiliani, masiku aye ba mabasa vaddiddi.  “Onja dhipurileye na mada aye.” (Gano dh’olelana 31:10, 27) Dhaene, eji kintapulela wila ddi muyana bahi onfanyeela olabaga vatakulu. Mulobwana na mwadhiye agamala olaba siku na mpu otakulu wa murala, muyana yeka ddinfanyeela okosa mabasa otene a vatakulu oku mulobwana na athu ena a vamuralani bagavuma? Nne-wene. (Kaladdaniha 2 Korinto 8:13, 14.) Noona motagiha, akala muyana onopiya, iyene podi otamaalela muthu mwina agadhowa osasanyedha meza, ogula, obe oseela vatakulu. Indde, otene podi okamihana mabasaya.—Kaladdaniha Galásia 6:2.

¹⁰ Txino athu ena podi ologa dhahi: “Okuno onkalemi aba kayo mabasa a mulobwana.” Eji podi okala ebaribari, kigakalile yaderetu otanaalela mwaha obu? Yehova Mulugu mweteliye murala, iyene kalamulile wila onakosege mabasa aba ddi muyana bahi. Mudhidhi dhahi, Abramu mulobwana wororomeleya mwafiyedhiwiye na anamukathi a vawoka a Yehova, iyenene wahikamiha osasanyedha dhilobodha vina wagawela yoja aleddoya. (Wita 18:1-8) Bibilia onolaga: “Amamuni vina anofuniwana wakwela awadhawa, n’ekalelo envikwelanina anya.” (Éfeso 5:28) Akala omagomo wa siku, mulobwana ohilema nanda onfuna avume, kayo yakakene eniwa muyana, txino na mukalelo wopitha? (1 Pedro 3:7) Ngamala kigakalile yofanyeela vina yokwela mulobwana omukamiha mwadhiye?—Filipi 2:3, 4.

11. Yezu wawimetxedhi dhavi athu otene a vamuralani yotagiha eji yaderetu vaddiddi?

¹¹ Yezu ddili yotagiha yaderetu ya oddule wamuhagalalihile Mulugu nanda baasanzayiha akwaye. Masiki vahatelileye, Yezu ddili yotagiha yaderetu wa amamuni, ninga vina wa ayana vamodha na ana. Iyene wahiloga na iyene yeka: “Mwana-Muthu kadhele wimeleliwa, odhele okala mwimeleli,” kuloga dhahi, wawimelela athu ena. (Mateu 20:28) Matakulu otene anunuwihiwa ekalelo eji bohagalala vaddiddi!

12. Yehova onfuna eni wa abale animulaba iyene?

¹² Nigano niina na Bibilia nthene ninkamiha weeddiha murala ninfanyeya va 2 Korinto 7:1. Apa ninengesavo dhahi: “Ndhoweni nivikupe dhokwaruliha dhetene dha maningo na dha murima.” Abale aniwelela mazu aba owubuwelihiwa anorumeeleliwa vamentoni va Yehova, oddwene onfuna ‘webedha webaribari.’ (Tiago 1:27) Nanda murala wawa onowakela majiho a athu otene.

13. Oyesa okaleli eni wofuneya mwa weeddiha murala?

¹³ Motagiha, Bibilia ononilibiha wila ninela ofiya siku vahinakalewo viina dhizini vamodha na maredda. Nsakanene ntho, “kanakalemo onaloge: ‘Miyo ddili muredda.’” (Izaiya 33:24; Ovuhulela 21:4, 5) Eji ehinathi, txibarene, kadda murala onofanyeela ogumana vina wakwaniha maredda mudhidhi na mudhidhi. Masiki  vina Paulo vamodha na Timóteo ambulela. (Galásia 4:13; 1 Timóteo 5:23) Na dhaenevi, aziwi a sipitale anloga wila maredda menjene anorabeleya. Mirala dha zelu dhinothawa maredda mena anrabeleya agarabela ozendde wa omaningoni vina wa omuyani. Ndoweni nisekeserhe mukaleloya.—Kaladdaniha Gano dh’olelana 22:3.

14. Oyesa wa mweeddelo onwodha dhavi obarela murala mwa maredda?

¹⁴ Oyesa wa omuyani onotaganyiheya na oyesa wa mweeddelo. Ninga munziweyelani deretu, Bibilia onothukulela vadhulu magano a mweeddelo wokaletxa nanda onokona ogonihana wotene wonyakuwa otakulu wa matelo. “Mumwenenimwá kanvolowamo, . . . ajeberuwi, anraruwa ayanavi, anraruwa alobwanavi.” (1 Korinto 6:9, 10) Osorihaga magano aba kwa makamaka vaddiddi wa Akristu ankalawo ovanene mwilaboni eji yovirigana. Okosa ejene onomuhagalaliha Mulugu nanda onokamiha obarela murala mwa maredda anraveya mu ogonihanani ninga SIDA, sífilis, gonorréia, na clamídia.—Gano dh’olelana 7:10-23.

15. Kavaha yotagiha modha ya otuwa oyesa wa omaningoni okwene onwodha otota maredda oohifanyeela.

¹⁵ ‘Ovikoddeliha mwa dhotakala dhotene dha maningo’ onokamiha obarela murala mwa maredda mena. Maredda menjene antotiwa na sabwa ya otuweya wa oyesa wa omaningoni. Yotagiha yoroma enziweya deretu ji emanya ya oja fola. Oja fola kunkalela onukihavi madhadhu, guwo vamodha na pevo mbwenye vina onowabuleliha athu. Athu matxikwi na matxikwi anokwa kadda yaka sabwa ya oja fola. Kobuwela eji, kadda yaka athu matxikwi na matxikwi kagakalile aredda nanda bakwa ahinoluvala korabela ‘dhotakala dha maningo’!

16, 17. (a) Nlamulo gani nivahile Yehova nabareli Aizrayel mwa maredda mena? (b) Nigano na va Olibiha 23:12, 13 nithiddihedhiwe dhavi mabasa mmiralani dhotene?

¹⁶ Koona yotagiha yina. Othamagela vyaka 3.500 dhivirile,  Mulugu ohivaha nlogo na Izrayel Nlamulo naye wila ewananihe webedha wawa na egumi yawa ya siku na siku. Nlamulo nthile nahikamiha obarela nlogo mwa maredda modheela wimetxa magano a makamaka a oyesa. Nimodha mwa malamulo aba naali mwaha wa ejile yafanyeela okosiwana mari a athu, abene afanyeela otibeeliwa deretu uddayi na sanjarha wila mburo obule wakala athuya ohinyakutxiwe. (Olibiha 23:12, 13) Nlamulo nthi na wale ninokalavi nlago naderetu. Masiki ovanene athu anobulela vina anokwa sabwa ya okooddaga osoriha nlamulo nthi. *

 ¹⁷ Mowiwanana na nigano nili mu nlamuloni nthi na Izrayel, mburo wa numba yohabamo vamodha na ponddo ya muralaya—peno akala eli mwari obe otakulu—enofanyeela okuputhiwaga. Akala ponddoya kinkuputhiwa vina kinkuneeliwa, txentxe dhinela ogumanamo nanda badhidhaaliha mitipa dhipaddi dhiina dha muralaya—mpaka mu ojani onjehu! Vasogorhova, aima vamodha na anddimuwa anofanyeela onawa mada agamala wiyela o ponddo. Agahinawe, anodhana mitipa mmadani. Mowiwanana na dotoro wa mukudda França, onawa mada “onokalavi waderetu orabelana maredda mena, a ovuma obe a thebe.”

18, 19. Dhologa gani dhinvahiwa dha okaanaga numba dha oyesa masiki na amwaddamani ooyelega?

¹⁸ Txibarene, oyesa onokala mavurhano mwa amwaddamani ooyelega. Muthu onziwetxa mirudda ninga esi ohiloga: “Mudhidhi woviha vaddiddi onorutxiha wilimo mabasa a okuputha. Thima dha mbwebwe dhinokuneela dhipaddi dhotene dha numba na mbwebwe woteleya wa musuzi wa nyemba. . . . Winjivana wa athu mmasidadi, vina mmiruddani dhiina dha muthemba, vina onotota goi. Onya vatamuni, miku dhiruwa dha zungu nohitibeeliwa, ponddo dha athu enji dha osadhi, matxilu anthukula maredda, mabarata vina txentxe dhinowooneya mpaddi wotene.”

¹⁹ Okala wa oyesa mutxiddo mwa mikalelo esi onorutxa. Na dhaenevi, otamela okosa eji onofuneya vaddiddi. Sabau na manje vamodha na muna mabasa owenjedhedhavo kannongetxa kobiri opitha ogula mirobwe vina odhowa osipitale. Akala munkala mu mburoni ninga obwene, kakosani mpaka apale vanwodhenyu, kakuputhagani numba yenyu na tamuya nanda bamugakoodda othiya manddaku a vinama.  Akala dila endowa vatakuluvenyu enokaanaga marove mudhidhi wa muzogwe, podi wikamo mutxesa wa sayiboro obe myarha wila vatakuluva vahikalege marove? Akala muthu ohabala sapatho obe sandalia, esi podi oruliwa oddule wabalileya ahinathi ovolowa mu numba? Vina, mburo onikenyu manje onofanyeela okala muyesa. Mithengo dhinlagiha wila othamagela miliau mili dha athu akwile kadda yaka akweli sabwa ya maredda aniwanana na manje oopigidheya vamodha na ponddo dhohikuputhiwaga.

20. Wila numba ekale ya oyesa, bani anfanyeela okamihana mabasaya?

²⁰ Numba ya oyesa engayela kadda muthu—mai, babi, ana vamodha na aleddo. Mai dhahi wa ana atanu na araru wa elabo ya o Kenya ohiloga: “Otene ahisunza okosa mpaddi wawa.” Numba yokuputhiwa deretu vina ya oyesa enowimelela deretu murala wotene. Emarya ya o Espanha enologa: “Ozendde kayo oyelega.” Peno akala muthu onkala mu numbani enddimuwa, kambirhinya, mu nsapathani obe mu nikugani, oyesa buli mfugulo wa murala wa egumi.

21. Mowiwanana na Gano dh’olelana 31:28, txini enakamihe odhana osanzaya va muralani?

²¹ Bagamuloga muteliwi wowodha, nivuru na Gano dh’olelana ninologa: “Anaye na mamune anomusiba.” (Gano dh’olelana 31:28) Dila yomariha emusibilewe mmudhi jivi? Txibarene, iyo ninkala ninga dhomela nsaka na meza esene dhinsorha dhigafanyiwa oviha na munyotho. Iyo ninga athu, ninofuna oviha wa osibiwa. Enomukamiha muyana oziwa wila mamunaye onotamaalela mabasa aye manddimuwa vina ntanaalo nokwela vina yawila mamunayeya kanimoona okala wovevuwa. (Gano dh’olelana 15:23; 25:11) Vina enoziva muyana agamutamaalelaga mamunaye sabwa ya mabasa aye otakulu wa murala  vina vatakulu. Ana vina anohagalala amambali agatamaalelaga guru dhinkosani vatakulu, oskola, obe mmitugumanoni dha Okristu. Otamaalela oñgonovi onosoriha dhilobo gwe! Ngani, ologa “Ddinotamaalela ompitxiwa muthengo gani”? Onkala muñgonovi vaddiddi, mbwenye enopureyamo vaddiddi mwa olibiha murala.

22. Txini enfuneya wila murala ‘okomeye txibarene,’ nanda eji enwodheya okaaniwa dhavi?

²² Mwa sabwa dhinjidhene, weeddiha murala kayo elobo ehinrutxa. Masiki dhaene, eji podi okosiwa na weeddeleya deretu. Emarya ya Bibilia enologa: “Numba enomagiwa n’ononelamo, enokomiwa na zelu.” (Gano dh’olelana 24:3) Zelu na ononelamo podi ogumeliwa akala otene a vamuralani anovilibihedhela osunza efunelo ya Mulugu nanda bathiddihedha mwigumini mwawa. Murala wosanzaya ompadduwela sabwa ya guru dhinkosani!