Skip to content

Skip to table of contents

KAPITULU KUMI NA TANU

Nathithimihe Amambali Ehu Oluvalile

Nathithimihe Amambali Ehu Oluvalile

1. Mangau gani anna iyo vamentoni va amambali ehu, na dhaene ninfanyeela wiwamo dhavi vina txini enfanyeelihu wakosela?

“OMVURUWANE babo oubalile, kumveyihe mayo agadha wuluvala,” onlaga dhaene mulobwana wa zelu wa wale vaddiddi. (Gano dh’olelana 23:22) Txino nyuwo munologa, ‘Miyo kaddinatagihe okosa ejene!’ Othiya waveyiha amai ehu—obe ababi ehu—enjene mwa iyo ninowakwela vaddiddi. Ninoziwa wila nihikaana mangau manddimuwa na awene. Voroma, amambali ehu ahinivaha egumi. Oku Yehova bali Nipara na egumi, kohikalaga amambali ehu iyo kanigakalilewo-wene. Kayiwo elobo enwodhehu wavaha amambali ehu ejene eli ya thima vaddiddi ninga okalawo. Noona, katanaalelani ovimana, ozuzumela otanaala vina okwela wa murima wotene oli mwari mwa omukamiha mwana oromana wuhimani mpaka okala munddimuwa. Enofanyeela vaddiddi, yawila Nzu na Mulugu nilage: “Omurihe babo na mayo, wi weddegena murenddele, ogonele mwilaboni”!—Éfeso 6:2, 3.

OZINDDIYELA DHOFUNA DHA MURIMA WAWA

2. Ana owunuwelavo anwodha dhavi “wawirela thagaraga” amambali awa?

2 Murumiwi Paulo wahalebela Akristu: “Ana peno adhulaye, aboyá asunze ovirihamo dha nroromelo nawa, aromaga amudhawa, wakamyedha amambalawa. Ejo jinimuzivela Mulugu.” (1 Timóteo 5:4) Ana owunuwelavo ‘anowira thagaraga’ modheela otamaalela vyaka dha okwela, mabasa, vamodha na ntanaalo navahile amambali vina abibi awa. Mukalelo mmodha onwodha ana okosa ejene ku oziwa yawila ninga athu ena otene, athu anddimuwa anofuna okweliwa vina olibihiwa—wili-wili anozuzumela ejene. Ninga iyo notene, awene anofuna woona wila anorihiwa. Anofuna wiwa wila dhigumi dhawa sofuneya.

3. Niwodhe dhavi wariha amambali vamodha na abibi ehu?

3 Dhaene iyo podi wariha amambali ehu vina abibi ehu modheela waziwiha wila ninowakwela. (1 Korinto 16:14) Akala amambali ehu kankala na iyo, ninofanyeela otanaalela wila agaakela mpaganyo wehu anolibiheya vaddiddi. Karta yaderetu, wathekenyela mutxitho obe odhowa wawoonawo podi wahagalaliha vaddiddi. Miyo, oddwene onkala o Japão, ohileba bana vyaka 82 dha obaaliwana: “Mwanaga wa muyana [oddwene oteliwe na musogorheli wa oleddo] onoddipanga: ‘Mmani, ddinowukumbirhani “okosa oleddo” na iyo.’ Awene anoddirumela programa ya oleddo wawa vamodha na numero na mutxitho kadda sumana. Miyo podi ofugula mapa aga baddiloga: ‘Eya. Ddabuno ali apa!’ Mudhidhi wotene ddinomutamaalela Yehova sabwa ya nreeliho na okaana mwana oddu.”

WAKAMIHA NA DHILOBO DHA OMANINGONI

4. Yeeddelo ya relijiau ya Ayuda yasunziha dhavi athu wawumela murima amambali awa?

4 Wariha amambali vina onotaganyiheya na otanaala dhofuna dhawa dha omaningoni? Indde. Wili-wili enofuna okosa ejene. Mmasikuni a Yezu asogorheli a relijiau ya Ayuda ahikaana nigano nawila akala muthu ohilaleya wila kobiri dhaye obe dhilobo dhaye ‘ohimala omulevela Mulugu,’ kanfanyeela olabihedha wila aatanaalena amambali aye. (Mateu 15:3-6) Oku wuma murima vaddiddi! Txibarene, asogorheli abale a relijiau ela wawaraliha athu okoodda wathithimiha amambali awa mbwenye wavevutxa modheela wawimana dhoyelegela dhawa na omukumbela vawa. Txipo iyo kaninfuna okosa ejene!—Olibiha 27:16.

5. Masiki na dhilobo dhinvaha maguverno a dhilabo dhiina, sabwa yani wathithimiha amambali mudhidhi mwina onotaganyiheya na wakamihana kobiri?

5 Mu dhilabo dhinjidhene ovanene, programa dha okamiha esene dhinthiddeeliwa na guverno dhinoperheka nikamihedho na dhilobo dhiina dha omaningoni dha awuluvali, ninga oja, guwo, vamodha na numba. Wenjedhedha ejene, masiki awuluvaliya bakoyile yuma ya ovikamihana mudhidhi wa wuluvala wawa. Mbwenye akala yumaya enogoma obe enoyeva, ana anowakamiha amambali awa modheela okosaga mpaka apale vanwodhani wila asasanyedhe dhofuna dha amambaliya. Txibarene, watanaala amambali oluvalile oku onamoona wa oviperheka vamentoni va Mulugu, kuloga dhahi, oviperheka wa muthu yeka vamentoni va Yehova Mulugu, oddule Witile musasanyedho wa murala.

OKWELA NA OVIMANA

6. Musasanyedho gani wa okalawo okosile athu ena wila atanaale dhoyelegela dha amambali awa?

6 Ana enjene owunuwelavo ahikamiha dhoyelegela dha amambali awa owuluvala na okwela vina ovimana. Ena ahathukulela amambali awa mmatakulu mwawa obe ahimwala wila akalege vakuvi na awene. Ena ahimwala wila akalege na amambali awa. Wili-wili, musasanyedho obu ohilagiha okala nreeliho wa amambali vina anaya.

7. Ekaleli eni yaderetu okoodda okosa na maruru mwaha wa amambali anddimuwa?

7 Mudhidhi mwina, omwala oku kuneeddeleya deretu. Sabwa yani? Txino sabwa yawila ejiya ekosiwe na maruru obe etitedhiwe na othukuleya murima. Na zelu Bibilia onolaga: “Wamalago onoroma wubuwela dhiniweye.” (Gano dh’olelana 14:15) Motagiha, niloge wila mai wenyu wowuluvala onorutxiwa okala yeka venevo nyuwo wubuwela wila onela oziveliwa omwala wila akalege na nyuwo. Na opepesa tharho dhenyu, txino podi woona eji: Iyeneya oyelegeli eni ovanene? Ohikala marhe mena a athu obe a guverno abene anakale dila yina ya omukamihana? Iyeneya onofuna-wene omwala? Akala onofuna, egumi yaye enapakeleye dhavi? Onofanyeela wathiya amarho aye? Eji eninfanya dhavi mmubuweloni? Mwahiromaga ologa dhilobo esi na iyeneya? Omwala oku onopakeleni dhavi, mukwenyu wa mmateloni vina anenyuya? Akala mai wenyu onfuna ntanaalo, bani onamutanaalege? Nibasana podi ogawiwa? Mwahiromaga ologela ejiya vamodha na amudhenyu ena?

8. Txino bani anfanyeelenyu wavuza mugasakulaga mukalelo wa wakamiha amambali enyu oluvalile?

8 Vowila mabasa a omutanaala mambali ba ana otene a vamuralani, egahikala okosa mutugumano wa anamudhi wila otene akamihe osakula. Ologa na anddimuwa a mmulogoni wa Okristu obe na amarho abene agumanile na mukalelo wakakene podi vina okamiha. Bibilia onolaga: “Ohinvuza, dhintadiye kadhinedda; osogorha wa mabasa oli na ovuza zelu.”—Gano dh’olelana 15:22.

KAKALANI WA THAGARAGA VINA WONONELAMO

9, 10. (a) Masiki na saizi yawa enddimuwa, nriho gani ninfanyeela ovahiwa athu anddimuwa? (b) Peno tharho gani dhinthukula mwana wowunuwelavo mwa oderetu wa amambali aye, txini enfanyeelani wavahaga?

9 Wathithimiha amambali ehu owuluvala onofuna thagaraga vina ononelamo. Anddimuwa vanfiyedhani vyaka dha wuluvala, awuluvali txino anowoona weedda okala worutxa, oja vina wubuwela dhilobo. Awene txino anofuna okamihiwa. Wili-wili ana anozuzumela othiddeeleya wa amambali awa. Mbwenye awuluvali awene athu anddimuwa ana zelu vina malago manddimuwa vaddiddi sabwa ya okalawo mudhidhi mwinjene, okala avitanaalaga vina osakulaga dhilobo. Awene ahiziweya vina ahigumela nthithimiho sabwa ya omambali vamodha na onddimuwa wawa. Amambali abene anoona wila ovanene anawaya anowawaka mabasa awa a ovitanaala, podi ozuzuma vina oludduwa. Ena anosilidhiwa vina anokoodda esene dhinoonani wila dhinowawaka ofuru wawa.

10 Kuli dila dhofewa ogomihana makathamiho ninga aba, mbwenye ja thagaraga wathiya amambali owuluvala ovitanaala vina okosa dhosakula dhawa mpaka apale vanwodhani. Ja zelu okoodda wasakulela mwaha wa ejile eli yaderetu vamentoni va amambali enyu s’ohiloga voroma na awene. Txino wuluvala ohawaka dhilobo dhinji. Kaakamiheni okoya esile dhinanina. Munela woona wila venevo vankooddenyu olamula vaddiddi okalawo wa amambalenyu, panakaanenyuvi wandana onddimuwa. Awene anela osanzaya vaddiddi, vina nyuwo munela osanzaya. Masiki vakalilani yofuneya odidela dhilobo dhiina sabwa ya oderetu wawa, wathithimihaga amambali enyu onofuna wila nyuwo mwathithimihege vina wariha na mukalelo wofanyeela. Nzu na Mulugu ninolaga: “Aworameleni anna dhibwi, ariheni anddimuwa.”—Onamakutha 19:32.

KAKAANANI MOBUWELO WADERETU

11-13. Akala omarho wa mwana wowunuwelavo na amambali aye kuwali waderetu, mwana awodhegevi dhavi wakwaniha nikathamiho na watanaala agoluvalaga?

11 Txino nikathamiho ninkaana ana owunuwelavo mwa wathithimihaga amambali awa owuluvala ninotaganyiheya na omarho wanagani ana awa bali azombwe. Txino babinyu kanna thagaraga vina kakweletxa okwela, mamayenyu txino wanlamulela obe oludduwa. Txino munowiwavi odhugudheya, oludduwa obe ovoreyeya sabwa ya awene ohikala amambali afunenyu wila akale. Nyuwo podi opemberha mewelo aba? *

12 Basse, oddwene wunuwile o Finlândia, onologa: “Babaga w’odila wali Kazembe wa SS wa Nazista o Alemanha. Karutxa oludduwa, vina wannopiha vaddiddi. Wanninvada mma wili-wili vamentoni vaga. Dila dhahi vaddiludduweleye, wahivula papaseko yaye baddiwasulana omentoni nanda arigoraya baddipeyiha okoveni. Wahiddivada vaddiddi mpaka miyo ogwela vagorini.”

13 Masiki dhaene, wahikala mpaddi mwina wa ekalelo yaye. Basse onowenjedha: “Na dhaenevi, iyene wanlaba na guru nanda kathiyile otanaala dhofuna dha omaningoni dha muralaya. Iyene txipo kanaddikoselege nzivelo na obabi, mbwenye ddanziwa wila iyene wanzuzuma mmubuweloni. Mai waye wamunyanyalile vatakulu bali mima. Wonuwile bagawana na athu ena mudhidhi wotene, nanda wadhowile okoddoni bali muzombwe muñgono. Ddannonelamo vañgonovi sabwaya, nanda kaddampwatheliha muladdu. Vonuwilemi, ddanfuna omukamiha mpaka apale vawodhemi ofiyedha okwa waye. Yanrutxa vaddiddi, mbwenye ddahikosa ejile yawodhemi. Ddantamela okala mwana waderetu mpaka okwa wa babaga, ddinoona ninga iyene wahizinddiyela wila ddali-wene mwana waderetu.”

14. Nlebo gani ninthiddihedheya mabasa mmikaleloni dhotene, masiki na abale antatamuwa amambali oluvalile agatanaaliwaga?

14 Mmukaleloni wa ntakulu, moligana na mikalelo dhiina, malago a Bibilia anologa: “Thukulaní meddelo a thagaraga, ovyeviha, ofwasa, okurumuwa, ovilela. Muvilelagane, mulevelelagane dila dhetene dhinthegelana nyuwo. Muthu-muthu amulevelele mukwaye n’ekalelo euleveleleni Nabuya.”—Kolosi 3:12, 13.

ALIBA OTANAALA ANOFUNA VINA OTANAALIWA

15. Watanaala amambali mudhidhi mwina onkalela eni worutxa vaddiddi?

15 Omutanaala mambali wowuluvala nanda oli muredda aba mabasa manddimuwa vaddiddi, antaganyiheya na dhilobo dhinji, mabasa menjene, vina anfuna mawora menjene. Mbwenye mpaddi worutxaya vaddiddi bu mpaddi wa mobuwelo. Woona egumi, mobuwelo vamodha na ofuru wa mambali onyowaga onozuzumiha vaddiddi mobuwelo. Sandy wa o Porto Rico, onologa: “Mma ddali yozuzumela enddimuwa ya murala wehu. Yampa vaddiddi omutanaala. Iyene oromile otopinya, vasogorhova wanfuna mukongozo, mumalelani bathukula andador (yaweeddana), vasogorhova mpaddo wa maroda. Mumalelani baroma onyowa mpaka okwa. Iyene wana eredda ya câncer wa mmakuvani nanda mudhidhi wotene wanfuna okamihiwa mutana na mathiyu. Nannimuhabiha, omujiha vina omwengesela. Yanrutxa vaddiddi—makamaka mpaddi wa mobuwelo. Voonilemi wila mma wela okwa ddahilila vaddiddi sabwani ddannimukwela vaddiddivene.”

16, 17. Nlago gani txino ninimukamiha muliba otanaala okaana moonelo wopimeleleya wa dhilobo?

16 Akala muhikaana nikathamiho ninga nthene, txini enfanyeelinyu okosa wila mwakwanihena? Onvuruwanaga Yehova modheela nengeselo na Bibilia vina ologaga na iyene modheela nlobelo onela wukamihani vaddiddi. (Filipi 4:6, 7) Mmukaleloni wothiddihedheya mabasa, kakaanani ebaribari yawila munoja dhoja dhinvaha egumi vina katamelani ogona mowakwanela. Modheela okosaga ejene, munela okala mmukaleloni waderetu, mmubuweloni vina omaningoni, wila mmutanaale mmudhenyu. Vina podi otamela mudhidhi wa ovuma mmabasani a siku na siku. Masiki akala kinwodheya okaana feriya, ja zelu osasanyedha muna mudhidhi wa ovuma. Wila mukaane mudhidhi wa ovenyavo, jaderetu omutamela muthu mwina wila ahalena mambalenyu wa muredda.

17 Athu otene anoziwa wila abale anatanaala athu anddimuwa podi woona ninga esile dhinkosani kadhinakwana. Mbwenye munavivahe muladdu na ejile ehinwodhenyu okosa. Mmikaleloni dhiina txino munofanyeela omperheka mmudhenyuya o numba enakamihedha anakalaba. Akala ddi nyuwo ontanaala, kemetxani njeedhelo naderetu. Munofanyeela opimelela dhofuneyadha kayo dha mambali wenyu mbwenye vina dha anenyu, mukwenyu wa mmateloni vina mwanya.

GURU EMPITHA EJILE YOBAALIWANA

18, 19. Nlibelo gani na nikamihedho nikosile Yehova, nanda yotagiha gani enlagiha wila iyene onokoyavi ejile elibeleye?

18 Modheela Nzu naye Bibilia, na mukalelo wokwela Yehova ohivaha mweeddihedho obwene onwodha omukamiha vaddiddi muthu onakamiha amambali owuluvala, mbwenye nikamihedho nimperhekiye kayo nthenevi bahi. Wa Masalmo ohileba, “Nabuya onowaddamela etene animwithana . . . onowira dhinunlela abale animuriha, onovuruwana kutho dhawa, onoavuna.” Yehova onela wavuna obe wakoya abale animuroromela masiki mmakathamihoni manddimuwa vaddiddi.—Masalmo 145:18, 19.

19 Myrna wa o Filipinas, wahisunza okosa eji vamutanaaliye mai waye, oddwene wahakosa mabasa sabwa ya eredda ya derrame. Myrna ohileba, “Kuli elobo enooniha goi mmubuweloni vaddiddi opitha omoona mmudhawo bagoona goi, s’ohiwodha wupangani enimpaya. Yali ninga omoona bagabwina vañgono-vañgono, nanda kuwali elobo egawodhilemi okosa. Wili-wili ddankokora baddilobela vamentoni va Yehova baddiloga mukalelo walemilemi. Ddanlila ninga Davidi, wamusembezerhi Yehova wila akoye mintori dhaye mmukatheni mpaka omubuwela. Nanda ninga muroromelihile Yehova, iyene wahiddivaha guru yafunemi. ‘Yehova wahiddivuna.’”—Masalmo 18:18.

20. Nlibelo gani na Bibilia ninakamiha abale antanaala wila ajeedhelegevi, masiki akala oddule onimutanaalaniya onokwa?

20 Ehilogiwa wila watanaala amambali owuluvala eji “yopadduwa ena magomo oweeddiha thagaraga.” Masiki na guru ya otamela watanaala na ntidi, anakalaba podi okwa, ninga ekosile mai wa Myrna. Mbwenye abale animukuluvela Yehova ahiziwa yawila okwa kayo magomo a nipadduwona. Murumiwi Paulo ohiloga: “Ddinomuroromela Mulugu . . . wi athu apama na abure anere ovenya mukwani.” (Merelo 24:15) Abale akweliwe amambali a wuluvala anopangarhazeya na njeedhelo na ovenya mu okwani vamodha na nlibelo na elabo eswa yohagalaliha ejene enakose Mulugu, mwenemo ‘muhinaakale viina okwa.’—Ovuhulela 21:4.

21. Dhodhavo gani dhaderetu dhimpadduwa sabwa ya wariha amambali oluvalile?

21 Adhari a Mulugu anowariha vaddiddi amambali awa, masiki aweneya boluvalile. (Gano dh’olelana 23:22-24) Awene anowathithimiha. Na okosa ejene, awene anowoona esene dhinloga gano dhowubuwelihiwa: ‘Babi wawo na mai wawo anela ohagalala, nanda oddule wubaalile onele othaba.’ (Gano dh’olelana 23:25, NM) Nanda enddimuwaya vaddiddi jawila, abale anariha amambali awa oluvalile vina anomuhagalaliha vina omuthithimiha Yehova Mulugu.

^ par. 11 Apano kaninalogavo amambali abene aakoseli otimbwini anawa mpaka anaya ohakuluvelaga viina, sabwani eji podi wooniwa okala muladdu wa opanga.