1. Makathamiho gani ooviteya ali mmiralani dhiina?

KARO yawale yile omala-wene osuwiwa bikuputhiwa na makura. Wa anamavira, karo eji enozerimela ninga eswa. Mbwenye mwarimwa, mukwiti onojamo. Eji enladdana na mirala dhiina. Masiki mooneyelo wa otakulu vanlagihani wila dhilobo dhotedhene dhinoweedda deretu, kove dha emweru-mweru dhinovita wova vamodha na opa. Mwarimwa mikalelo dhinladdana na mukwiti dhinoja murenddele wa murala. Makathamiho meeli ankosiha esene ku omwetxa vamodha na otimbwini.

2. (a) Moonelo wa Bibilia na dhomwa dholezeliha buvi? (b) Omwa vaddiddi txini?

² Bibilia kankona omwa dhomwa dholezeliha na muddidda, mbwenye onkona olezela. (Gano dh’olelana 23:20, 21; 1 Korinto 6:9, 10; 1 Timóteo 5:23; Tito 2:2, 3) Dhaene, omwetxa, onokwaranya olezela; oku onkala ozuzumela dhomwa dholezeliha vina okoodda oviwañganela mamweloya. Alezeli podi okala anddimuwa. Na mukalelo wokubanyiha awene vina podi okala azombwe.

3, 4. Kalogamo dhodhavo dha omwetxa vamentoni va muteliwi vina ana a mulezeli.

³ Oromana wale vaddiddi Bibilia ohilagiha yawila olabihedha wabure dhomwa dholezeliha podi odadabwela murenddele wa murala. (Olibiha 21:18-21) Dhodhavo dha mukwiti wa omwetxa dhinofanya murala wotene.  Muthu oli muteliwi podi ozuzumela vaddiddi guru dha ogomiha omwa dhomwa dholezeliha obe olemeelela merelo ohijeedheleya a muliba omwaya. * Muyanaya onotamela ovita katxaso, orayila, ovita kobiri, obe omukumbirha mulezeliya wila ngafuna akwele murala, egumi, vina amukwele Mulugu—mbwenye muliba omwaya onodhowavi amwaga. Venevo vantameliye oyeviha mamwelo a mamunayeya wili-wili onowobaniheya bagoona wila kadhinthidda mpirha. Txino iyene podi oroma woona goi na wova, onyoonyeya, ovivaha muladdu, niwogo, yadha, ozuzuma vina okoodda oviriha.

⁴ Ana vina kanlupiwa mapakelo a mambali oli mulezeli. Ena anovoreyiwa omaningoni. Nanda enaya anorarutxiwa na omageleliwa. Awene vina podi ovivaha muladdu sabwa ya omwa wa mambali. Wili-wili thotho yawa ya wakuluvela athu enonongeya na mukalelo wohifanyeela wa olezeli. Sabwa yawila awene kanwodha ologa mowakwanela mwaha wa ejile empadduwa vatakulu, ana podi osunza ovita esile dhiniwani, wili-wili eji enowanonga. (Gano dh’olelana 17:22) Ana ali dhaene podi odhowanavi mukalelo obu wohivikuluvela obe okoodda oviriha mpaka wunddimuwani.

5. Muliba omwa onfanyeela weeddihiwa dhavi, nanda eji ekaleli eni yorutxa?

⁵ Masiki alamuleli enjene vanlogani wila omwetxa kunvulumutxiwa, ena anorumeela wila ovulumuwa na muddidda mwina onowodheya na programa ya otadha kakamwe omwa. (Kaladdaniha Mateu 5:29.) Txibarene, ologa kunrutxa, onrutxa okosa, sabwani wili-wili muliba omwa onokoodda wila kana yabure. Mbwenye, venevo vantamela athu ena a vatakulu okosavo elobo sabwa  ya woonihiwa goi na muliba omwa oddo, iyene podi oroma woona wila ohikaana yabure. Dotoro mwina woziwa vaddiddi wakamiha aliba omwa vamodha na mirala dhawa ohiloga: “Ddinoona ninga elobo yofuneya vaddiddi jawila muralaya wilege osogorhiha mabasa awa a siku na siku na mukalelo waderetu mpaka apale vanwodhani. Pa venevo vanoonetxe muliba omwaya othiyana onddimuwa wa mukalelo waye na wa athu ena a murala.”

6. Nipara naderetu vaddiddi na nlago na murala ona muliba omwa thivi?

⁶ Akala vatakuluvenyu muhikaanavo muliba omwa, malago owubuwelihiwa a Bibilia podi wukamihani okalagawo na mukalelo wofanyeela mpaka apale vanwodhenyu. (Izaiya 48:17; 2 Timóteo 3:16, 17) Katanaalelani magano mena abene akamihile mirala wakwaniha omwa vaddiddi.

7. Akala mmudhi muliba omwa, bani onna muladduya?

⁷ Kathiyani ovivaha muladdu wotene. Bibilia onloga wila: “Muthu-muthu onopwathela dhitoteyile na merelo aye,” vina, “muthu-muthu wehu onere othongiwa na Mulugu.” (Galásia 6:5; Roma 14:12) Muliba omwaya txino podi wapwathelihaga muladdu anamudhi. Motagiha, iyene podi ologa wila: “Nyuwo kowiliwa mwanddeeddiha deretu, miyo kaddamwege.” Akala ena anokala ninga anfuna amurumeele, awene anomulibiha wila amwegevi. Mbwenye masiki akala ninovahiwa muladdu sabwa ya mikalelodha obe na athu ena, iyo notene—vamodha na aliba omwaya—nihikaana muladdu mwa ejile onkosehu.—Kaladdaniha Filipi 2:12.

8. Mikalelo gani txino dhinfanyeela okamihiwana muliba omwa woona dhodhavo dha obure waye?

⁸ Munakaanege murima wofunaga ombarela muliba omwaya mwa ejile enimpadduwela sabwa ya omwa waye. Emarya ya Bibilia mwaha wa muthu woludduwa enofanyeela olabihedhiwa na mukalelo wakakene wa muliba omwa: ‘Omobola onkala omuthabwiha.’  (Gano dh’olelana 19:19) Kamuthiyeni muliba omwa atabuwena omwa waye. Kamuthiyeni mwinya akuputhe esile dhitakalihiliye obe mmuthiye mwinya athekenyele mutxitho omabasani mmangwananimwa.

9, 10. Murala wa muliba omwa onfanyeelela eni wakela nikamihedho, ki nikamihedho na ani makamaka ninfanyeelani otamela?

⁹ Karumeelani nikamihedho na athu ena. Gano dh’olelana 17:17 onologa: “Mukwawo-mukwawo, ddule oniwanana na weyo midhidhi dhetedhene; nsaka n’osegedheya akalá mmudhawo.” Murala wenyu ogakaana muliba omwa, onokaana masoso. Munofanyeela okamihiwa. Kamutxime wakuluvela ‘akwenyu akwenyu’ wila okamiheni. (Gano dh’olelana 18:24) Kalogani na athu ena abene annonelamo nikathamihona obe abene agumanile na mukalelo woladdana na obwene, txino podi wuvahani malago aderetu a ejile enfanyeelinyu okosa vina ejile ehinfanyeelenyu okosa. Mbwenye kalani wovipimelela. Kalogani na abale anaroromelenyu, abale anavube makani enyu a “minani.”—Gano dh’olelana 11:13.

¹⁰ Kasunzani wakuluvela anddimuwa a Akristu. Anddimuwa a mmulogoni wa Okristu podi okala nipara nddimuwa na nikamihedho. Alobwana aba owarala ahileliwa na Nzu na Mulugu vina anoziwa othiddihedha mabasa maganoya. Awene podi olagiha okala “ninga ebarelo nsaka na pevo, ninga thawelo nsaka na mpulo, ninga mukulekule ondhana manje mwilaboni mwawuma, ninga mundduri wa mwango oli mwiddeddereni.” (Izaiya 32:2) Anddimuwa a Akristu kankalela obarelavi mulogo wotene mwa mapakelo amputhula mbwenye awene vina anopangarhaza, anoridhiha vina anolagiha ntanaalo na muthu yeka mwa kadda muthu ona makathamiho. Kapuranimo nikamihedho nawa.

11, 12. Bani onvaha mirala dha aliba omwa nikamihedho nopitha, ki nikamihedho nthi ninvahiwa dhavi?

¹¹ Opitha dhotene kafanyani guru enda wa Yehova. Na okwela Bibilia ononiroromeliha wila: “Nabuya onowawaddamela ansuveya murima, onowalibiha anojeya.”  (Masalmo 34:18) Akala murima wenyu onotweya obe woona goi sabwa ya okaana muliba omwa va muralani kaziwani wila ‘Nabuya onowuwaddamelani.’ Iyene onononelamo orutxa wa nikathamiho nina murala wenyu.—1 Pedro 5:6, 7.

¹² Okuluvela ejile enloga Yehova Mbibiliani podi wukamihani wakwanihana odhugudheya. (Masalmo 130:3, 4; Mateu 6:25-34; 1 Joau 3:19, 20) Osunzaga Nzu na Mulugu vina okalagawo na magano a nzuna enowuwodhihani wakela nikamihedho na muya wokoddela wa Mulugu, obwene onovaheni “owodha oku onddimuwa” wakwanihana kadda siku mpaka ejile enadhewo.—2 Korinto 4:7. *

13. Nikathamiho na nawili ninnonga mirala dhinji thivi?

 ¹³ Omwetxa s’ohikaana mpimo onothukulela nikathamiho niina nthene ninonga mirala dhinji—otimbwini wa vamuralani.

14. Otimbwini wa vamuralani oromile nsaka gani, nanda mukaleloya buvi ddabuno?

¹⁴ Mwirelo woroma wa otimbwini wa nipadduwo na athu wali otimbwini wa vamuralani okwene wapadduwile vari va Abeli na Kaini. (Wita 4:8) Ovenya venevo, nlogo na athu ninowoonaga mukalelo wothiyana-thiyana wa otimbwini wa vamuralani. Ohikala amamuni anavada awadhiwa, ayana anavenyedha amamunawa, amambali anavada anawa añgono na otabala vina ana owunuwelavo abene anawooniha goi amambali awa owuluvala.

15. Anamudhi anwodha dhavi opakeleya mmubuweloni na otimbwini wa vamuralani?

¹⁵ Obure ontotiwa na otimbwini wa vamuralani onokwaranya mambazi a mmaningoni. Muteliwi dhahi onvadiwa ohiloga: “Onowiwa niwogo vamodha na manyazo abene anwaniwena. Wili-wili na membesi weyo onfuna ogona bahi, ojeedhelaga wila nthi nali nroho bahi nabure.” Aima abene anoona obe ankoseliwa otimbwini wa vamuralani podi vina okala atimbwini agonuwa nanda bakaana mirala dhawa.

16, 17. Otimbwini wa mmubuweloni txini, nanda otimbwiniya onapakela dhavi anamudhi a murala?

¹⁶ Otimbwini wa vamuralani kayo ovadavi. Wili-wili vanokala obedda. Gano dh’olelana 12:18 onologa: “Akalawo athu ovadda mwano, anna mazu ansuva ninga supadda.” ‘Osuva’ oku wa otimbwini wa vamuralani onotaganyiheya na oromolana mazina obedda wakulana, vina osumulelana, oruwanana vina otxutxana wila  ddinowumwadha. Vilodda dha otimbwini wa omaningoni kadhinooneya nanda wili-wili athu ena kanoona.

¹⁷ Envahetxa thagaraga ku omooniha goi mwana mmubuweloni—omusumulelaga wili-wili vina obedda thotho dha mwanaya, zelu obe mukalelo waye ninga muthu. Otimbwini oku podi ononga ekalelo ya mwanaya. Txibarene, ana otene anofuna olagiwa. Mbwenye Bibilia onowasunziha ababi: “Kamwatxutxege aninyu, anadhe wojeya.”—Kolosi 3:21.

18. Otimbwini wa vamuralani onroma wuvi, nanda Bibilia onlagiha eni mukalelo wa ogomiha otimbwiniya?

¹⁸ Otimbwini wa vamuralani onroma mmirimani na mmubuweloni; mukalelo onkosihu onroma na mukalelo onubuwelihu. (Tiago 1:14, 15) Wila otimbwini agomihiwe, timbwiniya onofanyeela osaddula mubuwelo waye. (Roma 12:2) Ejiya enowodheya? Indde. Nzu na Mulugu nihikaana ewodhelo ya wasaddula athu. Podi obwanyula “ngome” dha moonelo wononga. (2 Korinto 10:4; Ahebreu 4:12) Eziwelo yonyaala ya Bibilia podi okamiha wasaddula kakamwe athu mpaka ologiwa wila ahabala omuthu oswa.—Éfeso 4:22-24; Kolosi 3:8-10.

19. Mukristu onfanyeela omoona vina omweeddiha dhavi oddule otelani na iyene?

¹⁹ Mukalelo onfanyeela woonana abale atelani. Nzu na Mulugu ninologa: “Amamuni vina anofuniwana wakwela awadhawa, n’ekalelo envikwelanina anya.” (Éfeso 5:28) Vina Bibilia onloga wila mamuni onofanyeela onvaha mwadhiye ‘nlemézo, vowi mukalelo wawa bofewa.’ (1 Pedro 3:7) Ateliwi anolagiwa ‘wakwelaga amamunawa’ vina ‘warihaga.’ (Tito 2:4; Éfeso 5:33) Txibarene kawo mamuni onimova Mulugu oddwene onaloge na murima wotene wila onomuriha mwadhiye akala ononvada obe onvadana mazu. Vina kawo muteliwi onimuriha mamunaye, amulogelaga kambo obe onimuhelutxa  wili-wili nanda baloga wila onomukwela vina onomuriha.

20. Amambali anna nibasa vamentoni va ani mwaha wa anawa, ki amambali anfanyeelela eni ohikaana dhojeedhela dhohifanyeela dha ana awa?

²⁰ Mukalelo wa wawoona ana. Indde, ana anofuna okweliwa vina ntanaalo na amambali awa. Nzu na Mulugu ninatxemerha ana okala “nruriho na Nabuya” vina “mvaho.” (Masalmo 127:3) Amambali ahikaana mpaddo vamentoni va Yehova wila atanaale nruriho nthi. Bibilia onologa mwaha wa ‘omwana’ vina ‘ovuru-vuru’ wa ozombwe. (1 Korinto 13:11; Gano dh’olelana 22:15) Amambali kanfanyeela otikina agamoonana mwanawa ovuru-vuru. Azombwe kayo athu anddimuwa. Amambali kanfanyeela ologosa dhilobo vaddiddi opitha munfanyeelela saizi ya mwanaya, othiyana na makalelo aye, vina thotho dhaye.—Koona Wita 33:12-14.

21. Buvi oli mukalelo onfuna Mulugu wa wawoona amambali oluvalile vina mukalelo wa okosa na aweneya?

²¹ Mukalelo wa wawoona amambali ooluvalile. Onamakutha 19:32 onologa: “Aworameleni anna dhibwi, ariheni anddimuwa.” Dhaene Nlamulo na Mulugu nanwaraliha ovelela nriho vina wawova anakalaba. Eji podi okala yorutxa mambali wuluvalile vankaliye ninga oninjiviha obe agabulela obe akala kanwodha weedda n’omaguva obe kanubuwela n’omaguva. Na dhaenevi, ana anowubutxedhiwa “wakamyedha amambalawa.” (1 Timóteo 5:4) Nzu nthi nintapulela waweeddiha na ethomo vina nriho, txino vina wavahaga kobiri. Wawooniha goi amambali oluvalile omaningoni obe na mukalelo mwina txibarene onoviriganiha mukalelo onnipanga Bibilia wila nikosege.

22. Mukalelo wa makamaka buvi wa wakwanihana otimbwini wa vamuralani, nanda eji enwodha okosiwa dhavi?

²² Koonuwihani ovithiyiha. Gano dh’olelana 29:11 onologa: “Ohinna magano, onokosa dhabure dhotene dhinfuna murima waye; oneddana, onoziwa  ovipimelela.” Muwodhe dhavi olamulela owali wenyu? Othiya orumeela onyoonyeya wunuwa mwari mwenyu kakosanivo elobo momaguva wila mugomihe. (Éfeso 4:26, 27) Kabudduwanivo akala munoona wila kamunawodhe ovithiyiha. Kalobelelani muya wokoddela wila wuvaheni ovithiyiha. (Galásia 5:22, 23) Odhowa weedda obe okosa makuruta podi wukamihani wañganela owali wenyu. (Gano dh’olelana 17:14, 27) Kakoselani guru ohiludduwa n’omaguva.”—Gano dh’olelana 14:29.

23. Txini empadduwa akala muthu wa mmulogoni wa Okristu wili-wili vina s’ohitxinuwa onokosa dha otimbwini na owali, txino otaganyiheya na wavada anamudhi aye?

²³ Emanya eji Bibilia onika mwari mwa mabasa ankona Mulugu: “Ntxiga, kani . . . owali” nanda onologa wila “onira esidhá, kanfwanya mburo mumweneni mwa Mulugu.” (Galásia 5:19-21) Vina, muthu ddi muthu onloga okala Mukristu nanda wili-wili onkosavi vina ohintxinuwa okosa dha otimbwini wa owali, txino otaganyiheya na onvada mukwaye wa mmateloni obe ana, podi obuddutxiwa mmulogoni wa Okristu. (Kaladdaniha 2 Joau 9, 10.) Na dhaene mulogo onokalihiwa wokuputheyene mwa athu a otimbwini.—1 Korinto 5:6, 7; Galásia 5:9.

24. (a) Muthu wa mmateloni onkoseliwa otimbwini txino onsakula okosa eni? (b) Amarho vamodha na anddimuwa a mmulogoni anzuzumela txino anwodha dhavi omukamiha muthu wa mmateloni, ki txini ehinfanyeelani okosa?

²⁴ Ki Akristu abene mpaka ovanene anvadiwavi na mukwawa wa mmateloni wa otimbwini oddwene ohinlagiha wila onela osadduwa? Athu ena ahisakula okalavi na mukwawa wa timbwini na sabwa sabwavi. Ena ahisakula omuthiya, oonaga wila maningo awa, mubuwelo, vamodha na egumi ya omuyani—mpaka egumi yawa—eli va ngovini. Ejile ensakula oddule onkoseliwa otimbwini  mudhidhene obu eji yosakula ya muthu yeka vamentoni va Yehova. (1 Korinto 7:10, 11) Amarho a thagaraga, amudhi obe anddimuwa a Akristu podi ovaha nikamihedho vamodha na malago, mbwenye kanfanyeela omudidela wila asakule okosavo elobo ji elobo. Onfanyeela osakula ddi iyene mwinya.—Roma 14:4; Galásia 6:5.

25. Efunelo ya Mulugu na murala jivi?

²⁵ Oromana mudhidhi watelanihile Yehova Adamu  na Eva iyene txipo kafunile wila mirala dhikaanege makathamiho annonga ninga omwetxa obe otimbwini. (Éfeso 3:14, 15) Murala wanfanyeela okala mburo ogafanyeyile okwela vamodha na murenddele nanda dhofuna dha anamudhi otene dha omaningoni, mubuwelo, vamodha na dha omuyani dhanfanyeela otanaaliwa. Mbwenye vavolowile othega, txibarene egumi ya murala ehinyowa na omaguva.—Kaladdaniha Kohelét 8:9.

26. Musogorho gani munajeedhela abale antamela okalawo mowiwanana na magano a Yehova?

²⁶ Yozivaya jawila, Yehova kanyanyalile efunelo yaye na murala. Iyene ohiroromeliha odhana elabo eswa mwenemwa ‘munajanivo murenddele, ahovaga elo-ene.’ (Ezekiyel 34:28) Mudhidhi obo, omwetxa, otimbwini wa vamuralani vamodha na makathamiho mena otene annonga murala ovanene dhinela ovira. Athu enela okaana emwerumweru, kayo oteya wa ovitana wova vamodha na opa, mbwenye sabwa yawila “aner’ojavo murenddele munddimuwa.”—Masalmo 37:11.