1. Mirala dhovadda dhikaleli eni dha makamaka mu nlogoni na athu?

MURALA bu mparha witiwe va wale velaboni ya vati nanda obwene onokosa nibasa na makamaka mu nlogoni na athu. Mwari mwa okalawo wa athu mpaka ovanene, mirala dhovadda dhihikamiha okunga malogo oovadda. Murala bu musasanyedho okaliletxe wa wawunuwiha ana wila akale athu anddimuwa a zelu.

2-5. (a) Karomola nibarelo ninkaana mwana vamuralani wosanzaya. (b) Makathamiho gani ana mirala dhiina?

² Murala wosanzaya pa vego vothawela vina nibarelo. Karoma otanaalela murala wofanyeela. Agasiarhigi, amambali antanaala anogilati vamodha na anawa bagaloga dhipadduwile siku nthile. Aima anothaba bagampanga babawa vina mai wawa esile dhipadduwile oskola. Mudhidhi obu wa ovuma okalilani vamodha ohalibiha  otene wila awodhe wakwaniha siku na mangwana mwilaboni otakulu wa murala.

³ Va muralani wosanzaya, mwana onoziwa wila babi vina mai waye anela omutanaala agakala muredda, txino bagavahedhana vamagono vaye omathiyu wotene. Onoziwa yawila agakaana makathamiho a ozombwe ononfiyedha babi obe mai waye bavahiwa malago vina nikamihedho. Pu mwenemo, mwana onowiwa nibarelo peno elabo ya otakulu wa murala ekale dhavi.

⁴ Ana agonuwa, dila dhinjidhene anotela obe oteliwa bakaana murala wawa. Emarya dhahi ya dhilabo dha Omadheelo wa Nzuwa enloga dhahi: “Muthu agakaana mwana panooniye wila ohikaana mangau vaddiddi na amambali aye.” Na ntamaalelo nddimuwa vina okwela, ana abuwene oonuwile anotamela okunga mirala dhawa dhosanzaya bagatanaala vina ovanene amambali awa abene ali akalaba, abene anziveliwa okala vamodha na adhulawa.

⁵ Txino mpaka veneva weyo onubuwela wila: ‘Mbo, ddinokwela murala waga, mbwenye kuli ninga obu omalile oromoliwa. Mwadhaga na miyo ninlaba midhidhi dhothiyana bigarutxa woonana. Ninlogetxa dha makathamihovi a kobiri.’ Obe onloga dhahi: ‘Anaga vina adhulaga ankala murudda mwina nanda miyo ddinofiyagawo baddawoona’? Indde, dila dhinjidhene sabwa ya dhopadduwa dhohifuniwa na abale ampadduweliwaya, mirala dhinjidhene kadhili ninga mwafuneyelani. Masiki dhaenevi, athu ena ahikaana mirala dhosanzaya. Anwodha dhavi? Ohikala nigano ninsanzayiha murala? Yowakulaya ji indde. Mbwenye nihinathi osekeserha nigano nthi, ninofanyeela wakula nivuzo na makamaka.

6. Mukalelo gani wa mirala onfuna osekeserhiwa mu nivuruni nthi?

⁶ Mu dhilabo na Omaddowelo wa Nzuwa, mirala dhinjidha  sa babi, mai na ana. Abibi ankaletxa vawavene agawodhaga okala woka. Masiki vangumaniwana amudhi ali wolapela, aba kantanaaliwetxa. Ninga munooneyelani, obu bu murala onfunihu osekeserha mu nivuruni nthi. Mbwenye mu vyaka dha ovanene, mukalelo mwina wa mirala dhihinjiva vaddiddi—mirala dhina mambali mmodha, mirala dha matelo anawili vina mirala dha amambali ahinkala vamodha sabwa ya mwaha dhothiyana-thiyana.

7. Murala wotapuwa txini?

⁷ Mmeeddeloni menjene mwakwaneliwetxe murala wotapuwa. Mwenemwa egawodheya, abibi anotanaaliwa mowasikana na anawa nanda mabasa aba oogumanela anowafiyedha vina amudhi a wolapela. Motagiha, txino amudhi anokamihedha wawunuwiha, vina opitxela osunza wa adhuli awa ayana na alobwana, afiyedhiwaga amudhi a wolapela. Magano anfuna osekeserhiwa mu nivuruni nthi anothiddihedheya vina mabasa wa mirala dhotapuwa.

8, 9. Mu dhilabo dhiina muli makathamiho gani antonyihedha wila murala onosadduwa?

⁸ Jokubanyiha ologa wila nsaka na ovanene murala onosadduwela mubureni. Yotagiha modha enooneya o Índia, wenewo onkala muteliwi na amudhi a mamunaye bagalaba vatakulu alamuliwaga na abene. Mmasikuni abano, kayo yotikiniha ateliwi o Índia otamela ganyo otakulu wa murala. Masiki dhaene anofuniwanavi osoriha mabasawa mmiralani dhawa. Nivuzo ninkosiwetxa mu dhilabo dhinjidhene thi nthi: Moladdaniha na anamudhi ena ali vatakulu, muyana ona ganyo otakulu onfuniwana akosege muthengo mungasi wa mabasa vatakulu?

⁹ Mmalogoni mwa athu a dhilabo dha Omadheelo wa Nzuwa, ahikaana mweeddelo wa mirala dhotapuwa wandana vaddiddi. Mbwenye sabwa ya oravihiwa mweeddelo wa dhilabo dha Omaddowelo wa Nzuwa wa muthu  ovitanaalaga mwinya vina otuwa kobiri, mweeddelo wa murala wotapuwa onowobana. Noona athu enjene anoona ninga watanaala amudhi akalaba onorutxa, othiya okala elobo enfanyeela obe gari ena muthu. Amambali ena akalaba anokoseliwa dhotabala. Dhaene, mu dhilabo dhinjidhene akalaba anokoseliwa dhotabala vina opwaziwa.

10, 11. Dhopadduwa gani dhintonyihedha wila murala onosadduwa mu dhilabo dha mu Europa?

¹⁰ Omwalana onowakwaneliwa vopitha. Elabo ya Espanha muthengo wa omwalana ohiwela. Mwari mwa matelo 8 vankala omwalana 1, ejene yapadduwa omaromo wa vyaka kumi dhomariha dha vyaka zana dha 20—oku olupa onddimuwa vaddiddi moladdaniha na omwalana 1 mwari mwa matelo 100 ejene yapadduwa vyaka 25 munddunimwa. Ehilogiwa wila Grã-Bretanha ddinetxa muthengo wa ofudheya wa matelo mu Europa (vari va matelo 10 vanojeedhiwa omwalana 4), munowooneyaga vina winjiva worurumutxa wa mirala dhina mambali mmodha.

¹¹ Athu enjene o Alemanha anooneya ninga anonyanyala kakamwe ekalelo ya murala wa mweeddelo wawa. Vyaka dha 1990 dhihoona pursento 35 dha mirala dha akudda Alemanha badhina muthu mmodha vina pursento 31 badhina athu eeli bahi. Akadda França vina kanteletxa nanda abale antela akala omwalanavi membesene opitha mwapadduwelagani wale. Enjiya anfunetxa okala vamodha s’ohikalavo nlagano na matelo. Dhimanya esi dhinowooneya mwilaboni motene.

12. Ana antabuwa dhavi sabwa ya masadduwo vamuralani wa nsaka na ovanene?

¹² Kito anaya? Mu Estados Unidos na dhilabo dhiina dhinjidhene, ana gwe kambaaliwa va mateloni, ena ambaaliwa na anaburu. Maburu menjene ahikaana ana enjene kadda mwana na babaye. Mipaganyo dhinda elabo yotene dhinologa wila ohikala matxikwi a ana  ahina vatakulu, abene aneedda dhuwa-dhuwa mmarampani; ena anthawa okoseliwa dhotabala vatakulu obe anothamagihiwavo na amudhi awa, abene ahinwodha watanaala viina.

13. Makathamiho gani amwadheyile annonga osanzaya wa mirala?

¹³ Pu mwenemo, murala ohisegedheya. Mwa esile dhimalile ologiwa ninowenjedhavo ovaanya wa azombwe, ovoreyiwa wa aima, otabutxiwa wa mulobwana obe muyana, olezela na makathamiho mena amputhula, anononga osanzaya wa mirala dhinjidhene. Noona wa muthengo mwinjene wa aima vina anddimuwa, murala kayo-wene vothawela.

14. (a) Mowiwanana na athu dhahi, txini entota masegedheyo a murala? (b) Mvuneeli dhahi wa vyaka zana dhoroma oromoli dhavi mwaha wa elabo ya ovanene, nanda osoriheya wa mazu aye ompakela dhavi egumi ya murala?

¹⁴ Murala okaleli eni mu osegedheyani? Athu enjene anloga wila ji sabwa ya ayana ovolowa mu ganyoni. Ena antonya onongeya wa ovanene wa meeddelo aderetu. Dhinoromoliwa sabwa dhiina. Othamagela vyaka txikwi mundduni, mvuneeli dhahi woziweya wahithaga ologa wila dhozuzumiha dhinjidhene dhigahiwasula murala, mwalebeliye dhahi: “Masaka omariha aner’odhana dhawopiha. Athu anere okala anamakumbela vawa, anamajiwa murima na kobiri, anamagaya, anamavithukulela. Anere omveyiha Mulugu, wasadduwela amambalawa; kanaziwege otamalela, oriha dhileveliwe Mulugu. Aner’okala awuma murima, ahinthiddeya myeddo, anamamagedha akwawa, ahinwodha winanela, awali, amwiddani a dhapama dhotene. Aner’okala anamasadduwela ahinovelela elo, atweyile mento n’ovithithimiha, amageyile n’ojavo elabo opitha omukurumuwela Mulugu.” (2 Timóteo 3:1-4) Bani ompambiha wila mazu aba kansoriheya nsaka na ovanene? Mwilaboni na mikalelo ninga esi, enotikiniha sabwa yawila mirala dhinjidhene dhihisegedheya?

15-17. Mu nivuruni nthi, nlamulelo gani ninfuna otonyiwa nthuwene nina nigano ninsanzayiha murala?

¹⁵ Mpaddi wotene onodha malago a okaana murala wosanzaya. Mpaddi wa Omaddowelo wa Nzuwa, manivuru vina marevista ahingoma a ovikamihana anovaha malago. Ntowana thawila anamalaga a omuthu anovanyihana nanda nlago nthile ninooniwa wila ddabuno niswa mangwana nihikwela.

¹⁶ Kito nifanye wuvi dila yokuluveleya ya murala? Mbo, ogahiziveliwa opepesa nivuru nimarihiwe olebiwa wañganana vyaka 1.900 mundduni? Obe ogoonile wila nivuru nthi nihikwela-wene? Ebaribariya jawila, nigano natxibarene ninsanzayiha murala ninfanyeya mu nivuru-nene nthi.

¹⁷ Nivuru nthi ddi Bibilia. Mowiwanana na onamoona wotene oliwo, nthi nubuwelihiwe na Mulugu mwinyene. Mbibiliani ninofanyamo dhologa esi: “Dhetene dhilebiwe mBíbliani, wobuweliha ddi Mulugu; dhilebeliwé osunziha ebaribari, wahélamo anvonya, wawógola anvirigana, walela athu wi eddena murima womyala.” (2 Timóteo 3:16) Mu nivuruni nthi ninela wulibihedha osekeserha mukalelo onwodha Bibilia wukamiha ‘wogola dhinvirigana’ ogathiddaga dhozuzumiha vina makathamiho angumana na mirala dha masaka abano.

18. Ekaleli eni yofanyeela omurumeela Bibilia ninga nlamulelo na malago a murala?

¹⁸ Akala onoona ninga Bibilia kanwodha okamiha mirala badhikaana osanzaya, katanaalela eji: Oddule omubuwelihile Bibilia ddi Muthanddi wa matelo. (Wita 2:18-25) Bibilia onloga yawila nzina naye ddi Yehova. (Masalmo 83:18, Tradução do Novo Mundo) Iyene ddi Mpaddutxi vina ‘Baba wa mirala dhotene.’ (Éfeso 3:14, 15) Yehova ohañgana egumi ya murala ovenya omaromo wa nlogo na athu. Onoziwa makathamiho ampadduwavo vina onovaha nlago na opemberhanawa. Mwari mwa okalawo wotene wa nlogo na athu, otene athiddihedhi  mabasa na murima wotene magano a Bibilia mwigumini mwawa ya murala ahisanzaya vaddiddi.

19-21. Dhowireya gani dha nsaka na ovanene dhinlagiha ewodhelo ya Bibilia ya opemberha makathamiho a matelo?

¹⁹ Motagiha, muteliwi dhahi wa elabo ya Indonésia wahijeya murima na okosa mugunddu. Mwari mwa vyaka dhinjidhene wannapwaza anaye araru vina wakaletxa wakulanavi na mamunaye. Musogorhomwa baroma omusunza Bibilia. Vañgono-vañgono muyana oddule barumeela esile dhinloga Bibilia. Mwathiddihedhiye mabasa nlagona, wahikala muteliwi waderetu. Guru dhaye dhodheela mmaganoni a Bibilia, dhihisanzayiha murala waye wotene.

²⁰ Muteliwi dhahi elabo ya Espanha ohiloga dhahi: “Banitelani yaka modha bahi paromile makathamiho manddimuwa vaddiddi.” Iyene vamodha na mamunaye kewananetxa nanda alogetxa vamodha agakulanaga bahi. Masiki vakaanilani mwanamuyana muñgono, ahigana omwalana modheela nlamulo. Mbwenye ejene ehinapadduwa, aahikokomeziwa omwañgana Bibilia. Basunza nlagona na mulobwana vina muyana va mateloni, venevo baroma othiddihedha mabasa nlago nthi. Vahinavire mudhidhi mwinjene, anwodha ologa makani na murenddele nanda murala wawa muñgono wahigumana wili na osanzaya.

²¹ Bibilia onowakamiha vina anddimuwa. Motagiha, koona yotagiha ya atelani dhahi a elabo ya o Japão. Mamuniya karutxa oludduwa nanda dila dhiina wankosa dhotabala. Voroma, anayana a atelani aba ahiroma omusunza Bibilia masiki na opambihiwa wa amambali awa. Vasogorhova, mamuni bavitaganyiha na anaye mbwenye muyana bagavanyavi. Mbwenye na ovira wa vyaka, muyana oddule ohoona dhaderetu dhakaana murala waye sabwa ya magano a Bibilia. Anaye ahimutanaala vaddiddi nanda mamunaye bakala wokurumuwa. Masadduwo aba ahimukosiha muyana oddule wañgana  mBibiliani yeka badha osadduwa vina. Nyanyi oddu wowuluvala onkaletxa ologavi wila: “Nihikala-wene atelani atxibarene.”

22, 23. Bibilia onakamiha dhavi athu a dhilabo vina makalelo otene osanzaya mwigumini yawa ya murala?

²² Athu aba ali mwari mwa muthithi mwinjene osunzile nigano ninsanzayiha murala. Ahirumeela nlago na Bibilia vina bathiddihedha mabasa. Ja txibarene yawila ninga munapadduwela athu ena, ankala mwilaboni ejino yotimbwini, ya mararuwo vina yozuzumiha mpaddi wa muhaku. Mowenjedha, awene kakwanile, mbwenye anosanzaya mwa otamela okosa ofuna wa Muthanddi wa murala. Ninga munlogela Bibilia, Yehova Mulugu ddi iyene “onuvaha magano ankaliha, onuvelela mudila dhinfwanyela ovira.”—Izaiya 48:17.

²³ Masiki Bibilia vapulihiwiye wañganana vyaka matxikwi meeli mundduni, malagoya maswa txibarene. Mowenjedha, olebeliwe athu otene. Bibilia kayo nivuru na elabo ya América obe na mpaddi wa Omaddowelo wa Nzuwa. Yehova “omuthanddile muthu woroma, mudhileye obuddutxa malogo otene,” vina Iyene onoziwa mukalelo wa athu mpaddi wotene. (Merelo 17:26) Magano a Bibilia anolaba mpaddi wotene. Ogathiddihedha mabasa onela vina oziwa nigano ninsanzayiha murala.