MUTHU dhahi wakweliwe ohileba: “Baddili mwana elabo ya Inglatera, ddahisunzihiwa okoodda olagiha vamentoni va anamwinji mukalelo wewemi. Ddinomubuwela baba, mulobwana oddwene waligi munyakoddo, addipangaga bagatakuna meno, ‘Kulile!’ mudhidhi wewemi opa. Kaddinubuwela akala mma wahiromaga onisosona obe onikumbatha banili aima (nali ana anai). Ddana vyaka 56 dha obaaliwa vamoonilemi baba bagakwa. Ddahiwa oyeleela onddimuwa vaddiddi. Masiki dhaenevi, omaromowa, kaddawodha olila.”

Mmazizani mena, athu anolagiha mewelo awa vamentoni va anamwinji na mukalelo wotapuwa. Akala ahisanzaya obe akala ahiludduwa, ena anoziwa mukalelo oniwani. Mpaddi mwina, mu dhipaddi dhiina dha elabo, makamaka o Europa wa omadhulu na Inglatera, athu makamaka alobwana, ahilemeelihedhiwa ovita mewelo awa, omaalana esile dhiniwani. Mbwenye ogakweliwa mmudhi, jabure olagiha okubanya wawo? Bibilia onloga eni?

Bibilia olebiwe na Ahebreu a murudda wa ogusini wa Mediterraneo, abalene alagiha na mukalelo wotapuwa mewelo awa. Bibilia ohikaana dhotagiha dhinji dha athu abene alagiha okubanya wawa na mukalelo wotapuwa. Mwene Davidi wahilila opiwa wa mwanaye Amnoni. Txibarene, iyene ‘ohunla vaddiddi.’ (2 Samuwel 13:28-39) Iyene wahifiyedha okubanyedha okwa wa mwanaye Absalau wa gongomwa, oddwene watameli omwaka omwene. Muselu wa Bibilia onnipanga wila: Mumalelani “David odhala supaje mmurimani, ogurumela; opothowela mba mwaye, otomola kutho onlaga: ‘Absalau mwanaga, Absalau mwanaga! Kokwa miyo, weyo okalawo, yali mbwenye! Absalau mwanaga, mwanaga we!’” (2 Samuwel 18:33) Davidi wahilila ninga munlilela babi babivi. Dila ngasi dhifunile ababi okwa vamburoni va ana awa! Kinkaletxa mwana othamagela okwa amambaliya ahinathi okwa.

Yezu wakosile eni mudhidhi wakwile mukwaye Lázaro? Iyene wahilila bagaddamela nsiye na Lazaro. (Joau 11:30-38) Musogorhomwa, Maria Magdala wahilila bagaddamela nsiye na Yezu. (Joau 20:11-16) Txibarene, Mukristu onnonelamo njeedhelo na Bibilia na ovenya mu okwani kankubanyetxa s’ohipangarhazeya, ninga munkosela athu ena abene ahina matibeelo a Bibilia oononeleyamo  deretu a esile dhinrumeelani mwaha wa mukalelo wa abale akwile. Mbwenye ninga muthu ona dhiwelo dhobaaliwana, Mukristu wa ebaribari, masiki na njeedhelo na ovenya mu okwani, onokubanya vina anolila agakweliwa mmudhi.—1 Tesalónika 4:13, 14.

Ki ovanene ninkosa dhavi? Onorutxiwa obe onokaanela manyazo olagiha ejile eniwewe? Anamalaga anloga eni? Moonelo wawa wa ovanene wili-wili onlagiha zelu yowubuwelihiwa ya wale ya Bibilia. Awene anloga wila ninofanyeela olagiha okubanya wehu, kanivite. Eji ennubutxedha alobwana oororomeleya a wale, ninga Job, Davidi na Jeremiya, mazu awa anlagiha okubanya anfanyeya Mbibiliani. Txibarene awene kavitile mewelo awa. Vina, kayo ya zelu ovisugula vamentoni va athu ena. (Gano dh’olelana 18:1) Txibarene, olila onolagihiwa na makalelo othiyana thiyana, mmazizani  oothiyana thiyana, vina engayela dhororomela dhovuwa dha marelijiau. *

Ki ogakalaga ninga onfuna olile? Athu ahibaaliwana efunelo ya olila. Kobuwela wili mudhidhi wakwile Lázaro, “Yezu oheddiwa thagaraga . . . Venevo . . . otomola kutho.” (Joau 11:33, 35) Vina iyene wahilagiha wila kayo yabure omulila mmudhi.

Eji enokamihiwa na yowireya ya mai, Anne, oddwene wakweliwe mwanaye Rachel na SIDS (engelezi, Síndrome da Morte Súbita de Bebês). Mamunaye ologile dhahi: “Yotikinihaya jawila nne Anne nne ngafuna miyo kanililile va makwelova. Athu ena otene eela olila.” Bagakula eji, Anne ologile dhahi: “Indde, miyo ddihilila vaddiddi muthengo wa iyo noheeli. Ddinoona ninga eji yahiddivoreya vaddiddi mwari mwa mudhidhi muñgonovi muvireli mfinezaya, siku dhahi baddili meka mu numba ddahilila siku nantero. Mbwenye ddinorumeela wila olila wahiddikamiha. Ddahiwamo embwenyimbwenyi. Ddanfanyeela omulila mwanaga. Ddinorumeela wila txibarene athu ankubanya anofanyeela othiyiwa olila. Masiki vakalilani yobaaliwana athu ena ologaga wila ‘kulile,’txibarene eji kinkamiha.”

Athu ena ankosaga dhavi agakweliwa mmudhi? Motagiha, kamutanaalele Juanita. Iyene onoziwa mwiwelo wa okweliwa nyenye. Yari dhaye tanu dhahirahiya. Ovano iyene wahikaana vabani wili. Noona mudhidhi wamageeleliwiye okala o sipitale sabwa ya ngovi ya karo, txibarene iyene wahikubanya. Muvirelani sumana biili wahidhowa omabaalelo—myeridha dhihinakwana. Mudhidhi muñgonovi musogorhomwa nyenye Vanessa wahibaaliwa—bagalemela kilu 0.9 bahi. Juanita onowubuwela, “Ddahiziveliwa vaddiddi. Ovano ddali mai!”

Mbwenye ohagalala waye kuwagoneeli. Masiku manai musogorhomwa, Vanessa wahikwa. Juanita onowubuwela dhahi: “Ddahiviwa ohikala elobo. Ddahiyeleela omai waga. Kaddakwaneli. Yahiddipa  vaddiddi wiyelela vatakulu mu kambirhinya yamusasanyelehu Vanessa nanda baddañgana thewerha dhiñgono dhamugulelemi. Mwari mwa myeri mili dhadhilewo, ddela wubuwela siku nabaaliwiye. Kaddafuna elobwene na muthu muthuvi.”

Ki obu wali mwirelo wothabwa? Txino athu ena anorutxiwa ononelamowa, mbwenye abale apadduweliwe ninga ejile yampadduweli Juanita, anologa wila aahimukubanyedha mwanawa ninga mugamukubanyedhani muthu wakalilewo mudhidhi mwinjene. Awene anloga wila mudhidhi mwinjene mwana ahinathi obaaliwa amambalaye anomukwela. Vanokala wiwanana wa vawoka na mamayaye. Nyenyeya agakwa, mai onowiwamo wila muthu watxibarene ohikwa. Nanda ji ejene enfanyeela athu ena ononelamo.

Mai mwina ohiloga mwiwelo waye mwapangeliwiye wila mwanaye wa mwanamulobwana wa vyaka tanu na modha ohikwa na rurumutxa sabwa ya eredda yobaaliwana ya murima. “Ddahiwa mothiyana thiyana​—nakade, okoodda orumeela, ovivaha muladdu, vina omuludduwela mamunaga vina dotoro sabwa ya okoodda ononelamo munuwelo wa ereddaya.”

Oludduwa podi okala ezinddiyelo yina ya okubanya. Podi waludduwela adotoro na afurumera, obuwelaga wila aba agahifanyeela okosa dhilobo dhiina mwa omusasanya marafulaya. Vina podi okala waludduwela amarho vamodha na amudhi abene ankala ninga alogile obe akosile elobo yabure. Athu ena anomuludduwela oddule okwile sabwa ya opwaza egumaye. Stella onowubuwela: “Ddinowubuwela omuludduwela mamunaga sabwani ddahiziwa wila kowiwelela magano a dotoro kagakwile. Iyene wahibulela vaddiddi, mbwenye wahipwaza magano a dotoro.” Mudhidhi mwina oddule okwile onoludduweliwaga sabwa ya muthorho omutoteliye oddule oliwo.

Athu ena onovivaha muladdu sabwa ya oludduwa—kuloga dhahi, awene podi ovikona sabwa ya oludduwa. Ena onovipwatheliha muladdu sabwa ya okwa wa mmudhawa. Awene anologa wila “Iyene kagakwile, nga murima koziwa, ddimwaguvelana wa dotoro” obe “komudhowana wa dotoro mwina” obe “kompanga otanaalaga deretu egumaye.”

Wa athu ena ovivahawa muladdu onokwaranya veneva, makamaka akala mmudhawaya okwile na  rurumutxa, mohijeedheleya. Awene anoroma wubuwela midhidhi dhamuludduwelani oddule okwile obe mudhidhi wakulanilani na iyene. Obe podi wubuwela wila kamukoseli deretu marafulaya.

Ogoneela wa okubanya wa amai enji onowiwanana na ejile enloga aziwi enjene, yawila okweliwa mwana onothiya elodda ya mukalakala mwigumini ya amambaliya, makamaka mai.

Okweliwa mwadhiyo obe mamunawo bu mukalelo mwina wa segedho, makamaka akala oheeli ahikaana egumi yohagalala vamodha. Eji podi otapulela ogoma wa mukalelo wotene wa egumi ejene yakaanilani oheeli, okosa oleddo, olaba, ovega, vina ororomelana.

Eunice onologamo yapadduwile mudhidhi wakwile mamunaye na rurumutxa sabwa ya eredda ya murima omaala. “Sumana yoroma, mubuwelo waga wahikaana nakade, ninga maningo aga athiyile olaba. Nne kaddawodha wiwa oziva obe onukela. Masiki dhaene, mirugu dhaga kadhalaba. Sabwa yawila ddali na mamunaga mudhidhi watamelani omulibiha bagalabihedha ressuscitação cardiopulmonar (ovenyiha modheela ovudhela muya mmadhadhuni) vamodha na mirobwe, kaddoonile goi mu yubuwelo mudhidhi wotene wa okoodda orumeela yowireya eji. Na dhaenevi, mirugu  dhahiddimalela vaddiddi, ninga ddoona karo bigagwela mulejeni nanda s’ohiwodha okosa elobo.”

Iyene wahilila? “Txibarene ddahilila, makamaka vengesilemi mazana menjene a makartau a nzivelo abene aakelilemi. Kadda kartau nanddililiha. Eji yahiddikamiha ovilela siku notene. Mbwenye ovuziwa wili-wili mukalelo wewemi kuwaddikamiha wene. Txibarene yela wooneya wene wila kaddali deretu.”

Txini emukamihile Eunice ovilelana okubanya waye? Iyene onloga wila: “S’ohinonelamo, ddahigana odhowaganavi egumi yaga. Mwa dhaene, enddipavi bu mudhidhi onubuwelemi wila mamunaga, oddwene wakwela vaddiddi okalawo, kawo wila ajegevo egumiya.”

Alebi a nivuru ninloga Leavetaking—When and How to Say Goodbye ninolaga: “Kurumeele athu ena olamula mukalelo onfanyeeliwe okosa obe wiwa. Okubanya onothiyana thiyana muthu na muthu. Athu ena podi wubuwela—nanda bawupanga ejile enubuwelani​—ngato weya onothabwa okubanyawa obe weya kunkubanyetxa. Kalevelele nanda kadduwala ejiya. Modheela ovimagelela etanaalelo yimetxiwe na athu ena obe na athu otene, onoyelutxa ovulumuwa wawo wa mubuwelo.”

Txibarene, athu oothiyana thiyana anokubanya na makalelo oothiyana thiyana. Apano kaninfuna olagiha wila mukalelo mmodha bukaliletxe opitha mukalelo mwina mwa athu otene. Txibarene, vanobudduwa ngovi akala muthuya kankosavo elobo, akala muthu onkubanyaya kanwodha olemeela, barumeela wila ejile epadduwileya ebaribari. Txino ninofuneya nikamihedho na amarho ampangarhaza. Bibilia onloga dhahi: “Mukwawo-mukwawo, ddule oniwanana na weyo midhidhi dhetedhene; nsaka n’osegedheya akalá mmudhawo.” Noona kuwove otamela nikamihedho, ologa vina olila.—Gano dh’olelana 17:17.

Ogakweliwa, okubanya mwirelo wobaaliwana, nanda kayo yabure olagiha okubanya wawo vamentoni va athu ena. Mbwenye mavuzo mena anofuna wakuliwa: ‘Ddikalegewo dhavi na okubanya waga? Jobaaliwana olagiha mewelo a ovivaha muladdu vina oludduwa? Ddiwodhe dhavi wakwaniha merelo aba? Txini enaddikamihe ovilelana okweliwa vamodha na okubanya?’ Epaddi endawo enela wakula mavuzo aba vina mavuzo mena.