1, 2. (a) Mwaha wa atelani aswa, txini enkubanyedhehu mudhidhi na mudhidhi, nanda sabwa yani? (b) Mavuzo gani anfuna osekeserhiwa mu kapituluni eji?

ONOZIVELIWA odhowa omateloni? Athu enjene anoziveliwa, sabwani midhidhi esi podi ohagalaliha vaddiddi. Onowawoona atelaniya babaleli deretu. Kayo ejenevi, vina kove dhawa dhinolagiha ohagalala oku! Siku nthi, otene ali a emwerumweru, nanda musogorho mwawa munkala ninga pwa njeedhelo vaddiddi vina moreela.

² Masiki dhaene, enorumeeliwa yawila matelo ali mu mbigiddini ovanene. Masiki vanjeedhihu dhodhavodha okala dhaderetu dha atelani aswa, mudhidhi na mudhidhi ninotikina: ‘Matelo aba anela okala oosanzaya? Anela ogoneela?’ Dhowakula dha mavuzo aba dhingayela akala mamuni na mwadhiye anokuluvela vina anothiddihedha mabasa nlago na Mulugu mmateloni. (Kengesa Gano dh’olelana 3:5, 6.) Awene anofanyeela okosa ejene wila akalevi mu okwelani mwa Mulugu. Ovanene ndoweni nifwaseyele dhowakula dha Bibilia: Sabwa yani otela obe oteliwa? Akala onfuna otele obe oteliwe, bani onfanyeeliwe omusakula? Owodhe dhavi ovisasanyedhela matelo? Nanda txini enwodha wakamiha atelani wila akalihevi matelo oosanzaya?

3. Ogakaleli eni otuwa mirugu otela obe oteliwa na sabwa dhohikala?

³ Athu ena anrumeela yawi, wila muthu osanzaye onofanyeela  otela obe oteliwa​—vina anloga wila kunakale wohagalala obe woziveliwa mwigumini ogahikaane muthu wotelana. Txibarene oku othambi! Yezu, mulobwana wa muziye, ologile wila oziye mvaho, nanda wahalibiha abale agawodhile okosa ejene. (Mateu 19:11, 12) Murumiwi Paulo vina ohisekeserha oderetu wa oziye. (1 Korinto 7:32-38) Nne Yezu nne Paulo kemetxile nlamulo nawila muthu akalevi muziye; txibarene, ‘okooddiha otelana’ onowikiwa vamodha na ‘masunziho a Satana.’ (1 Timóteo 4:1-3) Masiki dhaene, oziye kwaderetu wa abale anfuna omulaba Yehova s’ohikaana mazuzumo. Noona, kigakalile ya zelu, otela obe oteliwa na sabwa dhohikala, ninga sabwa ya odideliwa na akwawo.

4. Matelo aderetu animetxa matibeelo gani a wawunuwiha ana?

⁴ Mpaddi mwina, ki ohikala mwaha dhofanyeelela otela obe oteliwa? Indde. Matelo vina mvaho onda wa Mulugu wehu wokwela. (Kengesa Wita 2:18.) Noona txibarene matelo anopureyamo vina anowodha osanzayiha. Motagiha, matelo aderetu ba matibeelo aderetu a egumi ya murala. Ana anofuna mburo wogilateya na ababi anfanyeela wawunuwiha, wakwela, walaga vina waweeddiha. (Masalmo 127:3; Éfeso 6:1-4) Txibarene, wawunuwiha ana kayo ejenevi ekaleliwo matelo.

5, 6. (a) Mowiwanana na Kohelét 4:9-12, dhodhavo gani dhaderetu dha omarho wofiyedhana? (b) Matelo ankala dhavi ninga kabala eritiwe goro tharu?

⁵ Katanaalela nlebo na musorho wa kapitulu eji vamodha na ejile enlogani: “Japama wedda eli, ehilí okalaga weka; mabasa origanela anopuriha vopitha. Mmodha agagwa, mukwaye onomvenyiha. Vano ntowa tha muthu onedda yeka: odduyá agagwa, kawo onimvenyiha. Elabo egaridhaga, athu eli agagona vamodha, anovihedhana; vano muthu yeka onavihedhiwe dhavi? Muthu yeka kanliba; athu eli kanakiwa yawa. Kabala eritiwe goro tharu, enorutxa othumulawá.”​—Kohelét 4:9-12.

 ⁶ Voroma, nlebo nthi ninloga oderetu wa wandana. Txibarene matelo, anotaganyihamo wandana wa vamirimani. Ninga munlagihedha nlebo nthi, wiwanana oku podi ovaha nikamihedho, nipangarhazo vina nibarelo. Matelo anoliba vaddiddi agapitha okala nifunddo na athu eeli. Kabala eritiwe goro biili, ninga munlagihedha versikulu eji, podi othumuwa. Kabala ya goro tharumo obe dhiritiwe vamodha dhinorutxa vaddiddi othumuwa. Oku omuhagalaliha Yehova vakalilani yozuzumela yoroma ya mamuni na mwadhiye, matelo awa ankala ninga kabala ejile ya goro tharu. Txibarene Yehova agakosa epaddi ya matelo, txibarene panliba mateloya.

7, 8. (a) Nlago gani nalebeli Paulo Akristu ali aziye abene anwanana ekarho yogonihana? (b) Bibilia onnivaha moonelo gani wofanyeela wa matelo?

⁷ Matelo vina bu mburo mmodha bahi veneva vansorihiwa na mukalelo wofanyeela dhifunelo dha ogonihana. Na dhaene, ogonihana onowooneya ninga nipara na ohagalala. (Gano dh’olelana 5:18) Muziye agakwaranya ejile entxemerha Bibilia ‘omala wunuwa’​—mudhidhi obu onroma owarala ekarho ya ogonihana​—txino iyene onowanana ekarho ya ogonihana. Akala kinañganeliwa, ekarho eji podi othukulela mweeddelo wonyakuwa obe wohifanyeela. Paulo wahubuwelihiwa walebela azombwe nlago nthi: “Akala kanwodha ovilela, amage matelo. Japama otela na oteliwa, ehili weddagana osirhirha onddumeya murima.”​—1 Korinto 7:9, 36; Tiago 1:15.

⁸ Peno elobo gani enimukosiha muthu otela obe oteliwa, japama oziwa sabwaya. Ninga mulogeli Paulo, abale antelana “anowona makathamiho vamuralani vawa [mmaningoni mwawa].” (1 Korinto 7:28) Athu atelani anofanyiwa makathamiho abene ahinfanya aziye. Ogasakula otela obe oteliwa, ki owodhe dhavi ovugula makathamiho nanda buwenjedha mareelihoya? Mukalelo mmodha bwa omusakula na zelu mukwawoya onfuniwe omutela obe wutela.

9, 10. (a) Paulo onladdaniha dhavi wopiha wa omaga nifunddo na muthu ohili Mukristu? (b) Txini empadduwaga sabwa ya opwaza malago a Mulugu a okoodda otelana na muthu ohili Mukristu?

⁹ Paulo wahubuwelihiwa oleba nigano naderetu nthene ninfanyeela olabihedhiwa muthu agamusakulaga onfuniye otelana: “Kamurumele ovijela kanga yokokene ya athu ahinimuroromela Kristu.” (2 Korinto 6:14) Nladdaniho naye wathukuli mwigumini ya namalima. Akala dhinama biili dhinna munuwelo obe guru yothiyana dhinovijelihiwa kanga yakakene, dhobiili dhinowoona goi. Mwakakene, ovijela kanga yakakene mmateloni, oddule oli Mukristu na mwina ohili, mohaganyedha anela okaana magudulano. Akala mmodha onfuna akalevi mu okwelani mwa Yehova nanda mwinaya kantanaaletxa obe kantanaala-wene ejiya, dhinfunani wika vamburoni voroma mwigumini kadhinewanane, nanda vanela okala ohiwanana. Noona Paulo wahawaraliha Akristu otela obe oteliwa ‘mwa Kristu’ bahi.​—1 Korinto 7:39.

¹⁰ Dhipaddi dhiina, Akristu ena ali aziye ahifiyedha woona wila ovijela kanga yohifanyeela ogahikala deretu opitha okala woka oniwani. Ena anosakula opwaza malago a Bibilia, batelana na muthu ohinimulaba Yehova. Wili-wili, dhodhavodha dhinokubanyiha. Athu aba anoviwoona otelana na muthu ohinloganina dhilobo dha makamaka mwigumini. Okala woka okwene onkalavo txino podi okala onddimuwa opitha okule wakaanilani ahinathi otela obe oteliwa. Na osanzaya, ohikala Akristu ali aziye matxikwi menjene abene anroromela vina anthiddeela mokuluveleya malago a Mulugu mwa mwaha obu. (Kengesa Masalmo 32:8.) Masiki ajeedhelaga otela obe oteliwa siku sikuvi, anokalavi aziye mpaka onfanya muthu mwa athu animwebedha Yehova Mulugu.

11. Txini enokamihe omusakula na zelu muthu agakalile waderetu omutela obe wutela? (Koona vina kaxa “ Txini Entamelemi Mwa Mukwaga Wa Mmateloni?”)

¹¹ Txibarene, kayo wila adhari otene a Yehova podi okala athu ofanyeela otelana. Ogatanaalelaga otela obe oteliwa,  kanvede muthu ona dhofuna ofanya omuyani, vina omukwelawa Mulugu oniwanana na wawo. Gatha ya mudhari wororomeleya vina ehileba dhilobo dhinji dhiniwanana na mwaha obu, nanda onokosa deretu wañgananiha malago aba a Malebo na nlobelo, buthiya wusogorhela okosaga yosakula eji ya makamaka. *​—Kengesa Masalmo 119:105.

12. Yeeddelo gani mwaha wa matelo eliwovi mu dhilabo dhinji, nanda yotagiha gani ya Bibilia emperheka mweeddihedho?

¹² Mu dhilabo dhinji, muhikala yeeddelo ya amambali omusakulela mwanawa muthu onfuniye omutela obe oteliwana. Ehakwaneliwa orumeeliwa mmeeddeloni aba yawila amambali ahikaana zelu vaddiddi vina mirugu dhinfuneya wila akose yosakula ninga eji ya makamaka. Matelo ootameleliwa wili-wili anoweeddeleya deretu, ninga mweeddeleyani mmasakani a Bibilia. Yotagiha ya Abramu omuruma mudhari waye wila amutamelele mwanaye Izaki muyana enowasunziha vaddiddi amambali txino ali mmukaleloni wakakene ovanene. Abramu kazuzumela kobiri vina ovuwa. Mbwenye, wahitola vaddiddi wila anfanyele Izaki muyana mwari mwa athu amwebedha Yehova. *​—Wita 24:3, 67.

13-15. (a) Nigano ninfanyeya va Gano dh’olelana 24:27 ninimukamiha dhavi muzombwe wa mulobwana oddwene ontanaalela otela? (b) Txini enfanyeela okosa mwana muyana wila avisasanyedhele matelo?

¹³ Akala onotanaalela matelo na murima wotene, ogahikosa deretu ovivuza: ‘Txibarene ddihivisasanyedha?’ Akala  ohivisasanyedha kingayela dhiwelovi dhawo mwaha wa okwela, ogonihana, nzivelo, obe walela ana. Mbwenye, ohikala dhofuna ofanya dhohipothowa esene dhigafanyeeli otanaalela oddule onfuna okala muteli obe muteliwi.

¹⁴ Muzombwe onimutamela muyana onofanyeela otanaalela na ofwasa nigano nthi: “Ogafuna omaga numba yawo, romá otamela mabasa anupuriha kobiri, limá vina mundda wawo.” (Gano dh’olelana 24:27) Mutomaya buvi veneva? Mmasikuni abale, akala mulobwana wafuna ‘amage numba’ obe wimetxa murala modheela otela, wanfanyeela ovivuza: ‘Ddihivisasanyedhela omutanaala obe omukamiha muyana vina mwana txino onapadduwemo?’ Wanfanyeela olaba voroma atanaalaga mindda dhaye obe dhomela. Nigano nakakene ninolabihedheya ovanene. Mulobwana onfuna otela onofanyeela otamela mabasa. Ninga munwodhela guru dhaye, onela ofanyeela olaba. Nzu na Mulugu ninlagiha wila mulobwana ohintanaala dhofuneya dha omaningoni, dha mmubuweloni vina dha omuyani dha murala waye ohirimeeliwa nroromelo, ohitakala murima opitha oddule ohineeddana magano a Mulugu!​—Kengesa 1 Timóteo 5:8.

¹⁵ Muyana ongana oteliwa, na mukalelo wakakene onorumeela othukula mabasa menjene. Bibilia onotamaala thotho dhiina vina mikalelo txino dhinafune muyana venevo vanimukamiheye mamunaye vina vantanaaliye murala waye. (Gano dh’olelana 31:10-31) Alobwana na ayana anaguvela otela obe oteliwa ahinathi ovisasanyedhela othukula mabasa ali mmuralani txibarene awene amukumbela vawa, ajombaga otanaalela ejile enfanyeelani onvaha oddule onfuna okala mukwawa wa mmateloni. Vadhulu va dhotene, abale antanaalela matelo anofanyeela ovisasanyedhela omuyani.

16, 17. Abale anivisasanyedhela matelo anfanyeela otanaalela magano gani a Malebo?

¹⁶ Ovisasanyedhela matelo onotaganyiheya na otanaalela  nibasa ninvahile Mulugu mulobwana na muyana. Mulobwana onofanyeela oziwa ejile entapulela okala musorho wa murala wa Okristu. Nibasa nthi kayo muratho wa okosaga dhilobo na otabala. Mbwenye, onofanyeela otagiha mukalelo onsogorhela Yezu. (Éfeso 5:23) Na mukalelo wakakene, muyana wa Mukristu onofanyeela ononelamo nibasa nothithimiheya na muteliwi. Onela ofuna wiwelela ‘nigano na mamunaye’? (Roma 7:2) Iyene oli mutxiddo mwa nlamulo na Yehova vamodha na Kristu. (Galásia 6:2) Onddimuwa wa mamunaye vatakulu ontapulela nlamulo niina. Muyana oddu onowodha okamiha vina wiwelela onddimuwa wa mulobwana wohakwana? Akala eji kinimuzivela, muyana oddu onokosa deretu okoodda oteliwa.

¹⁷ Vina, kadda muthu wa mmateloni onofanyeela okala wovisasanyedhene wila atanaale dhofuna dha thima dha mukwaye. (Kengesa Filipi 2:4.) Paulo ohileba: “Nona, nyuwo muthu-muthu amukwele mwadhiye, n’ekalelo enivikweliye mwinya; muteliwi amurihege mamune.” Na wubuwelihiwa na Mulugu, Paulo woonile wila mulobwana ohikaana dhofuna dha thima wiwaga wila mwadhiye onomuriha. Vina muyana ohikaana dhifunelo dha thima woonaga wila mamunaye onomukwela.​—Éfeso 5:21-33.

18. Amweeddi anfanyeelela eni oviwañganela mudhidhi wa weeddelelana?

¹⁸ Weeddelelana, kayo mudhidhi wa ovega bahi. Obu mudhidhi wa mulobwana na muyana osunza mukalelo wa okoselana oderetu, wila oone akala matelo agahikala yosakula ya zelu. Vina obu mudhidhi wa oviwañganela! Nnyengetho na olagiha nzivelo nofiyedhana podi okala noliba vaddiddi—ebaribariya jawila, ofunana oku elobo yobaaliwana. Noona, abale ankwelana txibarene anela orabela mwirelo ogaputhulile omarho na Mulugu wa muthu onimukweliye. (1 Tesalónika 4:6) Noona, akala nyuwo munoweeddelelana, kaviwañganelegeni; nyuwo podi ojavo mukalelo obu mwigumini mwenyu, akala munela otelana obe kamunatelane.

19, 20. Mukalelo onoona Akristu matelo onfanyeelela eni othiyana na obule wa athu enjene a mwilaboni? Kaladdaniha.

¹⁹ Atelani agafuna ogoneeliha matelo awa, anofanyeela okaana moonelo wofanyeela wa nlagano. Mu novelani na mmafilmeni, wili-wili matelo anokaana magomo oosanzaya abene ansilila athu. Mwigumini ya txibarene, matelo kayo magomo; aba maromo​—maromo a elobo esasanyile Yehova wila egoneele. (Wita 2:24) Na okubanyeya, moonelo obu kuwakwaneliwe mwilaboni ya ovanene. Mmeeddeloni mena, athu anoona matelo okala ninga kabala biili dhimagiwe nifunddo. Txino awene podi ohinonelamo ebaribari enlogamo nladdaniho nthi na moonelo wa matelo wakwaneliwe. Dhavi dhaene? Oku nifunddo naderetu vanfanyeelani olibiha ninga munfuneyelani, mfugulo mwina wa nifunddo naderetu bwawila podi omagiwa vina otatuliwa s’ohirutxa.

²⁰ Athu enjene ovanene anoona matelo okala a mudhidhi muñgonovi. Anovolowamo na othaba sabwani anoona ninga matelo anela wakwanihedha dhofuna dhawa, mbwenye anjeedhela ogomiha mateloya mudhidhi muñgonovi agoona wila apa dhihirutxa. Vina kobuwela nladdaniho na nifunddo na kabala ya matelo ninlabihedha Bibilia. Kabala dha pangaya dhisasanyiwe wila dhigoneele vaddiddi, wila txipo dhihidebe obe ofurumuwa, masiki dhigafanyiwa mutokora munddimuwa. Na mukalelo wakakene, matelo asasanyiwe wila agoneele. Kobuwela, Yezu ologile wila: “Nona emagile Mulugu, muthu ahitapule.” (Mateu 19:6) Ogatela obe ogateliwa onofanyeela okaana moonelo wakakene wa matelo. Ki mukalelo obu wa nlagano onosaddula matelo bakala muthorho? Nne.

21. Mulobwana na mwadhiye anfanyeela okaanavi mweeddelo gani muthu na mukwaye, nanda txino txini enakamiha okosa ejene?

²¹ Mamuni na mwadhiye anofanyeela okaanavi moonelo wofanyeela wa muthu na mukwaye. Akala kadda muthu  onowararela ofwaseyela mikalelo dhaderetu vina guru dha mukwaye, matelo anela okala nipara na ohagalala vina oridhiha murima. Ki kayo ya ebaribari ofwaseyela dhipaddi dhaderetu dha mukwenyu wa mmateloni wohakwana? Txipo Yehova kanakalaga muthambi, dhaene ninomukuluvela wila anoonege na mukalelo wofanyeela. Wa masalmo ohivuza: “Nabuya, mugalaza dhothega dhehu, on’halavo bani?” (Masalmo 130:3) Amamuni na ateliwi anofanyeela okaanelana moonelo wakakene wofanyeela vina wolevelela.​—Kengesa Kolosi 3:13.

22, 23. Abramu na Sara awimetxedhi dhavi atelani a ovanene yotagiha yaderetu?

 ²² Matelo podi okala nreeliho nddimuwa vaddiddi venevo vangoneelani na ovira wa vyaka. Bibilia ononilagiha matelo a Abramu na Sara bali awuluvali. Okalawo wawa wahikaana makathamiho vina mavurhano. Kobuwela, Sara muyana wa vyaka 60 othiya numba yaye yaderetu mmuthetheni moreela mwa Ur nanda badhowa okalaga mmusasani mpaka okalawo waye wotene. Na dhaenevi, wanniwelela musogorhelo wa mamunaye. Wali mwakwanihedhi vina mukamihedhi webaribari vamentoni va Abramu, na nriho iyene wahimukamiha osakula dhilobo moweeddeleya deretu. Nanda wiwelela waye kuwali wa vamulomonivi. Masiki ‘mwarimwari,’ wannimwaddana mamuni waye ninga nabuye. (Wita 18:12; 1 Pedro 3:6) Nriho naye vamentoni va Abramu nabudduwa mmirimani.

²³ Txibarene, eji kintapulela wila Abramu na Sara mudhidhi wotene oona dhilobo na mukalelo wakakene. Dila modha wahiloga elobo ejene ‘yamusilidhile vaddiddi’ Abramu. Masiki dhaene, na musogorhelo wa Yehova, na oviyeviha Abramu wahivuruwana lizu na mwadhiye, eji yahisadduwa bikala nreeliho na murala. (Wita 21:9-13) Amamuni vamodha na ateliwi ovanene, vina abale atelani mwa vyaka makumi menjene, podi osunzihiwa na atelani aba amova Mulugu.

24. Mukalelo gani wa matelo animuriha Yehova Mulugu, nanda sabwa yani?

²⁴ Mmulogoni mwa Okristu, muhikala matxikwi menjene a atelani oosanzaya​—mmateloni aba munimuriha muyana mamunaye, mulobwana amukwelaga vina amuthithimihaga mwadhiye, nanda ooheli alabaga vamodha wila eeke vamburoni voroma okosa efunelo ya Yehova. Akala weyo ohigana otela obe oteliwa, kamusakule muthuya na zelu, kasasanyedha deretu mateloya, nanda kalabela murenddele, matelo ookwelana abene animuthithimiha Yehova Mulugu. Txibarene, matelo awo anela wukamiha okalavi mu okwelani mwa Mulugu.