Amambali aga aromile osunza ebaribari ahinathi otelana, yaka ya 1920. Miyo ddibaliwe yaka ya 1939. Baddili muzombwe, o Inglatera ddandowa omatugumanoni na amamambali aga, vina vasogorhova ddahikumbirha olebeliwa Eskola ya Orumiwi wa Mulugu. Ddinowubuwela labo noroma nikosile miyo epaddi yaga, ddawelihiwe vakashani, wi ddiwodhe ofiyedha tribunaya. Miyo ddana vyaka tanu dhobaliwa, nona ddanova wawona attu anddimuwa ogilatene bagaddivuruwana.

Papayaga wanleba va papelini mazu ohirutxa a oromana makani, mmabasani a olaleya. Mwakwanihile miyo vyaka tanu na tharu ddahidhowa numba dhahi meka wi ddilaleye. Ddahagalala vaddiddi vanfwanyile miyo mwanamurala wengesile kartau naga, mmalelani barumela nivuru “Seja Deus Verdadeiro”! Ddahittamaga baddidhowa omwaddela papayaga. Mabasa a olaleya vamodha na matugumanoya ahiddivaha wagalala na efunelo ya omulabela Yehova mudhidhi wetene.

Miyo ddanziveliwana vaddiddi ebaribari; papayaga wahiddilebeliha wi ddimwakelege Mwang’aneli. Mmalele miyo omuttambirha ddannimwengesa nikuku nimodha nimodha. Omukuluvela waga Yehova wannunuwavi ofiyedha miyo omperekela egumi yaga.

Miyo vamodha na amudhaga nahiwobiwa odhowa omutugumanoni wa murudda okosiwe o Nova Iorque yaka ya 1950, wanna mutomana, Wunuwa wa Mabasa Omwene [na Engelezi]. Txinayi labo 3 mweri wa Agosto, nali labo nilogiwe masunzo anna mutoma waloga, “Labo na Amisionáriyu”. Mbali Carey Barber, odhile olaba vasogorhova ninga mwimeleli wa Nikuru Nolamulela, ddwakosile diskuru ya obatizo. Omamalelo wa diskursuya ohakosa mavuzo meli abale anfuna obatiziwa; miyo  ddahivenya baddikala wowimelene vina baddakula “Ndde!” Mudhidhi-ene obule miyo ddana vyaka 11 dhobaliwa, mbwenye ddahinonelamo wi ddahikosa yosakula yamakamaka. Vadhowilimi mmanjeni wi ddabatiziwe ddahiroma wova sabwani kaddaziwa ohabelela. Mbale wa papa wahiddithiddela baddilibiha na mazu wi kavagapadduwile yawopiha. Jijuwene edhile opadduwa, ddahaguviwa vaddiddi, nne manyalo aga kanyigale vati va pisinaya. Ddela ovirihiwa mmadani mwa mbali mmodha-mmodha; mbali woroma wel’oddittukula baddiperheka mmadani mwa mbali wanawili, odhile oddibatiza; mmaleliye ohiddiperheka mmadani mwa mwina oddidhowilena otakulu. Oromana siku-nene nttile, Yehova onodhowavi eddihaga ttarho dhaga.

Mugomihedhimi masunzo oskola, ddahigana okala pionero; mbwenye namasunza waga wahiddikokomeza odhowanavi masunzo a vadhulu. Miyo ddahirumela mubuwelo obule wa odhowa oskola enddimuwa, omamalelowa ddahidha ononelamo wi kaddigawodhile okosa masunzo manddimuwa oku ddimulabelaga Yehova; nona ddahigana othiya osunza. Vina na nriho ddahimulebela njagarha namasunziya waga, ddimutapulelagamo enttiyedha miyo osunzawa, omamalelo-wene wa yaka ejile yoroma. Sabwa ya omuroromela vaddiddi Yehova, ddahiroma olaba ninga pionero.

Ddiromile olaba mabasa a mudhidhi wetene mweri wa Julyu yaka ya 1957, muttette w’o Wellingborough. Miyo ddahaloba abali a Betel y’o Londres wi amurume mbali onna ttotto ya olaba mabasa opionero adhe alabe vamodha na miyo. Mbali Bert Vaisey ddwali musogoreli waga, iyene ohiddivaha maswagiho menjene addiwodhihile okosa mabasa olaleya mosasanyedheya-mwene. Mulogo watugumanihu wanna arogora atanu na mmodha owunuwelavo, vamodha na Mbali Vaisey vina na miyo. Osasanyedha dhipaddi dhotene dha matugumano wanddikamihedha wunuwiha omukuluvela Yehova vina ologa sabwa ya nroromelo naga.

Ddahifugeliwa mukambura sabwa ya okodda odhowa mukoddoni, mbwenye vasogorhova ddahifuruliwa, muvirele mudhidhi mung’onovi ddahimuziwa murogora dhahi wakuweliwa Barbara, iyene walaba ninga pionera wa mudhidhi wotene. Iyo nitelilena yaka ya 1959 vina nahikana efunelo ya odhowa wego-ku-wego ogattomeliwe iyo olaba. Omaromo nidhowile o Lancashire omadhelo wa nzuwa wa elabo y’o Inglatera. Ottiya ejo mweri wa Janero wa yaka ya 1961 nahiwobiwa wila nidhowe Betel ya Londres nasunze Eskola ya Anamalaleya Omwene mwari mwa mweri mmodha. Ddahitikina vaddiddi muttomeliwe miyo mabasa a weddelela milogo omamalelo wa masunzoya. Muvirele sumana bili, ddahivahiwa maswagiho na nameddelela milogo mwina, mwari mwa maswagiho abo ddeddamo vamodha na Barbara. Mmalelani nahiyelela mabasa attomeliwehu elabo y’o Lancashire na Cheshire.

Mudhidhi obudduwilehu feriya mweri wa Agosto yaka ya 1962, nahittambira njangarha nadhile okatti. Munjangarhanimwa mwahikala karta yakumbirhiwa iyo odhowa osunza Eskola y’o Giliadi! Miyo vamodha na Barbara nahilobelela makaniya,  mmalelihu banirumela mavuzo akosiwe vanjangarhaniva, omamalelowa banivahedha momaguva wila nidhowe okatti. Muvire myeri mitanu, iyo nahikosa oleddo wa odhowa o Brooklyn,  sidade ya Nova Iorque wila nakose Eskola ya Giliadi.

O Giliadi ottiya osunzavi Mazu a Mulugu na nikuru naye, nahisunza vina mweddelo wa abali ali orugunuwa elabo yotene. Mwari mwa vyaka 20, iyo nihisunza venjene na dhotagiha dha anamasunza ena. Yali gari enddimuwa vaddiddi olaba mabasa attomeliwemi na Mbali Fred Rusk, wali mmodha wa anamasunziha ehu. Nikokomezo ninivahiliye mmasunzoni mwehu, nali na ovaha malago na mukalelo woligana, eji entapulela wi enofwanyela okana ebaribari wi malago anvahiwe anfwanyeya Mmaleboni. Mwa abale otene anisunziha, annetxa ttotto yosunziha pama, ali Mbali, Nathan Knorr, Frederick Franz na Karl Klein. Ninga anamasunza, nahisunza vaddiddi na yotagiha ya oviyeviha ya Mbali Alexander Hugh Macmillan, awene ahinisunziha mukalelo okamihedhile Yehova nikuru naye oroma yaka ya 1914 ofiyedha yaka ya 1919!

Mmalele masunzo ehu Mbali Knorr ohinaddela wi iyo nattomeliwe o Burundi, mw’Afrika, wi nalabe ninga amisiónario. Nona iyo nahittamagela momaguva o bibiliyoteka ya Betel wi namonewo anuariyu onloga mukalelo onedda mabasa a olaleya a elabo ejile. Mbwenye motikiniha-mwene kanifwanyile miselu dhaloga mwaha wa anamalaleya a wenewale! Iyo nadhowa murudda ohinalaleyiwa miselu dhapama, elabo yahaziwetxihu deretu. Iyo nali ozuzumene, mbwenye olobela wahinikosiha okala ofwaseyene.

Mburo wa mabasa maswa attomeliwehu, nahifwanyawo dhottiyana vaddiddi na esile dhalemelihu—elaboya yanviha, kanalemele yeddeloya vina kanaziwa ologa elogeloya. Yanfuneya osunza elogelo ya Francês. Ottiya ejuwenevi, nahikaana makattamiho mena ohikana mburho wokala. Mvirele malabo meeli a ofiya wehu, mukwehu mmodha onkuweliwa Harry Arnott, wahidha onoona adhowaga mpaddi wattomeliwiye mabasa aye, o Zambiya. Iyene ohinikamihedha ofwanya numba edhile okala numba yehu yoroma ya amisionario. Mbwenye muvirele mudhidhi mung’onovi alamuleli ahaziwa elobwene mwaha wa Anamoona a Yehova ahiroma otximiha mabasa ehu. Niromaga-wene oziveliwa na mabasa ehu, alamuleli ahinaddela wi kanigalalehile-vina mwilabonimwa, nihikanaga mabasa anrumelihiwa na alamuleliya. Mokubanyiha-mwene  iyo nahibudduwa mwilaboni mpule, banidhowa elabo ya Uganda.

Omukuluvela wehu Yehova ohiniwodhiha ovolowa o Uganda nihovaga elo, masiki majangara ehu ovolowana mwilaboni valani ahinakwana. Mbali dhahi w’Okanada walaba mpaddi wafuneya anamalaleya elabo ya Uganda, ohinilogela wa alamuleli a vamiganoni, banittiwa mweri mmodha wi niwodhe osasanyedha majangarha ehu, banili mwilabonimwa. Yawireya eji ehinizinddiyeliha wi Yehova wela onikamihedha.

Dhifwanyilehu mmabasani mwehu maswa dhahittiyana vaddiddi na esile dhifwanyilehu o Burundi. Mabasa a Omwene ahimala wimetxiwa, masiki mwilaboni mpule mufwanyeyaga anamalaleya 28. Murudda walaleyihu, nahafwanyawo attu aloga elogelo ya Engelezi. Iyo nahifiyedha ononelamo yawi yanfuneya osunza elogelo modha ya wenewale wi niwodhe wakamihedha attuya. Venevo nahidhowa olaleya o Kampala onlogiwa elogelo ya Luganda, iyo nahigana osunza elogelo ejile wi niwodhe wakamihedha pama attu afwanyihu. Vahivira vyaka dhinji wi niwodhe ologa elogelo eji na mukalelo wowakwana, mbwenye osunza elogeloya yahinikamihedha venjene mmabasani a olaleya! Venevo nahinonelamo vawakwana-vene dhofuneya dhomuyani dha anamasunza ehu a Bibilia. Awene ankala otapuwa, ofiyedha onaddelaga dhotedhene dhasunzani.

Wagalala wa wafwanya attu oviyeviha arumela muselu wa Mulugu yali gari yina yohijedheleya efwanyilihu—neddelelaga elabo ejile yotene. Neddihiwaga na abali o Katti ya Keniya, iyo nahikosa “oleddo” wa odhowa otamela mimburo dhofwanyelela wi apionero adhowe akosewo mabasa awa olaleya. Mwari mwa mudhidhi mwinjene, nannafwanya attu anakela mmatakulu mwawa aligi ahinewaga mwaha wa Anamoona a Yehova. Awenne annakela mmatakulu mwawa vina annipiyela dhoja dhoziva vaddiddi.

Vasogorhova nihikosa oleddo wottiyana-ttiyana. Mmalelihu nihivenya o Kampala, banedda malabo meeli na kumboyu banifiya o gombe y’o Mambasa, o Keniya; mmalelihu nahimuwela paporo banidhowa suwa y’o Seychelles, o Oceano Índico, wenewo wali nikuru na anamasunza a Bibilia. Mwari mwa yaka ya 1965 ofiyedha 1972, Barbara wahivitaganyiha na miyo banidhowa weddelela suwa ya Seychelles. Mudhidhe-ene obule vasuwava vali anamalaleya eli eteli nikuru, vasogorhova bukala mulogo. Nahikosa “oleddo” mwina wa odhowa wawona abali o Eritreya, Etiópiya na o Sudau.

Mwiyelelihu o Uganda nifwanyile elaboya elamuleliwaga na nikuru na anayakoddo. Vyaka esile dhorutxa ddahubuwela wi elobo ya malago enfwanyelihu okosa, yali ya wawiwelela alamuleli ddivirihagamo nigano na Bibilia nawi, “munvahe Sézari eli yaye.” (Mk. 12:17) Dhotedhene dhakumbirhiwa anawedda, modhayavo yali yawi mwanawedda mmodha-mmodha avilebelihe numba ya asupayi eli waddamana na vanive. Momaguva-mwene iyo nahiwelela. Mvirele malabo mang’onovi ddidhowaga o Kampala na mukukutta, asupayi dhahi yahiddimetxa vamodha na misiónario mwina. Iyo nahiribiwa murima! Awena ahinimagedha wi iyo nili anamarheza, venevo ahinittukulela onumbani yawa ya asupayi wenewo watapulelihu wi iyo nili amisiónario anlaleya miselu dhapama. Mwawaddelelihu wi iyo nahimala olebeliwa awene karumelile-wene. Venevo ahiniruma na musupayi mmodha wanang’anela mpaka apale valebeliwehu, waddamana vatakulu vehu. Mfiyedhihu vameza va oddule wanilebele, iyene wahinizinddiyela mmaleliye bamwaddela musupayi wanang’anela wi anifurule.

 Masiku-ene abale iyo nangumanana makattamiho ottiyana-ttiyana, nanvira ddila dha anamaraba koddo, masaka mena agalezela annimetxa. Venevo iyo nanubuwela olobela nigamala banikala ofwaseyene, omamalelowa annittiya ovira. Mokubanyiha-mwene yaka ya 1973 nahigwihiwa nlamulo o Uganda wi amisiónariyo otene avenyemo mwilabonimwa.

Mmalelihu nahittomeliwa mabasa meena a odhowa o Costa de Marfím Omaddowelo wa Nzuwa wa elabo ya Afrika. Oleddo obu wahinidhelana matxinjo manddimuwa vaddiddi, iyo nanfwanyela osunza mwawakwana-mwene mweddelo wa elaboya, ologa mudhidhi wetene elogelo y’e Francês vina oviparhapattela mabasa omisiónario mwari mwa dhilabo dhottiyana-ttiyana! Masiki dhawene, iyo nihimona Yehova anivahaga attu oviyeviha abuwene arumela miselu dhapama na murima wetene. Iyo nahitonyihedha wi ninomukuluvela Yehova mwa omuttiya iyene weddiha tharo dhehu.

Mokubanyiha-mwene Barbara wahifwanyiwa eredda ya kanseri. Momaguva iyo nahikosa oleddo wa wiyelela owanihu o Eropa wi iyene aje mirobwe numba dha egumi dhinddimuwa, mbwenye yaka ya 1983 iyo nahidha ononelamo wi kanigagonele okosa mabasa attomeliwehu o Afrika. Eji yahinikubanyiha venji!

Eredda ya kanseri yela omuttabwelavi Barbara, mwadhaga okwile nilabaga o Betel y’o Londres. Anamudhi o’Betel ahiddikamihedha venjene. Makamaka atelani dhahi, ahiddikamihedha okalavi wowarala mmasosoni mwaga, ddimukuluvelaga Yehova. Mmalelimi ddihimuziwa murogora dhahi walaba o Betel wana ewodhelo ya olaba mabasa ninga pionero wa mudhidhi wetene, wamukwela Yehova vina walibile mpaddi womuyani, iyo nitelena yaka ya 1989, ovanene ninlaba o Betel y’o Londres.

Oroma yaka ya 1995 mpaka 2018, miyo ddihagalala vaddiddi olaba ninga musogoreli wa katti enddimuwa, ddiheddelela dhilabo 60. Oleddo wetene wakosimi ddihona nikamihedho ninavaha Yehova emeleli aye masiki afwanyiwaga makattamiho ottiyana-ttiyana.

Yaka ya 2017 iyo nahiyelela olaba elabo ya Afrika. Miyo ddahimuttukulela Anna o Burundi vina nahagalala vaddiddi wawona attu enji bali mwibaribarini! Mmuruddani mwalaleya miyo yaka ya 1964, ddabuno mumagiwe Betel yokoddela vaddiddi, vina mwilabonimwa munofwanyeya anamalaleya owakwana 15.500.

Miyo ddahagalala venjene mwattambirilemi njanagara na odhowa weddelela yaka ya 2018. Vanjangaraniva vahikala vina elabo ya Costa de Marfím. Mufiyedhimi o Abija muttette munddimuwa w’o Costa de Marfím, ddali ninga ddifiyele vatakulu. Mudhidhi wang’animi nikuru wa abali anlaba o Betel ddahidha ozinddiyela wi mbali waddamele numba ya aleddo yakalehu o Betel, wakuweliwa Sossou. Miyo ddahubuwela wi iyene wahilaba ninga nameddelala milogo nsaka nali miyo o Abija. Mbwenye miyo ddahinyengetteya. Sossouya, kali ole wamuziwilemi—wali mwanaye.

Yehova onowakwanihedha dhogana dhaye. Makattamiho agumanilimina, ahiddisunziha wi nigamukuluvela Yehova mwawakwana-mwene iyene onele osogorhela ttarho dhehu. Ovanene miyo ddihikaana efunelo ya weeddavi dila ya txeza enaddifihe elabo eswa munakelemi egumi yohimala.—Gano 4:18.