1. Sabwaya jani akadda Babilónia ajeya murima na namavuhulela Daniyel?

 NAMAVUHULELA Daniyel wali muzombwe nsaka nattukuliwiye mu Jeruzalemi ninga muttu wotxedhiwa badhowiwana o Babilónia. Mbwenyi masiki valiye muzombwe, anyakoddo a akadda Babilónia ahijeya murima na Daniyel. Awene ahona wi Daniyel wali muzombwe wokoddela vina waleliwe murala wamakamaka. (1 Sam. 16:7) Sabwa ya ejuwene, akadda Babilónia ahimushagiha wi alabege varuwani va mwene.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Yehova wamoona dhavi Daniyel? (Ezekiyel 14:14)

² Yamuttukulela Yehova omukwela Daniyel kiyali sabwa ya okoddela waye obe sabwa ya gari yakeliliye ya okala varuwani ya mwene, mbwenyi yali sabwa ya omuttu wasakuliliye okala bali muzombwe. Mudhidhi ologile Yehova wi Daniyel wali ninga Nowé vina Job iyene txino wana vyaka 20. Yehova wamona muzombwe Daniyel ninga muttu woweddeyana dhahene ninga Nowé vina Job, àli attu amulabeli iyene ororomeleyene mwari mwa vyaka dhinjidhene. (Wita 5:32; 6:9, 10; Job 42:16, 17; kengesa Ezekiyel 14:14.) Vina Yehova wahidhowavi amukwelaga Daniyel okalawo waye wotene.—Dan. 10:11, 19.

3. Txini enasunze iyo mwari mwa nsunzo ntti?

³ Mwari mwa nsunzo ntti ninele osunza mikalelo minli dhimuttukuleli Daniyel okweliwa na Yehova. Vamaromo, ninele osunza mukalelo mmodha-mmodha vina ninele osunza mudhidhi olagihiliye mukalelo obo. Vasogorhova ninele wona emukamihedhile Daniyel wunuwiha mikalelo esi. Omamalelowa, ninele osunza mukalelo onawodhihu omutagiha iyene. Masiki nsunzo ntti valebeleliwani azombwe, enowodheya iyo notene osunza na yotagiha ya Daniyel.

4. Daniyel olagihile dhavi oliba murima? Kavaha yotagiha.

⁴ Attu oliba murima anodhaga wova, mbwenyi awene kanfwanyela ottiya wova oku watximiha okosa eli yapama. Daniyel wali muzombwe woliba murima. Koona dila bili dhilagihiliye oliba murima. Dila yoroma, olagihile mvirele vyaka bili mmalile akadda Babilónia omutolotxa Jeruzalemi. Mwene Nabukodonosor ohiroha engamuttu yamudhugudhile. Iyene wahigana wapa aziwitxi otene otaganyiha na Daniyel, awene kohiwodha ologa yarohiliye vina yatapulela yorohaya. (Dan. 2:3-5) Momaguva Daniyel wahikosavo elobo, kohikosa ejuwene attu enjene agahipiwa. Iyene “ompigiriyela wi ajyedhe mudhidhi muñgonovi, ngamala amutapulele dhirohileye.” (Dan. 2:16) Eji ekosile Daniyel ehilagiha wi iyene wali muttu woliba murima vina wa nroromelo. Dhavi? Kuli elobo mBibiliani enoniha wi Daniyel wahiromaga otapulela dhoroha mundduni. Iyene ohaloba akwaye—avahiwe mazina aba na akadda Babilónia, Sidrak, Mizak na Abdenago—“omuloba Mulugu w’odhulu, akamyedhe onona yoviteya erohile mwene.” (Dan. 2:18) Yehova wahakula nlobelo na Daniyel. Na nikamihedho na Mulugu, Daniyel wahiwodha otapulela yoroha ya Nabukodonosor. Daniyel na akwaye ahivuneya.

5. Mudhidhi gani mwina olagihile Daniyel oliba murima?

⁵ Mudhidhi mung’onovi vasogorhova mumaleli Daniyel otapulelamo yoroha ya engamuttu, oliba waye murima waheyiwa wili. Nabukodonosor wahiroha elobo yina yamudhugudhile. Iyene warohile muri munddimuwa vaddiddi. Noliba murima Daniyel wahimutapulelamo mwene wi yoroha ejile yatapulela wi mwene agahitaduwa vina agahittiya olamulela mwa vyaka dhing’onovi. (Dan. 4:25) Mwene agahimpiha Daniyel obuwelaga wi dhalogiye dhali dhilobo dhosadduwela. Mbwenyi Daniyel ohilagiha oliba murima vina ohitapulela yorohaya.

6. Txini emukamihedhile Daniyel okala muttu woliba murima?

⁶ Txini emukamihedhile Daniyel oliba murima egumi yaye yotene? Bali muzombwe, Daniyel ohisunza na yotagiha ya amambali aye. Kavali waganyedha wi awene anniwelela malago àvaha Yehova amambali a ana Izrayel, vina  anasunziha anawa Malamulo a Yehova. (Olib. 6:6-9) Daniyel wanziwa Malamulo Kumi, ottiya ejo, wanziwa dhilobo dhina dhaloga Malamulo ninga motagiha dhilobo dharumelihiwa ana Izrayel oja vina dhahafwanyelelani oja. b (Onam. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Daniyel vina wanziwa nipadduwo na nlogo na Mulugu vina wanziwa yapadduwa mudhidhi wakoddani wiwelele Malamulo a Yehova. (Dan. 9:10, 11) Dhipadduwile mwigumini mwa Daniyel dhihimuttukulela wubuwela wi kintanala yafuna opadduwa, Yehova vina anju Aye agahimukamihedha.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Elobo gani yina emukamihedhile Daniyel okala muttu woliba murima? (Koona vina foto.)

⁷ Daniyel wansunza dholeba dha anamavuhulela a Mulugu, otaganyiha na mavuhulo a Jeremiya. Osunza oku ohimuttukulela Daniyel vasogorhova ozinddiyela wi otxedhiwa wa Ayuda o Babilónia mohigonela ogahigoma. (Dan. 9:2) Wona mavuhulo a mBibiliani akwanihedheyaga ehimukamihedha Daniyel omukuluvela vaddiddi Yehova vina wona wi abale animukuluvela vaddiddi Yehova anokala attu oliba murima. (Kaladdaniha na Roma 8:31, 32, 37-39.) Elobo yina yalitxi yamakamaka jowi, Daniyel wannimulobelela Babi waye wawirimu dila dhinjene. (Dan. 6:10) Iyene wannimwaddela dhottega dhaye vina mukalelo waviwiyemo. Ottiya ejo, Daniyel wannimukumbirha nikamihedho. (Dan. 9:4, 5, 19) Dhahene ninga iyo, iyene kabaliwe na oliba murima. Ottiya ejo, iyene ohisunza wunuwiha mukalelo obu modhela osunza, olobela vina omukuluvela Yehova.

8. Ninawodhe dhavi wunuwiha oliba murima?

⁸ Txini enfwanyelihu okosa wi nunuwihe oliba murima? Enowodheya amambali ehu onikokomeza iyo okala attu oliba murima, mbwenyi awene kanwodha onittiyedha mukalelo obu dhahene ninga ennittiyedhani nifumo. Wunuwiha oliba murima enkala ninga wunuwiha ewodhelo eswa. Mukalelo mmodha wa osunza ewodhelo eswa ja ofwaseyela wang’ana enkosa namasunzihaya vina ofwara yotagiha yaye. N’ekalelo yakene iyo ninele osunza okala attu oliba murima modhela wawang’ana attu anlagiha mukalelo obu vina ofwara yotagiha yawa. Ninawodhe dhavi osunza na yotagiha ya Daniyel? Dhahene ninga iyene iyo ninofwanyela oziwa pama Nzu na Mulugu. Ninofwanyela okana mandano ofiyedheya na Yehova modhela ologa na iyene mudhidhi wotene. Ottiya ejo, ninofwanyela omukuluvela Yehova vina okuluvela wi mudhidhi wotene iyene onele onikamihedha. Nigakosa dhawene mudhidhi onehiwe nroromelo nehu ninele oliba murima.

9. Nimpurelamo dhavi nigakala attu oliba murima?

⁹ Iyo ninopurelamo venjene nigakala attu oliba murima. Koona yotagiha ya Ben. Iyene osunzile eskola yo Alemanhã wenewo onrumela attu enjene wi dhilobo dhipadduwile woka vina ejile enloga Bibilia sabwa ya dhottanddiwa kahiyo ebaribari. Labo nimodha Ben wahivahiwa gari yowatapulelamo anyaskola akwaye mwahaya enrumeliye wi dhilobo dhilottanddiwa. Na oliba murima Ben ohatapulelamo otene mwahaya onimuttukulela orumela wi dhilobo dhilottanddiwa. Eji edhilena yopurelamo gani? Ben ohiloga dhahi: “Namasunziha waga wahivuruwana na ofwaseya vina wahikosa koopiya ya miselu dhilabihedhilemi, bavaha anyaskola otene.” Anyaskolaya aviwilemo dhavi? Ben ohiloga:  “Owinjivaya ahifugula mento vina awene ahiloga wi ahitikina.” Yotagiha ya Ben, enowoniha wi attu oliba murima dila dhinjene anorihiwa na attu enjene. Vina enowattukulela attu ofewa murima omuziwa Yehova. Iyo nihikana mwaha dhapama dhinnittukulela oliba murima.

10. Weddeyana txini?

¹⁰ Mbibiliani nzu ntti “weddeyana” obe “okwela woweddeyana,” dila dhinjene enaddiwana okwela onna Mulugu na alabeli aye. Nzu nakene nintonya okwela onlagihana alabeli a Mulugu. (2 Sam. 9:6, 7) Weddeyana wehu na Mulugu onowunuwa mwa ovira wa mudhidhi. Ndowe none mukalelo wunuwihile Daniyel oliba murima.

11. Yoweha gani egumanilena Daniyel vàliye wowunuwelavo? (Koona foto ya kapa.)

¹¹ Weddeyana wa Daniyel na Yehova waheyiwa dila dhinjene mwigumini mwaye. Nsaka dhahi Daniyel bana vyaka okwaranya 90 wahigumanana yoweha enddimuwa vaddiddi. Eji epadduwile nsaka nalupeliwe Babilónia na akadda Média-Pérsia nsaka nalamulela Mwene Dario. Emeleli a varhuwani va mwene Dario kaziveliwa na Daniyel vina kamuriha Mulugu wamwebedhiye. Sabwa ya ejuwene ahikosa dhopyaga wi ampe Daniyel. Awene ahimulogana mwene wi avuwihe nlamulo wila one akala Daniyel agahikala oweddeyana na Mulugu waye obe na mwene. Yafuniwana Daniyel okosa wi onihe weddeyana waye na mwene vina ovitaganyiha na attu ena yali ottiya omulobelela Yehova mwari mwa malabo 30. Daniyel karumelile ottiya weddeyana waye na Yehova. Edhile opadduwa, Daniyel wahiponyedhiwa muttoloni mwa apoddogoma. Mbwenyi Yehova wahimuttuva Daniyel sabwa ya weddeyana waye modhela onvuna mwano mwa apoddogoma. (Dan. 6:12-15, 20-22) Ninawodhe dhavi okala oweddeyana na Yehova dhahene ninga Daniyel?

12. Daniyel wunuwihile dhavi weddeyana na Yehova?

¹² Ninga monilehu, wi nikale oweddeyana na Yehova enofuneya omukwela venjene. Daniyel wali woweddeyana na Yehova sabwa yawi wannimukwela Babi waye wa wirimu siku na siku. Daniyel wunuwihile omukwela Yehova modhela otanalela mikalelo dhaye vina wona  mukalelo walagiha Yehova mikalelo esi. (Dan. 9:4) Ottiya ejo, Daniyel wantamalela dhilobo dhotene dhapama dhakoseliwiye na Yehova vina dhakoseliye nlogo Naye.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Yoweha gani engumanana azombwe ali Anamoona a Yehova? Kavaha yotagiha. (Koona vina foto.) (b) Ninga elagihiwe mvidiyuni, weyo ogakulile dhavi kowiliwa welovuziwa akala Anamoona a Yehova anowakamihedha attu ansakula otelana na attu a yano yakene?

¹³ Dhahene ninga Daniyel, azombwe ali Anamoona a Yehova anorugunuwiwa na attu ahinimuriha Yehova vina malamulo aye. Attu ninga abo, anodhaga ohiziveliwa na muttu onloga wi ddinomukwela Mulugu. Ena anowateya vina anowabedda azombwe ali Anamoona Yehova na efunelo ya wattiyiha weddeyana wawa na Yehova. Koona epadduwile na muzombwe dhahi onkuweliwa Graeme onkala o Australia. Iyene akosaga masunzo manddimuwa wahigumanana yoweha eji. Namasunziha waye wahavuza anamasunza otene wi awene agewilemo dhavi mukwawa mmodha kologa wi iyene ohikana ofuru wa omutela muttu wa yano yakene. Namasunziha wahawaddela wi abale agamukamihedhile marho oddu avirele mpaddi mwina; abale agahimukamihedhile avirele epaddi yina. Graeme ohiloga, “Anyaskola otene ajedhela wi miyo na mukwaga wali Munamoona wa Yehova navitaganyihe na abale akamihedha ofuru obu.” Epadduwile vasogorhova eheha weddeyana wa Graeme na Yehova. Graeme ohiloga, “wora modha yahalilewo ya osunza, anyaskola otene ahigilatela oniruwana otaganyiha na namasunzihaya. Miyo ddahivilibihedha obarela nroromelo naga na ofwasa vina na mukalelo woriheya, mbwenyi masiki dhahene awene kaddivuruwanile.” Yoweha eji epattile dhavi weddeyana wa Graeme? Iyene ohiloga dhahi, “Miyo kaddaziveliwe mudhidhi waruwaniwimi oskola, mbwenyi ddahagalala sabwa ya okalavi oweddeyana na Yehova vina obarela nroromelo naga.” c

14. Mukalelo gani mwina onanikamihedhe wunuwiha weddeyana wehu na Yehova?

¹⁴ Dhahene ninga Daniyel ninele wunuwiha weddeyana wehu na Yehova nigonuwiha omukwela wehu. Iyo ninele wunuwiha omukwela wehu Yehova nigasunzaga mikalelo dhaye. Motagiha, enowodheya iyo osunza dhilobo dhittanddiliye. (Rom. 1:20) Akala weyo onofuna wunuwiha omuriha vina omukwela Yehova onkoddela nni osunza série eji ya artigu “Será Que Houve Um Projeto?” obe koona mavidiyu. Egawodheya kadhowa woone miselu dhina mmabrochurani Será Que a Vida Teve Um Criador? vina A Origem da Vida–Cinco Perguntas Que Merecem Resposta. Koona elogile murogora wa muzombwe w’o Dinamarca onkuweliwa Ester sabwa ya mabrochura aba: “Miseludha dhilimo s’owumiha milomo. Mabrochura aba kanuwaddela enfwanyeliwe orumela; ottiya ejo, anowutonyihedha matibeloya, weyo bukosa yosakula wamwinya.” Ben, ologiwe omaromo, ohiloga dhahi: “Dhipano esi dhihiwaraliha venjene nroromelo naga. Miyo ddihidha ononelamo wi Mulugu ddi muttanddi wa egumi.” Weyo ogamala osunza na dhipano esi, onele orumela eji enloga Bibilia: “Nyuwo Nabuya Mulugu wehu muli mwinya, munofwanyela othithimihiwa, orihiwa, vowi mupaddutxa dhetedhene.”—Ovuh. 4:11. d

15. Mukalelo gani mwina onanikamihedhe okana mandano ofiyedheya na Yehova?

¹⁵ Mukalelo mwina wa wunuwiha omukwela wehu Yehova bwa osunza egumi ya Mwanaye,  Yezu. Murogora wa muzombwe onkuweliwa Samira, onkala o Alemanhã, ohikosa ejuwene. Iyene ohiloga dhahi: “Miyo ddihidha omuziwa pama Yehova modhela Mwanaye.” Samira bali mwana, wanrutxiwa vaddiddi ononelamo wi Yehova Mulugu wa ttagaraga. Mbwenyi iyene ohidha ononelamo ejuwene sabwa ya merelo a Yezu. Iyene ohenjedhedha dhahi: “Miyo ddinoziveliwa na Yezu sabwani iyene wali muttu wofiyedheya vina wannakwela aima.” Venevo vadhowiye asunzaga mwaha wa Yezu, mandano aye na Yehova andowavi akalaga olibene. Sabwaya? Iyene ohiloga dhahi: “Vang’ono-vang’ono ddahiroma ononelamo wi Yezu wahimutagiha Babe mowakwana-mwene. Awene ahikana dhilobo dhinjene dholigana. Ddihidha ononelamo wi eji ji sabwa modha emuttukuleli Yehova omuruma Yezu odha velaboni ya vati wi nlogo na attu nimuziwe pama Yehova.” (Jo. 14:9) Akala weyo onofuna olibiha mandano awo na Yehova, onkoddela nni osunza egumi ya Yezu? Ogakosa ejuwene omukwela wawo Yehova vina weddeyana wawo na iyene onele wunuwa.

16. Okala attu oweddeyana onnipurelihamo dhavi? (Masalmo 18:25; Mikeya 6:8)

¹⁶ Attu anedda vamodha anomaga mandano ogonela. (Ruti 1:14-17) Nona abale aneddeyana na Yehova ahikana mwaha dhapama dha ojavo murenddele vina ofwasa. Sabwaya? Sabwani Yehova ohipikirhela weddeyana na abale aneddeyana na iyene. (Kengesa Masalmo 18:25; Mikeya 6:8.) Karoma wubuwela—namawodha-wodha, Muttanddi wa dhilobo dhotedhene onowuwoba wi okane mandano ofiyedheya na iyene! Vina iyo nigakana mandano ofiyedheya na Yehova nne dhowopiha, nne amwiddani, nne vina okwa kunanimwalanihe na iyene. (Dan. 12:13; Lk. 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Esi mwaha dhamakamaka dhinnittukulela omutagiha Daniyel vina odhowavi neddeyagana na Yehova!

17-18. Txini yina ensunzihu na Daniyel?

¹⁷ Nsunzo ntti nilogile bahi mikalelo minli dha Daniyel. Mbwenyi enowodheya iyo osunza dhilobo dhinjene na iyene. Motagiha, Yehova ohimoniha Daniyel dhowonihiwa vina dhoroha, iyene ohinvaha ewodhelo ya otapulelamo mavuhulo. Mavuhulo menjene ahimala wakwanihedheya. Meena anologa mwaha wa mapadduwo a musogorho abuwene anapatte attu otene ankala velaboni ya vati.

¹⁸ Nsunzo ninfwarela, ninele osunza mavuhulo meeli alebile Daniyel. Ononelamo mavuhulo aba enele onikamihedha iyo notene okosa dhosakula dha malago oromana ovanene. Mavuhulo aba vina anele owaraliha oliba wehu murima vina weddeyana wehu, ottiya ejo anele onikamihedha ovisasanyedhela dhoweha dhinapadduwe musogorho.