Sinagoga eromile okalawo mudhidhi gani?

NZU ntti “sinagoga” enda mu nzu na Egrego nintapulela “ogumana,” nzina ntti nikalela, vowi oromana masaka a mudduni Ayuda angumana mmusinagoga wila asunzihiwe vina amwebedhe Yehova. Mmaleboni a Ebrayiko kamunfwanyeya nzu ntti sinagoga, mbwenye ninga muntonyihedha Malebo a Egrego, sinagoga dhahikalawo vyaka zana dhoroma Yezu bali velaboni ya vati.

Anamapepesa enjene anorumela wila sinagoga eromile okalawo mudhidhi watxedheliwe Ayuda o Babilonia sabwani kana mburo wowebedhamo. Nivuru ninddimuwa nopepesana na Ayuda ninologa: “Malabo atxedheliwani o Babilonia, Ayuda kana mudhidhi wogumana malabo etene, mbwenye awodha ogumana na masabuddu. Mudhidhene obu bwengesiwa malebo.” Mufuruleliwani, angumanavi osinagoga wi engese malebo vina alobelemo.

Vyaka zana dhoroma, yakalawo sinagoga o Mediterrâneo, Oriente Médio vina o Izrayel. Pumwenemo mwagumana Ayuda wila ebedhegemo. Namasunziha Lee Levine wa universidadi wa Ahebreu o Jeruzalemi wahiloga: “[Musinagoga] Ayuda ansunzamo, anjamo mattanga, anttongamo, ankoyamo mivaho vina ankosamo matugumano ewanana na politika.” Dhotedhene esi dhinonikamihedha ononelami wi Ayuda andowa musinagoga dila dhinjidhene. (Marko 1:21; 6:2; Luka 4:16) Musinagoga awene anasunziha vina anapangarhazamo attu. Mwiteliwe mulogo wa Akristu murumiwi Paulo wandowavi musinagoga wila asunzihemo. Agavolowa mukwattimwa mburo woroma wadhowiye wali osinagoga, sabwani mwenemo wanafwanya attu afuna wiwa miselu dha Mulugu.—Merelo 17:1, 2; 18:4.