MWARI mwa vyaka dhinjene, anamapambiha Bibilia, anrumeela wi Mwene Baltazar, ologiwe munivuruni na Daniyel, kakalilewo. (Dan. 5:1) Awene ankuluvela monelo obu, sabwani anamasunza dhilobo dhotibeleya aali ahinatti ofwanya vizinddiyelo dha okalawo waye. Mbwenye, yaka ya 1854 monelo obu wahitxinja. Sabwaya?

Yakene ejile, musogorheli wakuweliwa J. G. Taylor wa Britânico, wahitiba dhibuwa dhafwanyiliye mburo waligi sidadi ya Uri, ovano oli mpaddi wa omaddowelo wa nzuwa wa elabo ya Iraque. Wenewo, wahikalawo murhingotti munddimuwa, ofanyiliye cilindro (elobo yubiwe na ologo). Cilindro esile modha-modha, mulapeloya wali wa (10 cm), dhalebiwe na mulebelo wa cuneiforme. Cilindro esile dhahikaana nlobelo naloga okalawo wa Mwene w’o Babilónia Nabonido vina okalawo wa mwanaye munddimuwaya, Baltazar. Anamapambiha ahirumeela wi: Dhilobo esile dhifanyiwe dhali vizinddiyelo ya okalawo wa Baltazar.

Bibilia onologa okalawo wa Baltazar, ottiya ejo onologa wi iyeneya wali mwene. Anamapambiha abale aahivanya wili. Motagiha, oromana yaka ya 1875, muziwitxi wa Mungelezi weliwa William Talbot wahileba wi attu ena anrumeela wi “Bel-sar-ussur [Beltazar] wahilamulela mudhidhi mmodhene na babe Nabonido. Mbwenye kawo ezinddiyelo enooniha esidha.”

Makani aba opambihana, adhile ononeyelamo mowakwana na nikamihedho na cilindro dhina dhinlagiha wi babi wa Baltazar, Mwene Nabonido, w’ahibudduwamo mBabilónia mwari mwa vyaka dhinjene. Txini epadduwile mbudduweliyevo? Encyclopaedia Britannica enologa: “Nabonido vattukuleliwiye wutxedhiwani, wahimuttiyedha mwanaye Baltazar mpaddo waye vamodha na anyakoddoya.” Dhahene Baltazar, wahilaba ninga mulamuleli wa Babilónia mwari mwa nsaka nttile. Nona, namasunza dhilobo dhotibeleya vina muziwitxi wa dhilogelo Alan Millard wahiloga wi jorumeeleya “nivuru na Daniyel omukuwela Baltazar ninga ‘mwene.’”

Txibarene, emeleli a Mulugu, anoziwa wi Bibilia onozinddiyeliha wi nivuru na Daniyel ttokuluveleya vina nivudheleliwe na Mulugu.—2 Tim. 3:16.