1. Attu enjene masaka abano ankoddela nni omukuluvela Bibilia?

 MASAKA abano attu enjene anotabuwa sabwa ya ohikana nroromelo. Awene kanimuziwa onfwanyelani omuroromela. Anovivuza akala attu anarihani ninga apolitiku, aziwetxi obe aliba marhondda anowazuzumela txibarene—ottiya ejo kanakuluvela anddimuwa a makapela. Nona kahiye yotikiniha awene ohimukuluvela Bibilia nivuru ninloga anddimuwa a marelijiau wi—anovirihamo dhilimo.

2. Mowiwanana na Masalmo 119:160, nikuluvelo gani ninfwanyelihu okana?

² Ninga alabeli a Yehova, ninokuluvela wi iyene “Mulugu wororomeleya” vina onnifunana ejile eli yapama. (Masal. 31:5; Iza. 48:17) Ninoziwa wi enowodheya iyo okuluvela dhinengesihu mBibiliani—vowi “ebaribari tti niparha na mazu [a Mulugu].” (Kengesa Masalmo 119:160.) Ninorumela mazu alogile namasunza wa Bibilia: “Mulugu kanzivala, kiwo elobo elogiliye enlagiha wi kahiyo ebaribari. Nlogo na Mulugu ninokuluvela mazu aba sabwani ddi Mulugu ologile.”

3. Txini enasunze iyo mwari mwa nsunzo ntti?

³ Ninawodhe dhavi wakamihedha attu ena okana nikuluvelo nakene ninehu mwaha wa Mazu a Mulugu? Ndowe nitanaalele dhibaribari dhowakwana ttaru dhinnittukulela omukuluvela Bibilia. Ninele osunza wi enloga Bibilia txipo kintxinja, mavuhulo etene a Bibilia anowakwanihedheya vina Bibilia ohikana ewodhelo ya otxinja dhigumi.

4. Txini enattukulela attu ena ohikuluvela mazu anfwanyeya mBibiliani?

⁴ Yehova Mulugu ohalabihedha alobwana owakwana 40 ororomeleya wi alebe manivuru a Bibilia. Manivuru a mBibiliani alebile alobwana aba kafiyile masaka abano. Malebo otene anihu makoopiya a makoopiya. Eji enowattukulela attu ena ovivuza akala dhinengesani mBibiliani masaka abano ba mazu-ene abale alebile alobwana oroma. Weyo wahiromaga ovivuza akala mazu aba anengesihu babalene-wene?

5. Txini yafwanyela okosa alobwana aleba makoopiya a Malebo a Hebráiko? (Koona foto ya kapa.)

⁵ Wila mazu anfwanyeya mBibiliani abareliwe Yehova wahiloga na nlogo naye wila akose makoopiya. Iyene wahaswagiha amwene a mu Izrayel wi akaane makoopiya awa a Malamulo vina wahattoma Alevita wi asunzihe attu Malamuloya. (Olib. 17:18; 31:24-26; Nem. 8:7) Ayuda mmalelani otxedhiwa o Babilónia nikuru na anamaleba a ttotto ahisakuliwa wi arome okosa makoopiya menjene a Malebo a Hebráiko. (Ezd. 7:6) Alobwana aba alebile esilene-wene dhafwanyeyamo. Osogorhowa anamaleba aba a makoopiya kagilateli wi elege nzu nimodha-nimodha, mbwenye ahigilati wi one akala dhetene dhilebilani sisuwene-wene. Vowila awene ali attu ohiligana makoopiya alebilani mwahifwanyeya dhovonya dhing’onovi. Osogorhowa makoopiya menjene ahidha okosiwa vina, eji ehikamihedha ofwanya dhovonya dhakene. Dhavi?

6. Ewodheyile dhavi ofwanyiwa dhovonya mmakoopiya a Bibilia?

⁶ Anamasunza a masaka abano ahiwodha ofwanya dhovonya dha alobwana akosile koopiya dha Bibilia. Motagiha: Kobuwela alobwana owakwana 100 ankumbirhiwa wi alebe texto na mada. Mmodha wa alobwana aba onottiya ovira yovonya. Mukalelo modha wa ofwanya yovonyaya ja ottukula makoopiya etene oladdanihiwa. Na mukalelo wakene modhela oladdaniha malebo menjene a Bibilia anamasunza anowodha ofanya dhovonya obe dhilobo dhina dhihikiwe mBibiliani.

7. Ninlogela nni wi alobwana alebile koopiya dha Bibilia alebile esilene-wene dhalimo?

⁷ Abale alebile makoopiya a Bibilia alebile dhahilene ninga mwalani. Koona yotagiha enoniha ebaribari ya mazu aba. Malebo a Hebráiko agomihiwe olebiwa yaka ya 1008 obe 1009 E C. Eji enkuweliwa códice de Leningrado (obe rolu). Ahifwanyiwa makoopiya menjene vina fragmentu dha Bibilia dhowakwana 1.000, masaka abano ahifwanyiwa mapapi menjene alebiwe na mada obe fragmentu dha Bibilia abuwene ana vyaka dhowinjiva opitta Códice ya Leningrado. Muttu txino agahubuwela, sabwa ya makoopiya aba okoopiyariwa vina okoopiyariwa dila yanawili mwa vyaka dhowakwana 1.000, texto eji ya Códice ya Leningrado egahittiyana vang’onovi na makoopiya abale alebiwe wale. Mbwenye ejo kahiye ebaribari. Anamasunzetxa apimile makoopiya a wale na aba a ovanene ahizinddiyela wi ahikalawo mazu ottiyana vang’onovi, mbwenye makani a makamaka a Bibilia anofwanyeyamo.

8. Ottiyana gani olivo wa makoopiya a Malebo a Egregu na makoopiya mena a manivuru a masaka a mundduni?

⁸ Akristu oroma ahikosa makoopiya a Malebo a Hebráiko. Awene mofwasa-mwene ahikosa makoopiya a manivuru owakwana 27 a Egregu, makoopiya aba iyo ninolabihedha  mmatugumanoni vina mmabasani a olaleya. Namasunza dhahi mmaleliye opepesa Malebo a Egregu na makoopiya mena, ohiloga: “Ahikalawo [makoopiya a Malebo a Egregu, . . . andowa akwanaga.” Nivuru Anatomia do Novo Testamento ninloga dhahi: “Ninofwanyela okana ebaribari yawila [Malebo a Egregu] anengesihu sisilene-wene dhalebile alobwana oroma.”

9. Mowiwanana na Izaiya 40:8, nina ebaribari gani mwaha wa miselu dhinfwanyeya mBibiliani?

⁹ Mwa vyaka dhinjidhene alobwana ahilaba na guru wi akose makoopiya a Bibilia, jijuwene ennittukulela wengesa vina omusunza Bibilia. b Kavali waganyedha wi ddi Yehova okamihedhile wila nikane Bibilia na mazu abalene alebile alobwana 40. (Kengesa Izaiya 40:8.) Attu ena txino anodhaga ologa, masiki akala makani ali mBibiliani babuwene wene, eji kinnivaha ebaribari wila Bibilia dda Mulugu. Ovano ndowe none dhibaribari dhing’onovi dhinlagiha wi Bibilia nivuru nivudheleliwe.

10. Kavaha yotagiha ya nivuhulo nakwanihedheyile ninoniha ebaribari ya 2 Pedro 1:21. (Koona foto.)

¹⁰ MBibiliani munofwanyeya mavuhulo menjene akwanihedheyile, mena mwa mavuhulo aba alebiwe vyaka zana mundduni ahinatti wakwanihedheya. Mapadduwo anowoniha wi mavuhulo aba ahidha wakwanihedheya. Eji kinnitikiniha, sabwani mwinya wa Bibilia ddi Yehova. (Kengesa 2 Pedro 1:21.) Kobuwela nivuhulo ninloga sabwa ya muttette wa Babilónia. Yaka ya 778 na 732 AEC, Izaiya wahivuhulela wi muttette wa Babilónia ogahibeddegeliwa vina iyene ohiloga nzina na mulobwana agalupele Babilónia, Siru. Ottiya ejo wahiloga mukalelo ogadhile olupeliwa muttetteya. (Iza. 44:27–45:2) Izaiya wahivuhulela wi Babilónia agahitolotxiwa vina kamugakaliwe vina. (Iza. 13:19, 20) Jijuwene epadduwile. Babilónia ohitolotxiwa na akudda Medo vina Persia yaka  ya 539 AEC, mburho munfwanyeya muttette obu ddabuno kamunkaliwa vina.—Koona vidiyu Nivuhulo na Bibilia mwaha wa otolotxiwa wa Babilónia mu nivuruni Kajavo Egumi Yamukalakala!, nsunzo 03 pontu 5.

11. Katapulelamo mukalelo onakwanihedheya Daniyel 2:41-43 masaka abano.

¹¹ Wakwanihedheya wa mavuhulo a mBibiliani kupadduwile masaka a mundduni bahi, masaka abano vina ninowona wakwanihedheya wa mavuhulo. Motagiha, koona wakwanihedheya wa nivuhulo ninfwanyeya va Daniyel ninloga mwaha wa guru ya Potência Mundial Anglo-Americana. (Kengesa Daniyel 2:41-43.) Nivuhulo ntti ninologa wi Potência Mundial Anglo-Americana epaddi modha egahiliba ninga mujila epaddi yina egahobana ninga ddongo. Masaka abano iyo ninowona wi ejo ebaribari. Akadda Grã-Bretanha na America anowoneyana oliba ninga mujila sabwani ahikamihedha opemberha Koddo bili Dhirabiwe Mwilaboni Mwetemwene vina ahikanavi anyakoddo enjene a guru. Masiki dhawene, guru yawa enowobanihiwa na nlogo nttuwene ninasadduwela alamuleli na anyamarhondda vina ninwanela wi nikane dhinafwanyelela. Mulobwana dhahi onziwetxa dhilobo dha politika ohiloga: “Kawo demokrasia ovuwiletxe mwilaboni, ona politika yogaweya dhahene ninga Estados Unidos.” Grã-Bretanha, epaddi yina ya Potência eji, enogaweya masaka abano omariha sabwa ya okana moonelo wottiyana wa mandano anfwanyela okana dhilabo dha União Europeia. Ogawana oku onorutxiha Potência Mundial Anglo-Americana okosa yogana yofwanyelela.

12. Mavuhulo a mBibiliani annivaha nikuluvelo gani?

¹² Wakwanihedheya wa mavuhulo menjene a mBibiliani onolibiha nikuluvelo nehu wi dhipikirele Mulugu musogorho dhinele wakwanihedheya. Iyo ninoviwamo na mukalelo wakene wa munasalmo omulobelile Yehova alogaga: “ddijyedhaga wobola wenyu; ddinororomela nzu nenyu.” (Masal. 119:81) Yehova na opama waye ohiloga “ddinofuna wi osogorho ondhowinyu, mudhale okuluvela.” (Jer. 29:11) Njedhelo nehu na musogorho kaniniwanana na ovilibihedha wa attu, oniwanana na mapikirhelo a Yehova. Nivilibihedhege wunuwiha okuluvela wehu Nzu na Mulugu modhela osunza mavuhulo a mBibiliani.

13. Mowiwanana na Masalmo 119:66, 138, elobo gani yina ennittukulela omukuluvela Bibilia?

¹³ Elobo yina ennittukulela omukuluvela Bibilia jawi onowakamihedha attu enjene anfwara malago anfwanyeyamo. (Kengesa Masalmo 119:66, 138.) Motagiha, atelani dhahi amwalilena n’ovenya beyelelana, ovanene anowagalala sabwa ya ofwara malago a mBibiliani. Anawa vina anowagalala sabwa ya oleliwa na magano okwela a amambali ali Akristu, vamuraliniva anovyona obareleyene vina okweleya.—Ef. 5:22-29.

14. Yotagiha gani enlagiha wi ovirihamo magano a Bibilia onotxinja dhigumi dha attu?

¹⁴ Sabwa ya ovirihamo malago a eziwelo a mBibiliani, attu enjene ali apanga ahitxinja bakala attu a pama. Ndowe none mukalelo omukamihedhile malago a mBibiliani mulobwana dhahi wafugeliwe mukamburha onkuweliwa Jeki. c Iyene wali panga wawopiha, waziwiwa ninga nfugeliwi wawopiha wattongeliwe opiwa. Labo nimodha wahigilati va nsunzoni na Bibilia. Jeki  wahitikina na opama wa abali eddiha masunzo a Bibilia, venevo wahiroma osunza vina. Muromile Jeki ovirihamo dhasunza iyene mBibiliani wahidha otxinja bakala muttu wapama. Movira wa mudhidhi Jeki wahidha okala namalaleya wohibatiziwa, musogorhomwa wahibatiziwa. Iyene wanzuzumela mabasa a olaleya asunzihaga akwaye mwaha wa Omwene wa Mulugu vina anakamihedha omusunza Bibilia. Mufiyile labo nafuniye opiwa, Jeki wahitxinja egumi yaye. Advogado waye wahiloga: “Jeki kahiye muttu wakene omuziwelimi vyaka 20 mundduni. Masunziho a Anamoona a Yehova ahitxinja agumi yaye.” Masiki vapiwiye, yotagiha yaye enolagiha wi enowodheya okuluvela Nzu na Mulugu, sabwani mazu a Mulugu ahikana ewodhelo ya otxinja dhigumi dha attu.—Iza. 11:6-9.

15. Ovirihamo dhibaribari dha mBibiliani dhinattiyaniha dhavi nlogo na Yehova masaka abano? (Koona foto.)

¹⁵ Sabwa ya ovirihamo malago okuluveleya a mBibiliani, nlogo na Yehova tta wiwanana. (Jo. 13:35; 1 Kor. 1:10) Murenddele vina wiwanana onihu jotikiniha nigaladdaniha na ohiwanana wa politika, wa malogo a mwilaboni vina otanyana. Woona wiwanana wa nlogo na Yehova ohiddiginya murima wa muzombwe dhahi onkuweliwa Jean. Iyene wunuwile elabo ya Afrika. Muromile koddo, iyene wahivitaganyiha wi awane, mbwenye musogorhomwa wahittawa badhowa elabo yina yowaddamela. Wenewale iyene wahaziwa Anamoona a Yehova. Jean ohiloga: “Miyo ddihisunza wi anamafwara ebaribari kanivitaganyiha na politika vina kahiye nlogo nogaweya. Ottiya ejo anokwelana.” Iyene ohenjedhedha: “Miyo ddahilabihedha egumi yaga wi ddiwanele elabo yaga. Mbwenye musunzile miyo ebaribari ya mBibiliani, ehiddittukulela olabihedha egumi yaga wi ddimulabele Yehova.” Jean wahitxinja kakamwe. Ottiya owana na attu a nlogo nottiyana,  iyene ovanene onowasunziha ebaribari ya mBibiliani attu otene anaziwiye. Txibarene sabwa ya malago a Bibilia wakamihedha attu a malogo ottiyana ttiyana, eji enowoniha wi Bibilia ohikana ewodhelo ya otxinja egumi ya attu, nona iyo ninofwanyela okuluvela Nzu na Mulugu.

16. Ninfwanyelela nni olibiha okuluvela wehu Nzu na Mulugu?

¹⁶ Obure mwilaboni onottabwavi nona okuluvela wehu ebaribari onele wehiwa. Txino attu anodhaga onittukulela—waganyedha ebaribari ya mBibiliani obe wawaganyedha attu attomiwe na Yehova wi eddihe nlogo naye masaka abano. Mbwenye iyo nigakuluvela mudhidhi wotene wi Nzu na Mulugu tta ebaribari, ninele owodha owanana dhilobo dhineha nroromelo nehu. Iyo ninele ofwara dhittongile Yehova wi dhikale ottuviwa wehu namukalakala. (Masal. 119:112) Iyo kaninakanele manyazo walaleyela ena ebaribari, vina wasunziha okalagawo mowiwanana na magano a Bibilia. (Masal. 119:46) Vina ninele owodha ovilela n’owagalala mmakattamihoni mwetemwene, masiki na ofwarafwariwa.—Kol. 1:11; Masal. 119:143, 157.

17. Nlebo na yaka ejino ninnubutxedha eni?

¹⁷ Iyo ninomutamalela vaddiddi Yehova sabwa ya oniziwiha ebaribari! Ebaribari enonikamihedha okala ofwaseyene, okana nikuluvelo vina enonisunziha mukalelo wokalawo mwilaboni mpu endhowavi mudhalaga obure. Ebaribari eji vina enonivaha nikuluvelo mwaha wa egumi yottugareya mutxiddo mwa olamulela wa Omwene wa Mulugu. Nlebo na yaka ya 2023 ninonikamihedha okuluvela wi ebaribari tti—niparha na—Mazu a Mulugu!—Masal. 119:160.