Ddibaliwe yaka ya 1935 o Darlaston, mpaddi wa Black Country, murudda wa Inglaterra na ezugu onkuweliwa país preto. Onkuweliwa dhawene sabwa ya fabrika dhaliwo dhanyugulutxa mijila dhatatamula witxi woriba. Vana miyo vyaka nayi, amambali aga ahiroma osunza Bibilia na Anamoona a Yehova. Vakalilimi muzombwe, ddahizinddiyela wi ejile yali ebaribari nanda ddahibatiziwa yaka ya 1952 baddina vyaka 16.

Vamalilimi obatiziwa ddahiroma olaba fabrika enddimuwa yasasanya pesa dha karo vina barku dhinlaba na mutori. Ddahiroma oswagihiwa wi ddikale sekretario wa enprezaya, miyo ddanziveliwa vaddiddi mabasa aba.

Yanfuneya miyo okosa yosakula yamakamaka mudhidhi oddiwobile nameddelela milogo wi ddirome weddiha Nsunzo na Bibilia na Mulogo a vari va sumana mmulogoni mwaga o Willenhall. Yanfuneya miyo okosa yosakula yorutxa. Mudhidhene obo ddahiroma wona matugumano milogo minli. Vari va sumana yanfuneya miyo wona matugumano mulogo wali vakuvi na mabasa aga o Bromsgrove, vatakulu na onumbani ya omwene yalapelana makilometru 32. Omamalelo wa sumana ddigeyelela vatakulu va amambali aga ddannona matugumano mulogo wa Willenhall.

Vowila ddanfuna okamihedha nikuru na Yehova, ddahirumeela niwobo naddikoseli nameddelela milogo, eji yahiddikosiha ottiya mabasa akweletxa miyo. Sabwa yomuttiya Yehova weddiya egumi yaga eji yahiddikamihedha okosa mabasa ahitxinuwile miyo.

Vatugumana miyo Mulogo wa Bromsgrove, ddahimuziwa—mwana muyana woliba omuyani waziveliwena miyo nzina naye wali Anne. Nitelilena yaka ya 1957, vasogorhova nilaba ninga apionero a mudhidhi wotene, pionero avawoka, nameddelela milogo vina olaba o Beteli. Anne onodhana wagalala mwigumini mwaga.

Yaka ya 1966, iyo nahiwobiwa wila nakose eskola ya Gileyadi turma 42. Nittomeliwe o Malawi, nlogo nttile ninziwiwa ninga coração da África  sabwani awene attu apama vina anoziwa wawakela aleddo. Nanziwa wi kanigakalilewo mudhidhi mwinjene wenewale.

Nifiyile o Malawi labo 1 na mweri wa Feverero yaka ya 1967. Mwari mwa mweri mmodha nahiroma osunza sohivegana elogelo ya wenewale, vasogorhova nihiroma olaba. Iyo neddiha karo yakuweliwa Kaiser Jeep attu ena obuwela wi na karo eji enowodheya ovira mburo-mburovi masiki wabuwa mwinje. Eji kiyali ebaribari, iyo nawodha ovira vali manje mang’onovi. Mudhidhi mwina iyo nankala muramaddani, muzogwe agarubwa yanfuneya iyo opibela na lona. Mikalelodha kadhanizivela mbwenye masiki dhawene iyo nankwela vaddiddi mabasaya!

Mweri wa Abril ddahizinddiyela wi nigahikaana makattamiho mwilabonimwa. Ddahiwa muradiyoni diskursu ya mulamuleli wo Malawi onkuweliwa Dr. Hastings Banda. Iyene wahiloga wi Anamoona a Yehova kampitxa musoko vina anowana-wana na alamuleli. Eji kiyali ebaribari. Iyo notene nanziwa wi, mwahaya wali wawi iyo kanakosa mpaddi wa elabo vina nankodda ogula kartau na memburu.

Mweri wa Setemburu nahengesa mu jornalini wi abali ahimagedhiwa na mulamuleli wi antatamula makani wego wetewene. Iyene wahiloga mmatugumanoni a politika wila anfwanyeela okosa elobo momaguva wi atximiye mabasa a Anamoona a Yehova. Eji yahipadduwa labo 20 wa Otuburu wa yaka ya 1967. Mohigonela asupayi ahidha o filiali bafuga misuwo dhotedhene vina bafugela amisionario otene mukambura.

Mmalelihu malabo mararu mukambura, nahittukuleliwa elabo enang’aneliwa na Abritaniko —Maurícias. Vafihilehu o Maurícias alamuleliya karumelile wi nilabege ninga amisionario, nona nahittomiwa wi nidhowe o Rodésia (ovano onkuweliwa Zimbabwe). Nidhowaga o Zimbabwe nahinfwanya musupayi wa muwali vaddiddi odduwene wanikoddihile ovolowa vina wahiloga dhahi na iyo: “Nyuwo muhittamagihiwa o Malawi, kamuttihiwe okala o Maurícias ovano, munona wi munofwanyela okala mwenemwa?” Anne wahiroma wunla. Miyo ddahoona wi kawo muttu wanifuna! Mudhidhene obule miyo ddafuna bahi ddiyelele owaniwaga o Inglaterra. Mohigonela asupayi ahinittiya iyo odhowa okala o Filiali mbwenye mmangwananimwa yanfuneya wi nidhowe oskwadara. Iyo nahilema vaddiddi, mbwenye nahidhowavi nittiyaga dhilobo dhotene mmadani mwa Yehova. Mmangwananimwa na membesi, mohijeedheleya nahirumelihiwa okala o Zimbabwe ninga aleddo. Miyo txipo kaddinadduwale mukalelo oviwilemo miyo labo nttile—Miyo ddahikaana ebaribari wi Yehova ddaneddiha.

Ofiliali yo Zimbabwe miyo ddattomeliwe olaba Mparha wa Mabasa, yang’anela filiali yo Malawi vina ya Moçambique. Abali a o Malawi ahiroma ofwarafwariwa vaddiddi. Mpaddi mmodha wa mabasa aga yali otapulela miselu dhaddivahedha nameddelela milogo wakala o Malawi. Labo nimodha miyo ddahilaba vaddiddi mpaka vari va mattiyu ddigomihaga otapulela miselu dhattambirilemi, miyo ddahunla sabwa ya opujiwa wafanyiwa abali na arogora o Malawi. * Wona weddeyana wawa oliba wawa murima vina ntidi nawa niddiddiginya murima.—2 Kor. 6:4, 5.

Iyo nahikosa muli mwetemwene wi abali abale ali o Malawi vina attawele o Moçambique sabwa ya ofwarafwariwa akaane yoja yomuyani. Anamatapulela a elogelo ya Txitxewa, eli elogelo enlogiwetxa o Malawi, ahimwalela fazenda ya mbali onkala o Zimbabwe. Mbaliya wahasasanyedha numba vina kambirhinya dhotapulelamo. Wenewo awene ahidhowana vasogorho mabasa awa a otapulela manivuru andela mBibiliani.

Iyo nahigana wi anameddelela etene a milogo onege matugumano a ttattamwa na elogelo ya Txitxewa o Zimbabwe vyaka dhotedhene. Iyo nandhowanavi dhisbosu dha diskursu o Malawi, wenewale iyo namboleyana na abali ena. Yaka dhahi nahidhowa o Zimbabwe nahikosa masasanyedho a okosa Escola do Ministerio Teocratico wila nalibihe anameddelela milogo aba oliba omuyani.

Mweri wa Feverero wa yaka ya 1975 nahikosa oleddo wi nawoone Anamoona a Yehova o Malawi attawele o campo de consentração de Moçambique. Iyo nahifwara malago a nikuru na Anamoona a Yehova vina a okana nikuru na anddimuwa a mmulogoni. Nikuru niswa na anddimuwa a mmulogoni ahikosa masasanyedho a okana mabasa a omuyani ninga diskursu ya vattaddo, wengesa malebo a siku na siku, nsunzo na Mwang’aneli vina matugumano a murudda. Wenewale o campo de consentração awene ahikosa masasanyedho na departamento de limpeza, ya ogawa dhoja vina ya nibarelo na egumi wi akaane matugumano a ttattamwa. Abali aba ororomeleya ahikosa dhilobo dhinjene na nikamihedho na Yehova iyo nihilibihiwa vaddiddi na awene.

Musogorhomwa yaka ya 1970, ddahiroma wang’anela filiali yo Malawi. Masiki dhawene dhapadduweli abali o Malawi miyo ddahikoya mmirimani mwaga, ddannalobelela abali na ena, dila dhinjene miyo ninga mwimeleli wo Filiali yo Zimbabwe na abali ena ali a filiali yo Malawi, África de Sul na Zambia nahigumana na mbali mmodha onkonsa mpaddi wa emeleli a katti enddimuwa. Mudhidhi wagumanihu nankosa mavuzo menjene ninga, “Dhilobo gani dhinfwanyeelihu wakosela abali o Malawi?”

Movira wa mudhidhi ofwarafwariwa wahivuguwa. Abali attawelile dhilabo dhina ahiroma wiyelela o Malawi vang’ono-vang’ono vina makwadda anani sabwa ya otabutxiwa yahiroma ovola alamuleli ahavaha Anamoona ofuru wa otugumana vina olaleya. Elabo ya Moçambique vina ahiroma  okana ofuru yaka ya 1991. Mbwenye iyo nanvikosa mavuzo, ‘Mudhidhi gani onakaane ofuru Anamoona a Yehova o Malawi?’

Yaka ya 1993 alamuleli o Malawi ahafurula Anamoona a Yehova kakamwe. Mohigonela ddela ologa na misionario dhahi addivuzile: “Weyo onele wiyelela o Malawi?” Miyo ddana vyaka 59 nona ddahimwakula “Nne, miyo ddihuluvala!” Labonene nttile ddihakela niwobo nadha wa Nikuru Nolamulela niddiwobaga wi ddiyelele o Malawi.

Iyo nankwela olaba o Zimbabwe nona yali elobo yorutxa vaddiddi okosa yosakula ejile. Wenewale o Zimbabwe nahikaana amarho enjene ofiyedheya. Nikuru Nolamulela nihinittiya iyo osakula nanya, okala o Zimbabwe obe odhowa o Malawi. Egahikala yovevuwa iyo kosakula weddiha ttarho dhehu nokihu banikala o Zimbabwe. Mbwenye miyo ddahubuwela mudhidhi ottiyile Abrahamu na Sara numba yawa yofwasa wila akose yafuna Yehova.—Wita 12:1-5.

Iyo nahigana ofwara enloga nikuru na Yehova nanda labo 1 na mweri wa Feverero wa yaka ya 1995 iyo nahiyelela o Malawi badhivirile vyaka 28. Vafiyilehu ahikosiwa masasanyedho wila akalewo asogorheli a Filiali attuya asogorhela Filiali ali miyo na abali eli. Mohigonela iyo nahiroma osasanyedha mabasa a Anamoona a Yehova.

Aba ali maruriho a Yehova wona mabasa onuwaga momaguva! Muttengo wa anamalaleya wahunuwa momaguva yaka ya 1993 muttengo wa anamalaleya wali wa 30.000, yaka ya 1998 muttengoya okwaranya 42.000. * Nikuru Nolamulela nahirumela wi ekosiwe masasanyedho wi Filiali ya wenewale eddihege mabasa aba ahunuwiha afuneya muruddene obule vina ddihittomiwa wi ddang’anelege mabasaya. Yanfuneya oguliwa mburo wa 12 ekitari o Lilongwe.

Mbali wa Nikuru Nolamulela Guy Pierce wahikosa diskursu ya dedikasau ya gari yanani ya okana filiali eswa mweri wa Mayu wa 2001. Awobiwa Anamoona a Yehova ana vyaka okwanya 40 yobatiziwa. Ali abali vamodha na arogora owakwana matxikwi meeli, abali aba akana nroromelo noliba vina arogora ahivilela otabutxiwa mudhidhi wakoddihiwa mabasa. Awene ahirela mpaddi womuyani mbwenye mpaddi womaningoni ali ayelegi. Ovano awene aziveliwa sabwa ya wobiwa wi one Beteli eswa. Mpaddi-mpaddivi wadhowani  anvuruwana jibo Dhomwene esuwene dhebiwa na ekalelo yo África ejo ehikosiha wi mudhidhi obule okale wowagalaliha vaddiddi. Oku onamoona wonilemi wa wi Yehova onowaruriha abale otene anvilela makattamiho.

Mumalile omagiwa filiali miyo ddihittomiwa wi ddisogorhele mabasa ottoma omagiwa Numba dha Omwene. Milogo dha Malawi dhahipurelamo venjene na wedda pama wa mabasa aba a omaga Numba dha Omwene. Mmuruddani mwarameyile mikalelo dha omaga Numba dha Omwene. Vamaromo milogo dhina dhatugumana Munumbani dha Omwene dhamagiwe na kalipitu. Awene alabihedha mani wi apibelena, mbwenye andhowavi agilatelaga mabanko oliba asasanyiwe na mattaka. Ovano abali ahagalala venjene sabwani ahikana Numba dha Omwene dhokoddela dhimagiwe na boloki dhowotxa, ovano ahikana mabanko ofwanyelela, ninga munlogelani, mabanko anakwanela ogilati attu otene!

Ddihagalala venjene omona Yehova akamihedhaga attu, makamaka abali a azombwe. Ehidditikiniha vaddiddi wawona avivelelaga wi attidde mabasa vina ahisunza momaguva dhilobo dhinjene dhaswagihiwani na nikuru na Yehova wi akose mabasa apama. Sabwa ya ejuwene awene ahittomeliwa mabasa manddimuwa obetel vina mmulogoni. Milogo dhihilibihiwa na anameddelela milogo aswa a elabo ejile, enjene mwa awene ahitela, elemelelo ya wenewale vina anamudhi jowi abale atelile akaane ahima, mbwenye awene ahisakula ohikana ahima wi akaane mudhidhi mwinjene wi amulabele Yehova.

Muvirile vyaka 52 o África miyo ddihigumanana makattamiho a egumi. Abali a Nikuru Nolamulela, ahinittoma wi nidhowe o Filiali yo Grã-Bretanha iyo nahikumuwa sabwa ya ottiya mabasa akwelihu venjene. Mbwenye anamudhi a Beteli yo Grã-Bretanha ahiloga wi anele onikoya pama oku ondowihu nuluvalaga.

Ovano ddinokuluvela wi omuttiya Yehova weddiha egumi yaga ji yosakula yamakamaka ekosilimi, kowiliwa ddakuluvelile eziwelo yaga onziwa bani ogaddittukuleli mabasa a mwilaboni azuzumelimi? Yehova ddaziwa dhotene dhafunemi wi ‘asogorhele ttarho dhaga.’ (Gano 3:5, 6) Ninga muzombwe miyo ddanfuna venjene osunza mowakwana-mwene mukalelo onlaba empereza enddimuwa. Mwa miyo omulabela Yehova jili yamakamaka vina enodhowavi ekalaga yamakamaka mwigumini mwaga!