1, 2. (a) Elabo endowa bigagaweyavi na mukalelo gani? (b) Mavuzo gani anakuliwe mwari mwa nsunzo ntti?

“OVENYA muhimani mwaga, Miyo ddoona oburevi,” ologile murogora onkala elabo ya Europa mwa esile dhampadduwele wale. “Nona miyo ddahikoodda dhilobo dha politika ya elabo yaga, novenya ddahikamihedha dhilobo esile dhoniwa na attu ninga mubuwelo wobaliwana. Mwa vyaka dhinjene miyo ddaneddeleliwa na mulobwana wapanga.” Mbali dhahi wa elabo ya África ohitapulela elobo yamukosiha okala muwali: “Miyo ddoona wi nlogo naga nali nattima opitta malogo mena, noona ddahikosa epaddi ya politika. Nahisunzihiwa wapa amwiddani ehu na mwalago​—vina nanattimiha attu ali a nlogo nehu avitaganyiha na nikuru nina na politika.” Murogora dhahi onkala elabo ya Europa ohiloga: “Miyo ddansakula ttebe, ddanawidda attu ahali a elabo yaga obe ana relijiau yottiyana na yaga.”

² Masaka abano, attu owinjiva ahikaana ekalelo yakakene  ninga yana abali aba araru. Attu ankosa epaddi ya politika awinjivaya anopuja vaddiddi wi akaane ofuru. Joziweya wi attu anowana mwaha wa politika. Dhilabo dhinjidhene, anawedda anowiddiwa. Ninga mwalogile Bibilia wila agahikalawo attu ‘ahinattiddeyege myeddo’ masaka abano omariha. (2 Timóteo 3:1, 3) Enwodheya dhavi Akristu okala mumodhani mwilaboni eji endowa bigagaweyavi? Iyo ninosunza vaddiddi na yotagiha ya Yezu. Attu a nsaka naye ali ogaweya sabwa ya monelo wa politika wananina. Mwari mwa nsunzo ntti, ninele wona dhowakula dha mavuzo aba mararu: Yezu wakoddeleni okosa epaddi ya politika? Yezu watonyihedhe dhavi wi nikuru na Mulugu kaninkosa epaddi ya politika? Yezu onisunzihile dhavi wila nihikale awali?

3, 4. (a) Nsaka na Yezu, Ayuda ana njedhelo gani? (b) Mubuwelo obu wapattile dhavi anamafwara a Yezu?

³ Ayuda enjene alaleyiwe na Yezu anfuna ofuruleya mmadani mwa Roma. Azeloti ali Ayuda, nikuru naziveliwa politika, ankosa muli mwetemwene wi alibihe mubuwelo obule. Azeloti enjene ahinfwara mulobwana wakuweliwa Juda Galileu, okalilewo nsaka na Yezu. Juda wali namavuhulela wottambi, wanyengetta attu enjene. Muziwitxi dhahi wali Muyuda, wakuweliwa Jozefu, ohiloga wi Juda owatujela Ayuda owana na nikuru na akadda Roma vina abale arumelile opitxela musoko wakadda Roma iyene wakuwela “aliba wova.” Mmalelani akadda Roma ahimpa Juda. (Merelo 5:37) Azeloti na attu ena wi afwanye dhofuna dhawa ahikala attu abure.

⁴ Ayuda enjene ali odhugudheyene ajedhaga ofiya wa Mesiya. Awene obuwela wi Mesiya agahavuna mmadani mwakadda Roma vina agahikosa Izrayel okala nlogo nddimuwa. (Luka 2:38; 3:15) Enjene anrumeela wi Mesiya agahimetxa omwene mwilaboni ya Izrayel. Vapadduwa esidha, Ayuda otene ali mpaddi dhottiyana-ttiyana dha mwilaboni mwetemwene agahiyelela mw’Izrayel. Labo nimodha Joau mbatizi wahinvuza Yezu: “Ole onimujyedha iyo ddi nyuwo, peno nimujyedhe mwina?” (Mateu 11:2, 3) Enkala ninga Joau wanivivuza akala muttu mwina agahidha wawobolela Ayuda. Musogorhomwa, anamafwara aye eli adhowa elabo ya Emawú ahigumanana Yezu bavenyile mukwani. Awene anroromela wi Yezu agahivuna nlogo na Izrayel. (Kengesa Luka 24:21.) Musogorhomwa Anamafwara aye ahinvuza: “Nabuya, mudhidhi onfunenyu ovenyihedha omwene wa Izrayel, bubwene?”​—Merelo 1:6.

5. (a) Attu o Galileya afunelani wi Yezu akale mwene wawa? (b) Yezu osisigulile dhavi mubuwelo wawa?

⁵ Ayuda anjedhela wi Yezu agahigomiha makathamiho awa. Txino jijuwene yafunela akadda Galileya omuttoma Yezu wi akale mwene wawa. Obuwela wi Yezu agahikala musogoreli wawa waderetu. Iyene wanttaka deretu nanda agahavulumutxa aredda, vina agahavaha dhoja abale ahina. Mwamaleli Yezu wajiha attu 5.000, attuya ahitikina. Yezu wahikosa elobo yafuneya wi awene akose. Bibilia onologa: “Venevo Yezu aziwaga wi anfuna omuthiddela  omwene, ovenyavo, ohiyelela yeka omwangoni.” (Joau 6:10-15) Mmangwananimwa, attuya ahivuma. Yezu wahawaddela wila iyene kadhile wavaha attu dhofuna dhawa dhomaningoni, mbwenye wadhele wasunziha mwaha womwene wa Mulugu. Iyene ohawaddela: “Kamutabuweletxe oja onnongeya, tabuwelani oja ohinnongeya, onkaliha egumi yamukala-kala, onauvahene Mwana-Muthu.”​—Joau 6:25-27.

6. Yezu otonyihedhe dhavi wi iyene kafuna okosa epaddi ya politika? (Koona foto eli omaromo.)

⁶ Ahinatti okwa, Yezu wahiziwa wi anamafwara aye anrumeela wi iyene agahikala mwene mu Jeruzalemi. Yezu ohawaddela musibo wa nddarhama wi awene aziwe wi ejoya kigapadduwile. Musibo obu waloga mwaha wa ‘mulobwana obaliwe murelani’ Yezu, agadhowile nanda agonela mudhidhi mwinjene. (Luka 19:11-13, 15) Vina Yezu ahimwaddela mohipipiriheya munyakoddo wa Roma Poncio Pilato wi iyene kakosa epaddi ya politika. Pilato onvuza Yezu: “Weyo oli mwene wa Ayuda?” (Joau 18:33) Pilato wela wova wi Yezu anadhe otota koddo na akadda Roma. Mbwenye Yezu ahakula: “Omwene waga kahiyo wa elabo ejino.” (Joau 18:36) Yezu wahikoodda okosa epaddi ya politika sabwani omwene waye ogaali odhulu. Iyene wahakula wi mabasa aye velaboni ya vati ali a “oziwiha ebaribari.”​—Kengesa Joau 18:37.

7. Ekaleleni elobo yorutxa okodda okosa mpaddi wa politika masiki mmirimani mwehu?

⁷ Yezu wanziwa deretu mabasa attomeliwiye. Iyo vina nigaziwa mabasa anfanyela iyo okosa, ninere orabela okamihedha nikuru-nikuruvi na politika. Ejo kahiyo elobo yovevuwa. Nameddelela milogo dhahi ohiloga wi attu a mmuruddani mwaye anodhowavi attabwaga. Awene  anovittukulela sabwa ya nlogo nawa, anorumeela wila egumi yawa egahikala yaderetu kolamuleliwaga na attu a nlogo nawa. Ohenjedhedha: “Yowagalaliha jawi abali anokoya wiwanana wawa afwaseyelaga mabasa olaleya miselu dhapama dha Omwene. Awene animujyedha Mulugu wi agomihe ohiligana vina makattamiho mena annipatta.”

8. Obure gani watabutxa Ayuda enjene nsaka na Yezu?

⁸ Attu enjene agonaga obure opadduwaga mmuruddani mwawa, dila dhina anovolowa mmakanini a politika. Nsaka na Yezu, opitxa musoko yali elobo yakosiha attu ovolowa mmakanini a politika. Mwebaribari, Juda mukadda Galileya, wansilidhiwa na malamulo a Roma sabwani analebela attu wi akaane ekuluvelo yawi agampitxa musoko. Awene anlogosa musoko munddimuwa ninga ovaha dhorela, numba na mindda. Ottiya ejuwene anamalogosa musokoya ali ambava. Dila dhina, awene analiva anamalaba a guverno wi akaane ettomo agamala elabihedhe guru dhawa wi akaane kobiri gwé. Zaqueu, munddimuwa wa anamalogosa musoko wa elabo ya Jeriko, wahirela sabwa ya wapitxiha attu kobiri dhowinjiva.​—Luka 19:2, 8.

9, 10. (a) Amwiddani a Yezu afuna amwike iyene mmakanini apolitika na mukalelo gani? (b) Ninsunzavoni na yowakula ya Yezu? (Koona foto eli omaromo.)

⁹ Amwiddani a Yezu afuna anvolotxe mmakanini a oliva musoko. Awene ahinvuza sabwa ya oliva “musoko munddimuwaya,” musoko obu waliviwa denario modha obuwene wafuniwana wi Ayuda otene apitxege. (Kengesa Mateu 22:16-18.) Txibarene Ayuda kaziveliwa opitxa musoko sabwani guverno wa Roma wela wamagelela opitxawa. “Abale akamihedha olamulela wa Herodi,” afuna amwiwe Yezu akoddaga opitxa musoko agomihedhe wi iyene wali mwiddani wa olalamulela wa Roma. Yezu kologa wi attu anfwanyela opitxa musoko attuya agahittiya onfwara. Yezu wakosile ni?

¹⁰ Mofwaseyani-mwene Yezu kakosile mpaddi wa politika. Iyene ohiloga: “Bahito, mumvahe Sésari dhili dha Sésari; Mulugu, mumvahe dhaye.” (Mateu 22:21) Yezu wahiziwa wi anamalogosa musoko enjene ali anameya kobiri mbwenye iyene kaazuzumeli esuwene. Iyene wazuzumeletxa ogomiha makattamiho a attu, na Omwene wa Mulugu. Yezu ohinittiyedha yotagiha. Nikodde okosa epaddi ya politika, masiki nonaga ninga nikuru ninlamulela ninokosa dhilobo dhofwanyelela oku nihinlamulela nikosaga dhilobo dhihinfwanyelela. Akristu anororomela Omwene wa Mulugu vina n’esile dhinlogani Mulugu wi ebaribari. Iyo kaninkosa mpaddi wa dhohiligana dha mwilaboni.​—Mateu 6:33.

11. Ninakamihedhe dhavi attu eena ofwanya oligana webaribari?

¹¹ Anamona a Yehova enjene ahiwodha ottiya dhubuwelo dhanani dha politika. Motagiha, ahinatti osunza ebaribari, murogora o Grã Bretanha, wahikosa masunzo manddimuwa a universidade vina wakaana monelo munddimuwa wa politika. Iyene ohiloga: “Miyo ddafuna ddavahe  ofuru anamariba, sabwa yawi iyo nantabutxiwa vaddiddi. Masiki miyo ddikalagavi mpemberhi wa mmakani, ddafiyedha osilidhiwa vaddiddi. Kaddanonelamo wi yakosiha attu okana nsakulano nali niwogo nali mmirimani mwawa. Mwaromilemi omusunza Bibilia, ddahiziwelamo wi yali yofuneya oroma oburutxamo ntxiga na mmurimani mwaga.” Wali murogora wamuzugu wamukamihedha otxinja mukalelo wa mmurimani. Ohenjedhedha: “Ovano miyo ddili pionera wa mudhidhi wotene mulogo wa elogelo ya mada, vina ddinokosa guru wi ddalaleye attu a malogo etene.”

12. “Emela” gani yafuniwana wi anamafwara a Yezu arabele?

¹² Nsaka na Yezu, anddimuwa a marelijiau dila dhinjene ankamihedha makuru a politika. Motagiha, nivuru A Vida Diária nos Tempos de Jesus ninloga wi Ayuda ahigawiwa makuru-makuru a relijiau ninga yakosa aliba politika. Yezu wahawaddela anamafwara aye: “Porhe-porhe na emela ya Afarizi na ya Herodi.” (Marko 8:15) Yezu valogiye mwaha wa Herodi, enkala ninga iyene wawaddana anamafwara a Herodi. Nikuru nina na Afarizi, nafuna wi Ayuda ahilamuleliwege na akadda Roma. Moligana na yopadduwa enfanyeya va Mateu, Yezu ohawaddela anamafwara aye wi arabele Asaduseyi. Asaduseyi afuna wi akadda Roma adhowevi bagalamulela sabwani ejoya yanakamihedha ottomeliwa mimburo dhattima. Yezu wahawaddela anamafwara aye wi arabele “emela,” obe masunziho a makuru aba mararu. (Mateu 16:6, 12) Noona, Yezu wapangile esidha mmaleliye okodda okala mwene.

13, 14. (a) Politika na marelijiau akalile dhavi nipara na owali vina dhohiligana? (b) Ekoddeleni okala yofwanyeelela owana, masiki akala nihikoseliwa dhilobo dhohiligana? (Koona foto eli amaromo.)

¹³ Marelijiau agakosaga epaddi ya politika, masaka mena anotota owana-wana. Yezu wahawaddela anamafwara aye wi ahikose epaddi ya elabo. Jijene yattukuleli anamakutta anddimuwa na Afarizi muladdu wa ompa Yezu. Awene ova wi attu agahimwiwa nanda battiya wafwara awene. Ejo kopadduwa, awene egahiyelela ettomo yawa na relijiau vina na politika. Awene ahiloga: “Nigamuthiya wiragavi, nlogo notene ninomfwara. Akadda Roma na anyakoddo awa anodha, anotolotxa mparha wehu nelaboya.” (Joau 11:48) Venevo Namakutta Kaifa wahisasanyedha koddo wi ampe Yezu.​—Joau 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kaifa na anyakoddo aye wi amuttidde Yezu ajedhile mpaka vati oriba. Yezu wahimala oziwa mutanene wi afuna apiwe. Ajaga siyari yomariha na anamafara aye, wahawaddela wi asasanye masupadda awa. Masupadda meeli ahakwana wi asunzihena elobo yamakamaka. (Luka 22:36-38) Vari va mattiyu, muttitti wa attu wahidha omuttidda Yezu, Pedro wahisilidhiwa,  wahiweta supadda naye bamugwadda munyakoddo mmodha. (Joau 18:10) Yezu wahiloga na Pedro: “Keka supadda nawo mbuddunimwá, vowi ampa na supadda, anopiwana.” (Mateu 26:52, 53) Yezu wasunzihile eni anamafwara eye? Awene kakose epaddi ya elabo. Jijuwene yalogile Yezu mu nlobeloni voromavene omattiyu obule. (Kengesa Joau 17:16.) Ddi Mulugu bahi onwodha wogola dhohiligana.

15, 16. (a) Nzu na Mulugu ninwodha dhavi wakamihedha Akristu okala owinana? (b) Yehova agonaga elabo yovanene ononavo yottiyana gani na nlogo naye?

¹⁵ Murogora oddule wa Europa ologiwe omaromo wahisunza elobo. Iyene ohiloga: “Miyo ddahoona wi owali kundana merelo oligana. Ddahoona vina wi abale andidela owana angomelana okwa. Enaya anofiyedha odhugudheya. Miyo ddahagalala sabwa ya omusunza bibilia vina oziwa wi ddi Mulugu bahi onwodha odhana oligana webaribari velaboni ya vati. Dhihivira vyaka 25, ddilaleyaga miselu esi.” Mbali dhahi onkala elabo ya África de Sul, ohisaddula mwalago waye bukala ‘supadda na muya’ Mazu a Mulugu. (Éfeso 6:17) Ovano iyene onowalaleya attu otene miselu dha Omwene wa Mulugu, ahitanalaga ondana muttuya. Musogorhomwa murogora wa elabo ya Europa ohikala munamoona wa Yehova, mamunaye mbali obaliwe mwari mwa nlogo naana yeddelo ya widda malogo meena. Otene aba oraru ahiwodha okosa matxinjo sabwa ya efunelo yawa ya okala Akristu.

¹⁶ Eji elobo yamakamaka vaddiddi okosa matxinjo! Bibilia onloga wi abale ankala ninga manje a mbara, murenddele wawa onodhowavi okala-nokala-wene. (Izaiya 17:12; 57:20, 21; Ovuhulela 13:1) Politika nipara nintota ogawana wa attu vina ninattukulela owana-wana. Mbwenye iyo nihikaana murenddele vina ninowiwanana. Yehova agang’ana mukalelo wa attu ogawana mwilaboni mpuno, iyene onohagalala mwaha wa nlogo naye okala nowiwanana.​—Kengesa Sofoniya 3:17.

17. (a) Dhilobo ttaru dhinanikamihedhe wunuwiha winana wehu sivi? (b) Elebo gani enasunze iyo mwari mwa mutoma ondawo?

¹⁷ Mwari mwa mutoma obu, nisunza mikalelo miraru dhinanitonyihedhe iyo wiwanana: (1) Nihikaana ebaribari yawi Omwene wa Mulugu onele ogomiha ohiligana, (2) iyo txipo kannikosa epaddi ya politika vina (3) ninowidda owana-wana. Dila dhina iyo podi oroma ovugula wiwanana wehu. Mwari mwa mutoma ondawo, ninele osunza mukalelo onawodhe iyo okwaranya nsakulano ninga mwakosela Akristu oroma.