Miyo ddibaliwe 22 ya Dezemburu wa 1929, murudda mung’ono onkuweliwa Noville, mwafwanyeya fazenda dhawakwana tanu na nai vakuvi na Bastogne, murudda w’o Ardenas, o Bélgica. Ddikana dhilobo dhinji dhapama dhinubuwela miyo mudhidhi wakalimi na amambalaga o fazenda. Na mbalaga mung’onoya, Raymond, namburutxa mukaka wa ng’ombe na mada ehu vina nankamihedha osinanga mundda wehu. Murudda wakalihu nanlaba mumodhani wi nikamihedhena muttu na mukwaye.

Amambali aga, Emile na Alice, àli Akatolika. Awene andhowa wona Misa Maddimingu otene. Mbwenyi yaka ya 1939, apionero dhahi w’o Inglaterra ahifiya murudda wehu vina ahinvaha babani revista Consolação (Onittaniwa ovanene Kalaní Mento!). Babani wahizinddiyela wi esile dhaloga marevista aba yali ebaribari eji ehimuttukulela oroma omwegensa Bibilia. Muttiyiliye odhowa o Misani, anamwanddamani àli amarho ehu wale ahiroma onfwara-fwara. Awene ankosa muli-mwetemwene wi babani akalevi mu Katolika vina dila dhinji anakulana vaddiddi.

Miyo ddankubanya venjene sabwa ya wona mukalelo weddihiwa babani na anamwanddamani ehu. Nona ddahikosa nlobelo nttile nilogile miyo omaromo. Na mudhidhiya ofwara-fwariwawa wahivuguwa, ddahagalala venjene vina ddahikuluvela wi Yehova txibarene Namavuruwana malobelo.

Akadda Nazi w’o Alemanhã afiyile o Bélgica labo 10 ya Mayu wa 1940, sabwa ya ejuwene attu enji anttawa elabo ejile. Anamudhi ehu vina attawela o sul y’o França. Oku nidhowaga, dila dhinji navira mmimburhoni mwafwanyehu anyakoddo w’o Alemanhã awanaga na anyakoddo w’o França.

 Veyelelihu o fazenda wehu, dhilobo dhinji dhanna iyo dhahimala wiyiwa. Wahalevo ddi mwanabwa wehu Bobi, wali wenewale iyo nifiyaga. Na dhotene esi dhipadduwile dhihidduttukulela miyo ovivuza: ‘Okalele nni koddo vina nintabuwela nni dhahene?’

Mwari mwa mudhidhi obu, nihilibiheya venjene na waredhela wa Mbali Emile Schrantz, a munddimuwa wa mulogo wali pionero. Amulabihedhaga Bibilia iyene otapulelamo na mukalelo wovevuwa sabwaya entabuwela iyo vina ohakula mavuzo aga otene. Ddahiroma okana mandano oliba vaddiddi na Yehova vina dhahikana nikuluvelo nawi iyene Mulugu wokwela.

Masiki koddo ehinamala, anamudhi ehu angumana vina anloga na abali ena. Agosto wa 1943, Mbali José-Nicolas Minet wahidha o fazendani wehu wi akose diskursu. Iyene ohivuza, “Bani agaziveliwe obatiziwa?” Miyo na babani nahivenyiha nlada. Nibatiziwe nyaza eng’ono vakuvi va fazenda yehu.

Dezemburu ya 1944 mu Koddoni Yanawili, anyakoddo w’o Alemanhã ahilupela dila yomariha epaddi modha ya Europa—koddo eji enoziwiwa ninga Batalha do Bolsão. Iyo nakala vakuvi varabiwa koddo eji, vina nahivitala mburho woviteya vatakulu vehu mwari mwa mweri modha. Labo dhahi miyo ddahibudduwa wi ddidhowe ddavahe dhoja anenama, venevo bomba yahiruma binonga epaddi eng’onovi ya mburho wakoyihu dhoja dhehu. Musupayi mmodha wali vakuvi na miyo mburho wakala dhinama dhehu, okuwa “Kavitala!” miyo ddittamaga vina ddigwela vakuvi vaye, venevo iyene omwika txapewa waye wa mujila mmusorhoni mwaga wi addibarele.

Mmaleli koddo, nanwodha ogumana na abali a mulogo w’o sidadi y’o Liège, yakala makilometuru 90 o norte wa fazenda wehu. Mudhidhi mung’novi musogorhomwa, iyo nihita nikuru ning’ono na masunzo o Bastogne. Miyo ddahiroma olaba kambirhinya dhahi ya kontabilidade eji ehiddikamihedha okana gari ya okosa kursu ya direito. Vasogorhova, ddahiroma olaba kambirhinya ya guverno. 1951 nikosa masasanyedho a matugumano a murudda o Bastogne. Attu onile matugumanoya ali zana, mmodha wa abuwene ddi murogora dhahi  wa pionera wazuzumela mabasa olaleya wakuweliwa Elly Reuter. Iyene waheddiha sikaleta makilometuru awakwana 50 wi one matugumano abale. Kigonelile mudhidhi mwinjene iyo nahiroma oziveliwana muttu na mukwaye vina nahigana otelana. Elly wahakela konviti wi adhowe akose Eskola ya Gileadi o Estados Unidos. Iyene olebela karta okatti enddimuwa alogaga wi kigawodheliye orumela konvitiya. Mbali Knorr, wasogorhela mabasa a Omwene nsaka nttile, wahimwakula noderetu wi txino musogorho iyene agahikosa Eskola ya Gileadi vamodha na mamunaye. Iyo nitelilena Feverero wa 1953.

Yakene ejile, Elly na miyo nahoona Assem- bleia da Sociedade do Novo Mundo o Yankee, Nova York, Estados Unidos. Mudhidhi walihu wenewale, ddahimuziwa mbali waddivahile mabasa apama vina wahiddiwoba wi nimwalele o Estados Unidos. Mmalelihu olobela, miyo na Elly nahigana wi kanigarumelile mabasaya vina nahigana wiyelela o Bélgica wi nakamihedhe nikuru ning’ono na anamalaleya kumi o Bastogne. Yaka yafwarela nahikana mwana wehu woroma, Serge. Mokubanyiha-mwene, myeri mitanu na meeli musogorhomwa, Serge wahibulela mpaka okwa. Iyo nahikubanya venjene vina nahinfugulela murima wehu Yehova modhela nlobelo, iyene ohinilibiha na njedhelo na ovenyihiwa mukwani.

Otuburu wa 1961, ddahifwanya mabasa a mudhidhi mung’onovi agaddiwodhihile olaba ninga pionero. Mbwenyi labo nakene ddahiligareliwa na musogorheli wa katti y’o Bélgica. Iyene wahiddivuza akala ddigahiwodha okamihedha ninga mudhari wa murudda (masaka abano onkuweliwa nameddelela milogo). Miyo ddahinvuza: “Egahiwodheya olaba ninga pionero mwari mwa mudhidhi mung’onovi nihinarumela mabasa aba?” Iyene wahirumela yokumbirha yaga. Musogorhomwa nahiroma olaba ninga apionero mwari mwa myeri mitanu na miraru. Niromile olaba ninga anameddelela milogo Setemburu wa 1962.

Mmalelihu olaba vyaka bili ninga anameddelela milogo, nahikonvidariwa wi nakamihedhe Beteli y’o Bruchelas. Niromile mabasa ehu o Beteli Otuburu wa 1964. Mwari mwa mabasa ehu maswa nahakela mareliho menjene. Mudhidhi mung’onovi mmalelihu waredheliwa na Mbali Knorr o Beteli yaka ya 1965, ddahitikina venjene muttomiwemi ninga musogorheli wa katti. Vasogorhova, Elly na miyo nahobiwa wi nikose Eskola ya Gileadi turma 41. Yamwaddeli Mbali Knorr mwadhaga vyaka 13 mundduni yahipadduwa-wene! Mmalelihu okosa Eskolaya nahiyelela o Beteli y’o Bélgica.

Miyo ddahikana gari ya olabihedha masunzo aga a direito wi ddikamihedhe nlogo na Mulugu owodha omwebedha na ofuru o Europa vina dhilabo dhina. (Fil. 1:7) Sabwa ya ejuwene ddahikana gari ya ologa na asogorheli ena a dhilabo owakwana 55 mwenemo mwakoddihiwa mabasa ehu. Ottiya ologa na asogorheli aba sabwa ya masunzo  aga, dila dhotene dhalogimi na awene ddannivilagiha ninga muttu onimwebedha Mulugu. Miyo ddannimulobelela Yehova dila dhotene sabwani ddanziwa wi “Nabuya onoweddiha murima wa mwene bari munfuneliye, ninga munkosana iyene manje a munyaza.”—Gano 21:1.

Dila dhahi yahipadduwa elobo ehinadduwalimi. Ddahiwodha ologa na mulobwana dhahi walaba o Paralamento y’o Europa. Dila dhinji miyo ddahikumbirha wi ddiwodhe ologa na iyene, nanda dila eji ddahiwodha. Iyene wahiddaddela, “Ddinuvaha mitala mitanu bahi, kukwaranye mitala esi.” Mudhidhene obule miyo ddahiroma olobela. Mulobwanaya wahitikina vina wahiddivuza yakosimi. Venevo miyo omwang’ana, omwakula, “Ddamutamalela Mulugu sabwani nyuwo muli mwimeleli waye.” Iyene ohiddivuza, “Onfuna ologe eni?” Miyo ddihimulagiha nlebo na Roma 13:4. Sabwa ya okala Mukristu vina omuziwa pama Bibilia, nlebo ntti nihiddiginya murima waye. Yodhelavoya? Miyo ddahiwodha ologa na iyene mwari mwa mitala 30. Makani abale ahikana dhopurelamo dhinjene, iyene wahiloga wi onoriha mabasa ankosihu.

Mwa vyaka esi dhotene nlogo na Yehova nihibarela ofuru wawa o Europa ewanana ohikosa mpaddi wa politika, ofuru ya walela aniwa, opitxa misoko na dhilobo dhina. Miyo ddahikana gari ya okamihedha opuliha wa makani aba vina wona mukalelo wasogorhela Yehova dhilobodha wi nipemberhe makaniya o tribunali. Anamoona a Yehova ahipemberha makani okwaranya 140 o Corte Europeia dos Direitos Humanos!

Musogorhomwa, ddahilaba na Mbali Philip Brumley, w’okatti enddimuwa vina Mbali Valter Farneti, w’o Italia, wi abalihu w’o Cuba awodhe okana ofuru wa webedha nsaka nakoddihiwa mabasa ehu. Miyo ddahivahedhela karta o embaixada y’o Cuba, Bélgica, musogorhomwa ahikosiwa masasanyedho wi asekeserhiwe makaniya. Mwari mwa matugumano ehu oroma, kiwodheyile, otapulelamo makani otene attukuleli alamuleli w’o Cuba okoddiha mabasa ehu.

Mmalelihu omulobelela Yehova nikumbirhaga malago, nahikumbirha wi nivahedhele maBibilia owakwana 5.000 o Cuba. Alamuleliya ahirumela yokumbirha yehu. Mabibilia aba ahifiya o Cuba vina ahivahedheliwa abalihu. Nahifiyedha ononelamo wi Yehova wela oruriha guru dhakosihu. Venevo nahikosa yokumbirha yina, ovahedhela maBibilia okwaranya muttengo wa 27.500. Dila eji vina alamuleli ahirumela yokumbirha yehu. Miyo ddahagalala venjene sabwa ya wakamihedha abalihu na arogora okweleya w’o Cuba okana Bibilia wawa.

 Miyo ddamala waredhela o Cuba dila dhinjene wi ddakamihedhe abalihu okana ofuru wa webedha elabo ejile sabwa ya ejuwene ddihaziwa anamalaba enjene a guverno.

Yaka ya 1994 attu okwaranya 1.000.000 ahitabutxiwa vina ahipiwa na mukalelo wa bure sabwa ya ottiyana wa ttebe, wa mahimo vina elabo o Ruanda. Abali ehu na arogora vina ahipiwa na mukalelo wa bure. Mwari mwa mudhidhi mung’onovi nahisasanyedhiwa nikuru wila nakamihedhe abali a elabo ejile.

Mmalile miyo na abali ena ofiya o Kigali, nahizinddiyela wi kambirhinya yotapulela vina mburho mwakoyihu manivuru dhahitoroliwa na bala. Iyo nahiwa mapadduwo menjene abure a abali na arogora apiwe na mbeni. Vina nahiwa mapadduwo a abali na arogora akamihedhilena muttu na mukwaye alagihaga okwela na mukalelo wotikiniha. Motagiha, nihifiyedha omuziwa mbali Tutsi wavitalile mulejeni mwari mwa malabo 28 abareliwaga na anamudhi ali Anamoona a Yehova a Hutu. Mwari mwa matugumano akanilihu o Kigali, nahiwodha wapangarhaza abali na arogora okwaranya 900.

Musogorhomwa nahivira mmiganoni banifiya o Zaire (ovano República Democrática do Congo) iyo natamela nikuru na Anamoona a Yehova attawile o Ruanda badhowa mburho wattaweliwa koddo sidadi y’o Goma. Musogorhomwa nahimona mulobwana dhahi wedda osogorho wehu baninvuza akala iyene wahiziwa wali Anamoona a Yehova. Iyene wahakula: “Ndde, ddinoziwa, miyo ddili Munamoona wa Yehova.” “Ddinele wuttukulelani mpaka mburho oli ajuda humanitária.” Mmalelihu okana matugumano na mparha wa ajuda humanitária, nahikana matugumano na abali okwaranya 1.600 attawile wi nalibihe vina napangarhaze. Iyo vina nahawengesela karta na Nikuru Nolamulela. Abaliya ahiziveliwa venjene vewalani mazu aba: “Iyo ninoulobelelani venjene. Iyo ninoziwa wi Yehova txipo kanonyanyaleni.” Mazu aba a Nikuru Nolamulela, mwebaribari anowakwanihedheya. Masaka abano o Ruanda ahikalawo abali okwaranya 30.000 animulabela Yehova nowagalala!

Ottamagela vyaka 58 dhotelana, ddihimuyelela mwadhaga wokweleya Elly yaka ya 2011. Ddahimulobelela Yehova ddimwaddelaga mukalelo walimi wokubanyene vina ddahona nipangarhazo naddivahiliye. Elobo yina eddipangarhazile wawa- ddela attu ena miselu dhapama dha Omwene.

Masiki vanna miyo vyaka dhokwaranya 90, miyo ddinodhowavi mmabasani a olaleya sumana dhotene. Ddinowagalala venjene sabwa ya okamihedha Mparha Onttonga Makani okuno o Beteli y’o Bélgica vina walibiha anamudhi o Beteli ali azombwe.

Vanovira vyaka 84, vamukosilemi Yehova nlobelo naga noroma. Oku wali omaromo wa egumi yotikiniha vaddiddi, ejuwene enivyonimi ofiyedheya na Yehova siku na siku. Miyo ddinomutamalela venjene Yehova sabwa ya ofwaseyela ovuruwana malobelo aga.—Masal. 66:19. b