Yaka ya 2012, anamatiba mapali (arqueólogos) ahifanya mapali mang’ono a muringa w’ologo, obuweliwa wila ahikana vyaka 3.000. Anamapepesa aba ahagalala vaddiddi. Sabwaya? Kahiyo wila yali sabwa y’ofanya mapali a muringa obu, mbwenye dhalebiwe vadhulu va mapaliya.

Mumalelani otaganyiha mapali etene afanyilani, anamatiba aba ahiwodha wengesa mazu alebiwe va muringaniva na elogelo y’oKaná. Valebiwe: “Esbaal Ben Beda,” yatapulela “Isbaal mwana wa Badan.” Anamatiba aba anoroma-wene ofanya nzina ntti banilebiwe vego obe vepanoni ya wale.

Muttu mmodha wakuweliwa Isbaal onologiwa mBibiliani. Iyene wali mwana wa Mwene Sawul. (1 Mapadduwo 8:33; 9:39) Namasunziha Yosef Garfinkel, wali mu nikuruni na anamatiba aba ologa: “Jotikiniha woona wila nzina na Isbaal nilebiwa mBibiliani, mudhidhi walamulela Mwene David, mbwenye ovano ddinoona mmapalini.” Eji ji sabwa enakosiha anamasunza mapali omurumela Bibilia!

Mbibiliani, mwana wa Sawul Isbaal onoziwiwa viina ninga Isboset. (2 Samuwel 2:10) Kito “baal” nisadduleliwe eni wi nikale “boset”? Anamapepesaya, atapulela wila namaleba wa nivuru na 2 Samuwel, txino wela orabela ologa Isbaal wila anadhe awubutxedhe ana Izrayel nzina na Baal mulugu wa pevo, webedhiwa na akadda Kaná. Masiki dhawene, mu nivuruni na 1 Mapadduwo, ninofanyamo nzina na Isbaal.