Wanziwa?
Ottiya Bibilia, vizinddiyelo gani dhinoniha wi ana Izrayel ali adhari Wijipitu?
Bibilia onologa wi mmaleli akadda Midiani omuttukulela José Wijipitu, Jakob vamodha na amudhaye ahibudduwa o Kaná bamwalela Wijipitu. Awene ahimwalela murudda mmodha Wijipitu wettaniwa Gosen, Nikome na mwinje Nilo. (Wita 47:1, 6) Akadda Izrayel “ahinjivana, akala nlogo ninddimuwene.” Akadda Ejipitu mwawonilani wi ana Izrayel anowinjivana, ahiroma wova, nona ahamagelela olaba ninga adhari.—Obud. 1:7-14.
Anamapambiha Bibilia a masaka abano ahibedda nipadduwo ntti, obuwelaga wi esodha kadhipadduwile. Mbwenye, dhikalawo vizinddiyelo dhinoniha wi nlogo na Semita * nali adhari Wijipitu.
Motagiha, anamasunza dhilobo dhotibeleya ahitiba mimburo dhali omadhulu wa Ejipitu. Dr. John Bimson ohiloga wi dhikalawo vizinddiyelo dhinoniha wi attu a nlogo na Semita okwaranya 20 ahikala mpaddi womadhulu wa Ejipitu. Mowenjedhedha Egiptólogo James K. Hoffmeier ohiloga: “Mwari mwa mudhidhi wa 1800 mpaka 1540 K.A. (Kristu Ahinabaliwa), Attu a elogelo ya Semita akala omaddowelo wa nzuwa wa Ásia ahimwalela Mwijipitu sabwani wali mburo wofanyelela.” Iyene ohenjedhedha: “Nsaka nttile ninowiwanana na ‘Nsaka na Makolo’ vina mudhidhiya bubule wa mapadduwo alebiwe munivuruni na Wita.”
Dhikalawo vizinddiyelo dhina dhifwanyiwe ogusuni wa Ejipitu. Mapapi onyenyeya a vyaka 2000– 1600 K.A., ahifwanyiwa na mazina adhari alaba vatakulu va mwanamurala dhahi ogusuni wa Ejipitu. Mwari mwa mazina abo afwanyiwe, menaya 40 bakadda Semita. Adhari abo obe emeleli anttidda mabasa opiya, osona dhilobo na mabasa mena. Hoffmeier ohiloga: “Velani akalawo a Semita okwaranya 40 alaba ntakulu nimodhene o Thebaid [ogusuni wa Ejipitu] makamaka Txerere ya mwinje, enkala ninga muttengo wa Asemita wahinjiva Mwijipitu.”
Namasunza dhilobo dhotibeleya David Rohl ohileba wi mazina mena mwari mwa adhari abale “anofanyeya mmakukuni a Bibilia.” Motagiha munipapinimwa mukala mazina akakene ninga a Issakar, Azer vina Séfora. (Obud. 1:3, 4, 15) Omamalelowa Rohl ohiloga, “Ezinddiyelo eji enowoniha txibarene wi ntti nsaka nali ana Izrayel adhari Mwijipitu.”
Dr. Bimson wahiloga: “Mapadduwo a masaka a Bibilia mwaha wa odhari Wijipitu vina Obudduwa wa ana Izrayel anorumeeliwa wi ebaribari.”
^ par. 4 Nzina ntti Semita nindela mwa Sem, wali mwana woroma wa Nowé. Nihimo nakadda Sem nintaganyiheya na’kadda Elamita, Asiriya, Akaldeu oroma, Ahebreu, akadda Síria vina ziza na akadda Arabe
