NSUNZO 19
“Nsaka Nomariha na “Mwene W’omadhulu”
“Vanafiye nsaka nomariha, mwene w’ogusini onere ovenyela owana na mwene w’omadhulu.”—DAN. 11:40.
JIBO 49 Yehova Ttawela Yehu
DHINASUNZE IYO *
1. Mavuhulo a mBibiliani annikamihedha ononelamo eni?
TXINI enapadduwele attu a nlogo na Yehova nsaka n’ogoma wa elabo nili vakuvi? Enowodheya iyo oziwa yowakulaya. Bibilia onologa mapadduwo ohivegana, ananipadduwele iyo notene. Nivuhulo nimodhana ninonittukulela ononelamo enakose mulamuleli munddimuwa wa elabo ya vati. Yopadduwa eji elebiwe va nivuruni na Daniyel kapitulu 11, nivuhulo ntti ninaloga amwene eli anraba koddo, mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini. Epaddi yinjiya ya nivuhulona ehimala wakwanihedheya, nona, ninokuluvela vaddiddi wi epaddi yina ehalilewo, enela wakwanihedheya-wene.
2. Ninga munlogela nivuru na Wita 3:15 na nivuru na Ovuhulela 11:7 vina 12:17, txini enfanyelihu oziwa voroma nigafunaga osunza nivuhulo na Daniyel?
2 Nigafuna ononelamo nivuruni na Daniyel kapitulu 11, voroma ninofwanyela oziwa wi nivuhulo ntti, ninaloga alamuleli na anamattonga akosile merelo àpattile kakamwe attu a nlogo na Mulugu. Enoziweya wi nlogo na Mulugu nikuru na attu ang’onovi ali mwilaboni, masiki dhawene, awene anopattiwa mapadduwo menjene a mwilabonimwa. Ampatteliwetxa nni? Sabwaya jawi Satana vamodha na attu a elabo yaye ahikana eganilani okosa—watolotxa abale anna efunelo ya omulabela Yehova vamodha na Yezu. (Kengesa Wita 3:15 na Ovuhulela 11:7; 12:17.) Nivuhulo nttile nilebiwe vanivuruni na Daniyel ninowiwanana na mavuhulo mena ali Munzuni na Mulugu. Txibarene, iyo ninanonelemo nivuhulo na Daniyel nigewananiha na Malebo mena a mBibiliani.
3. Txini enasunze iyo mwari mwa mutoma obu na mwina onda?
3 Vowi nihimala oziwa yofwanyela okosa, ovano ninfuna nisunzeni nivuhulo na Daniyel 11:25-39. Ninele wona wi mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini aromile olamulela yaka ya 1870 ofiyedha 1991, ninele wonamo vina yopurelamo ya ononelamo mwawakwana-mwene mpaddi wa nivuhulo ntti. Mutoma mwina onfwarela onele ologa nivuhulo na Daniyel 11:40–12:1; ninele wakwanihedha ononelamo wehu, mwaha wa ejile egapadduwile oromana yaka ya 1990 ofiyedha koddo ya Armagedón. Ogasunzaga mitoma esi minli, enele okala yofuneya vaddiddi wubuwelaga “Otxigana wa Amwene, Mwari mwa Masaka Omariha.” Voroma, ninofwanyela waziwa amwene aba eli, ankosa mpaddi wa nivuhulo ntti.
NINAWODHE DHAVI OMUZIWA MWENE W’OMADHULU NA MWENE W’OGUSINI
4. Dhilobo gani ttaru dhinfwanyelihu oziwa nigafunaga omuzinddiyela mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini?
4 Omaromelo-wene mazina aba a “mwene w’omadhulu” na “mwene w’ogusini”, addiwana alamuleli akala omadhulu na ogusini wa elabo ya Izrayel. Ninziwa dhavi ejiya? Karoma wona elogile anju na Daniyel: “Ovano miyo ddili veneva wi ddunonihedhemo dhinfuna opadduweliwa nlogo nawo masiku omariha.” (Dan. 10:14) Ofiyedha nsaka na Pentekoste wa 33 N.K. (Nsaka na Kristu), ana Izrayel alivi nlogo na Mulugu. Vasogorhova Yehova ohinonihedhamo wi anamafwara otene ororomeleya a Yezu, attu a nikuru naye. Nona, dhologa dhinjene dha nivuhulo nilebiwe munivuruni na Daniyel 11 kadhinlogiwana bahi attu a nlogo na Izrayel, dhinlogiwana vina anamafwara a Kristu. (Mer. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Ozinddiyeleya oku wa mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini, wanttiyana mudhidhi na mudhidhi. Masiki dhawene dhihikalawo dhizinddiyelo dhahasadduwa. Yoroma, amweneya ankosa merelo menjene apatta nlogo na Mulugu. Yanawili, mweddihedho waweddihanina attu a nlogo na Mulugu ohoniha wi aweneya anomwidda Mulugu webaribari, Yehova. Yanoraru, amwene oheli anowana-wana.
5. Oromana sekulu 2 N.K., ofiyedha sekulu 19 wahikalawo mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini? Katapulela.
5 Nsaka nakakene na sekulu yanawili N.K., mmutugumanoni mwa Akristu ebaribari, mwahivolowa Akristu ottambi, eddana masunziho ogwalagwambi vina avita ebaribari yafwanyeya Munzuni na Mulugu. Oromana nsakanene ntto ofiyedha sekulu 19 velaboni ya vati kavali nikuru na adhari a Mulugu azinddiyeleya. Akristu ottambi ahinjiva, dhahene ninga eninjiva ntaje mmunddani, ofiyedha ohoneyaga tirigu olimo. (Mt. 13:36-43) Ekalele nni yofuneya oziwa ejiya? Sabwani eji enoniha wi mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini kagawodhile olamulela obe wimetxa omwene wawa nsakanene nttile na sekulu 2 ofiyedha jiddiga wa sekulu 19. Kuwali nikuru na Mulugu nozinddiyela, nigalupele awene. * Mbwenye yali yojedheleya wi mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini agahubuwa omamalelo wa sekulu 19. Ninziwa dhavi ejiya?
6. Mudhidhi gani oromile ozinddiyeleya nlogo na Mulugu? Katapulela.
6 Oromana yaka ya 1870 attu a nlogo na Mulugu ahiroma ogumana, baroma wita nikuru. Wetile nikuruna ddi Charles T. Russell vamodha na akamihedhe aye. Mbali Russell na anamasunza akwaye, babale avuhuleliwe wi agali anamukatti agavuwihile muselu wa ‘okasana dila’, Kristu ahinatti ottomeliwa Omwene. (Mal. 3:1) Ovano nlogo na Mulugu nahiroma ozinddiyeleya! Nsaka-nene ntto wahikalawo mulamuleli wakosa merelo apatta nlogo na Mulugu? Karoma wona dhopadduwadha.
MWENE W’OGUSINI BANI?
7. Bani wali mwene w’ogusini oromile olaba nsaka na Koddo Yoroma Erabiwe Elabo yotene?
7 Yaka ya 1870, olamulela wa akadda Grã-Bretanha wali onddimuwa-wene, vina awene ahikana anyakoddo a guru vaddiddi. Olamulela oku watonya nnyaga ning’ono nimelile vari va mena mararu—França, Espanha, na Holanda. (Dan. 7:7, 8) Dhahene, mabasa a mwene w’ogusini ahilaba nsaka na Koddo Yoroma. Nsaka-nene ntto elabo ya Estados Unidos da America yahidha okala niparha na mafumo menjene, nona atamela ovitaganyiha na Grã-Bretanha.
8. Ovenyana masaka omariha ofiyedha ovanene, bani oli mwene w’ogusini?
8 Nsaka na Koddo Yoroma, alamuleli a Estados Unidos da America ahivitaganyiha na alamuleli a elabo ya Grã-Bretanha, bakala nikuru noliba vaddiddi mukoddoni. Akadda Grã-Bretanha muvitaganyihedhani na America ahidha okala alamuleli anddimuwa a mwilaboni, aziwiwa na nzina na Anglo-Americana. Daniyel wahivuhulela wi mwene oddu agahivuganya “muthithi wa anyakoddo oliba-liba”. (Dan. 11:25) Ovenyana masaka omariha ofiyedha ovanene mulamuleli wa Anglo-Americana ddunziwiwa ninga mwene w’ogusini. * Kito bani odhile okala mwene w’omadhulu?
WUBUWA WA MWENE W’OMADHULU
9. Mwene w’omadhulu wubuwile mudhidhi gani, vina nivuru na Daniyel 11:25 nakwanihedheyile dhavi?
9 Yaka ya 1871, Russel na akamihedhi aye ahita nikuru na anamasunza a Bibilia; tti nsakanene nttile nubuwile mwene w’omadhulu. Yakene ejile Otto von Bismarck, ohimelela witiwa wa olamulela wa Alemanha. Mulamuleli woroma wali Prussian Wilhelm I, iyene ohimuttoma Bismarck wi akale mwimeleli wa omwene waye. * Mwari mwa vyaka dhing’onovi akadda Alemanha ahidha okala apatxaye, baroma olamulela dhilabo dhotene dha África ofiyedha Oceano Pacífico, mudhidhi wakakene ahiroma owana-wana na olamulela w’o Grã-Brentanha. (Kengesa Daniyel 11:25.) Alamuleli o Alemanha ahikana anyakoddo a guru vaddiddi vina ahasasanya apaporo a koddo adhile ovuwa venjene mwilaboni. Nsaka na koddo yoroma akadda Alemanha ahilaba na vipano eso dhotene wi awane na amwiddani awa.
10. Nivuru na Daniyel 11:25b, 26 nakwanihedheyile dhavi?
10 Vasogorhova Daniyel ohiloga egapadduwile na Olamulela wa Alemanha vamodha na anyakoddoya awa. Nivuhulona naloga wi mwene w’omadhulu “kanawodhe opemberha.” Sabwanya jani? Sabwani “akwaye-ene anja na iyene anere omuzugunuwela; anyakoddo aye anere obalaletxiwa, enji anere opiwa.” (Dan. 11:25b, 26a) Masaka akalawo Daniyel, abale aja “dhoja dhakene” dha mwene, ataganyiheya na abale ‘emelela mabasa a mweneya.’ (Dan. 1:5) Nivuhulo ntti apa ninlogiwana ani? Ninaddiwana mwene munddimuwa wa olamulela wa Alemanha—otaganyiha na anddimuwa aalamulela, emeleli vina anddimuwaya a anyakoddo, abuwene alaba mumodhani na mwene wawa. * Nivuhulona kanilogile bahi ogwa wa olamulela, nihiloga vina witeya wa koddo egarabilani na mwene w’ogusini. Munivuhulonimwa muhilogiwa mwene w’omadhulu, na mazu awi: “Anyakoddo aye enere obalaletxiwa, enji anere opiwa.” (Dan. 11:26b) Mwari mwa koddo yoroma, anyakoddo enjene a Alemanha ‘abalalitxiwa’ vina enjene “apiwa”, dhahene ninga mwavuhuleliwani. Koddo eji ehatata attu enjene opitta koddo dhina dhirabiwe.
11. Txini dhikosile mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini?
11 Nivuru na Daniyel 11:27, 28 Daniyel ohilogamo dhigampadduwele mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini, iyene ohileba wi amwene aba “anere ogilati vamodha alogaga anya-anya dhopelana malago.” Nivuhulona nihiloga vina wi mwene w’omadhulu onere ogubela “mafumo menjene”. Jijene epadduwile-wene. Alemanha na Grã-Bretanha ahipelana malago, alogaga wi afuna alaganele murenddele, mbwenye ottambi wa dhologa esi woneyile yaka ya 1914. Ehinatti ofiya yaka eji ya 1914, akadda Alemanha ahirela venjene, ofiyedha okala areli anawili a mwilaboni. Vasogorova Alemanha ohiwana na mwene w’ogusini, mbwenye kapemberhe; veneva vahoneya wakwanihedheya wa Daniyel 11:29 ofiyedha mpaddi woroma wa versu 30.
AMWENEYA AHIWANA NA NLOGO NA MULUGU
12. Nsaka na koddo yoroma, txini ekosile mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini?
12 Oromana yaka ya 1914 amwene aba anwana anya-anya vina anwana na nlogo na Mulugu. Ninga motagiha, nsaka na koddo yoroma alamuleli a akadda Alemanha na akadda Grã-Bretanha ahifwara-fwara nlogo na Mulugu nttuwene nakodda ottidda futti. Akadda E.U. annafugela abale emelela mabasa olaleya. Anamafwara-fwara abale ahakwanihedha nivuhulo nilebiwe va nivuruni na Ovuhulela 11:7-10.
13. Yaka ya 1930 vina mudhidhi wa koddo yanawili, txini ekosile mwene w’omadhulu?
13 Vasogorhova yaka ya 1930 mwari mwa koddo yanawili, mwene w’omadhulu ohitabutxa nlogo na Mulugu, ahikanelaga supaje. Akadda Nazi muromelani wang’anela elabo ya Alemanha, Hitler vamodha na akamihedhi aye ahitximiha mabasa a nlogo na Mulugu. Anamatximihaya ahapa attu matxikwi na matxikwi a nlogo na Yehova vina ahattukulela mutxedhiwani ena enjene. Dhopadduwa esi dhahimala ologiwa na Daniyel. Mwene w’omadhulu wahimala ovetteka wi anyakoddo asogoreliye aveyihe “musana wa Mulugu” vina attimihe “mukutho wa siku-siku”, mwa wakanela owali attu a nlogo na Mulugu ahattiyagana murenddele wa ovuwihana nzina na Yehova vanamwinjini. (Dan. 11:30b, 31a) Hitler, wahifiyedha ogana wi agahatolotxa attu a nlogo na Mulugu elabo ya Alemanha.
WUBUWA WA MWENE MUSWA W’OMADHULU
14. Bani okale mwene w’omadhulu omamalelo wa koddo yanawili? Katapulela.
14 Mmalele koddo yanawili, alamuleli a União Soviética, ahittukula dhilabo dhinjene dhaligi dha Alemanha, mudhidhi wakakene ahidha okala amwene omadhulu. Moligana na akadda Nazi, alamuleli a União Soviética anatxiga otene atamela omulabela Mulugu webaribari mwigumini mwawa.
15. Omagomelo-wene wa Koddo Yanawili, txini ekosile mwene w’omadhulu?
15 Omagomelo-wene wa Koddo Yanawili, mwene w’omadhulu, União Soviética, na makuru mena avitaganyihile na iyene ahibeddegela nlogo na Mulugu. Ninga munlogela nivuhulo na Ovuhulela 12:15-17, mwene oddu ohitximiha mabasa ehu a olaleya vina ohatxedha attu enjene a nikuru na Yehova. Txibarene, omagomelo oku wa malabo, mwene w’omadhulu onottapikaga “manje” a ofwara-fwara wi agomihena mabasa a nlogo na Mulugu. *
16. Alamuleli a União Soviética akwanihedhile dhavi nivuhulo na Daniyel 11:37-39?
16 Kengesa Daniyel 11:37-39. Veneva vahoneya wakwanihedheya wa mazu aba awi, mwene w’omadhulu “kanarihe amulugu a makolo aye”. Yoneyile dhavi? Efunelo ya União Soviética yali ya ogomiha makapela otene aliwo, nona awene ahikosa guru wi akumule elemelelo na yeddelo ya makapela. Wi akwanihedhe yogana eji, yaka ya 1918 wahiruma wi nigwihiwe nlamulo nawi anaskola ansunzihiwege wi Mulugu kawo. Mwene oddu w’omadhulu owodhile dhavi ‘omuttittimiha mulugu wa koddo’? Mwa owugela mafumo menjene wi asasanyihena futti, na dhopomuwa dhinjene wi awaralihena omwene waye. Alamuleli oheeli, a omadhulu na ogusini ahisasanya futti dhawopiha vaddiddi, dhinakosiha attu wova olamulela wawa, veli-veli futti esi awene anowanongana attu enjene!
MABASA OKAMIHEDHANA
17. Bani adhile “oveyiha musana wa Mulugu na muthethe wolibihiwa, [afiyedhaga] witamo dhotakala-takala”?
17 Mwene w’omadhulu na mwene w‘ogusini anolabaga vamodha wi attidde mabasa a “oveyiha musana wa Mulugu na muthethe wolibihiwa, [vina] witamo dhotakala-takala.” (Dan. 11:31) Witeya oku wa “dhotakala-takala”, woneyile na akadda União Soviética.
18. Enlogeliwa nni wi nikuru na akadda Nações Unidas nikuru niniira “dhotakala-takala”?
18 Nikuru na akadda Nações Unidas anoziwiwa ninga alamuleli anira “dhotakala-takala”, sabwani awene anopanela wi anowodha odhana murenddele mwilaboni—obuwene onawodheye na Omwene wa Mulugu bahi. Vina nivuhulona nahimala ologa wi dhotakala-takala esi ‘dhinotota otolowa,’ sabwani alamuleli a Nações Unidas agahiwana na relijiau dhonyengetta ofiyedha otolotxa dhotene.—Kang’ana gráfiku “Otxigana wa Amwene, Mwari Mwa Masaka Omariha.”
EKALELE NNI YOFUNEYA OZIWA DHOPADDUWA ESI?
19-20. (a) Ekalele nni yofuneya iyo oziwa dhopadduwa dha amwene aba? (b) Nivuzo gani ninakuliwe mwari mwa mutoma ondawo?
19 Jofuneya oziwa dhopadduwa esi, sabwani dhotedhene dhinoniha wi nivuhulo na Daniyel ninimuloga mwene w’omadhulu na mwene w’ogusini, niromile wakwanihedheya oromana yaka ya 1870 ofiyedha yaka ya 1990. Nona nikaneni ebaribari wi, mpaddi mwina ohalewo wa nivuhulona, mohaganyedha onela wakwanihedheya.
20 Olamulela wa akadda União Soviética okumuwile yaka ya 1991. Kito masaka abano, bani oli mwene w’omadhulu? Muto ondawo onela wakula nivuzo ntti..
JIBO 24 Kajedhela Ottuviwa
^ par. 5 Iyo ninowona-wene wakwanihedheya wa nivuhulo na Daniyel, ninloga dha “mwene w’omadhulu” na “mwene w’ogusini.” Ninkanela nni ebaribari ya wakwanihedheya oku? Vina ekalele nni yofuneya iyo ononelamo dhologa dha nivuhulo ntti?
^ par. 5 Dhotedhene dhilogiwe veneva, dhinowoniha wi kanifwanyela ogwadda wi Mulamuleli w’o Roma Aurelian (270-275 N.K.) wali “mwene w’omadhulu” vina Queen Zenobia (267-272 N.K.) wali “mwene w’ogusuni”. Eji enosaddula muselu wa kapitulu 13 na 14 ya nivuru Preste Atenção à Profecia de Daniel!
^ par. 8 Kang’ana kasha “ Olamulela wa Anglo-Americana Mmavuhuloni a Bibilia.”
^ par. 9 Yaka ya 1890, Kaiser Wilhelm II ohimmagelela Bismarck ottiya mabasa a wimelela olamulela waye.
^ par. 10 Awene ahikosa dhinjene dhikumule guru ya olamulela wawa. Ninga motagiha, ahinyanyala omukamihedha mwene wawa, annimvitela mweneya muselu wa koddo vina annimagelela otita vampaddo vaye volamulela.
^ par. 15 Mowiwanana na Daniyel 11:34, mwene w’omadhulu wahiroma watxiga Akristu mwari mwa mudhidhi mung’onovi. Yotagiha ya ejene, jijile epadduwile yaka ya 1991 mmalele União Soviética ofudheya.
