1-2. Ninga munlogela Masalmo 40:5, mivaho gani dhinivahile Yehova, vina ninfunela nni osunza?

YEHOVA Mulugu, ona murima wovaha. Karoma wubuwela dhotedhene dhinivahiliye: elabo yokoddela, ogogo wehu onnubuweliha dhinjene vina Nzu naye na ttima, Bibilia. Dhilobo esi dhottaru, dhinoniwodhiha okana mburo wokala, wubuwela, ologa na attu akwihu vina ninowodha okana makulo a mavuzo manddimuwa vaddiddi a mwigumini.—Kengesa Masalmo 40:5.

² Mwari mwa mutoma obu ninfuna nisunze mivaho esi dhomiraru. Nigatanalelaga venjene dhottanddiwa esi, otamalela wehu onele winjiva, vina efunelo yehu ya omuttittimiha Muttanddi wehu wokwela, Yehova, enele wenjedheya. (Ovuh. 4:11) Ninele vina okana ewodhelo ya ologa na abale ampeliwa malago na masunziho awi dhokalawo dhil’opadduwa.

3. Enlogeliwa nni wi ji elabo eji yehu bahi ena mikalelo dhokaliha?

³ Eziwelo ya Mulugu enowoneya-wene mwari mwa muttanddelo ottanddiliyena elabo yehu ya vati. (Rom. 1:20; Aheb. 3:4) Elabo eji yehu, kahiye ejenevi bahi emmoneyiwa na nzuwa, dhihikalawo dhilabo dhina; mbwenye masiki dhikalewovi, eji yehu jina dhotedhene dhinfuneya wi dhovuma dhotene dhikalewo mofwanyela-mwene.

4. Enlogeliwa nni wi elabo ehittiyana na mulobwana onimusasanya paporo?

⁴ Enowodheya iyo oladdaniha elabo na paporo oli mu nyaza. Mbwenye vahikala ottiyana wa elabo yehu na mulobwana onimusasanya paporo oddu. Ninga motagiha, kowiliwa attu ela okala mpaporoni, nanda avisasanyedhaga anya dhovisapelana ninga muya wovumana, oja wawa, manje na dhotedhene  dhinkaliha egumi, agakalewo malabo mangasi? Agahikwa momaguva. Mottiyana-mwene, mwilaboni munokala attu abiliyau enjene. Masiki dhawenevi, onokalawo muya wa ovumana onawakwanela otene, dhoja, na manje; dhotedhene esi dhinowawakwanela otene. Attu anokanelaga onyulu elabo, masiki dhawene elaboyá enokalavi yokoddela vina yokaleya. Ejiya empadduwa dhavi? Yehova ottanddile elabo na ewodhelo ya ovisasanyedha woka. Ninele osunza ovanene dhottanddiwa bili dhina ewodhelo ya ovisasanyedha; muya wovumana na manje.

5. Muya wovumana txini vina ovisasanyedha waye ononiha ebaribari gani?

⁵ Muya wovumana gas enwutiwa na dhottanddiwa dhotene wi dhikalewo. Anamasunza anologa wi, vayakani yokalawo modha-modha enowuta abiliyau mazana menjene a muya wovumana. Dhottanddiwa dhakakene dhigawuta muya wovumana, dhinomburutxa dióxido de carbono. Dhottanddiwa esi nne kadhingomiha muya wotene wovumana, vina elabo txipo “kinajombeliwaga” muya wovumana nne dióxido de carbono. Enkoddela nni ojombeliwa? Sabwani Yehova ohittandda miri dhinjidhene—dhinimuwuta dióxido de carbono dhigamala—badhiburutxa muya wovumana. Mogwaddele-mwene, osasanyedheya oku wa muya wovuma onowoniha ebaribari ya mazu aba a Merelo 17:24, 25: ‘Ddi Mulugu . . . onavaha attu muya wovumana na dhina dhetene.’

6. Manje anlaba dhavi, vina eji ennisunziha nni? (Kang’ana kasha “ Mulabelo wa Manje Anivahile Yehova.”)

⁶ Mwilaboni mwehu manje kangomamo sabwani olapelana wa nzuwa na elabo oli wofwanyela-wene. Kowiliwa nzuwa nela osusela vang’onovi velaboni ya vati, manje otene agahuma dhottanddiwa dhotene badhikala ninga malugu. Kowiliwa elabo yela olapelana vang’onovi na nzuwa, manje otene agahiridha, bomelela elaboyá. Manje anowodha okaliha dhokalawo dhotene, sabwani Yehova otomeyile elabo vanfwanyelelani. Nzuwa ninottuweliha manje a munyaza vina a mmanini, wi ete mirabo odhulu. Vyaka dhotedhene nzuwa ninottuweliha manje menjene mwari mwa dhipaddi dhotene dhinfwanyeya manje. Manje aba anogonela odhulu malabo kumi ahinatti orubwa muzogwe. Muzogwe agamala orubwa, anottuwela wili beyelela wakakawene odhulu. Txibarene, mulabelo obu wa manje onowoniha wi owodha na eziwelo ya Yehova kadhinfiyedheya.—Job 36:27, 28; Koh. 1:7.

7. Merelo gani alebiwe va nivuruni na Masalmo 115:16 anfwanyelihu ovirihamo wi nonihe otamalela wehu?

⁷ Niwodhe dhavi woniha ntamalelo mwaha wa elabo yehu yotikiniha? (Kengesa Masal 115:16.) Voroma, jofuneya otanalela dhottandda dhotene dha Yehova. Eji enele onikosiha omutamalela Yehova malabo otene mwaha wa dhokoddela dhotene dhinnikoseliye. Vina ninoniha otamalela wehu nigakanelaga oyesa elaboyá nittiyaga yokoddelene ofiyedha apale vanwodhela iyo.

8. Enlogeliwa nni wi ogogo wehu osasanyiwe motikiniha mwene?

⁸ Musasanyedhiwo wa ogogo wehu onotikiniha vaddiddi. Nyenye agakala ahinatti obaliwa, ogogo waye onolaba dhahene ninga mubeliwani, vina mutala mmodha-mmodha dhinovuganyeya célula dhinjene dhinunuwiha ogogo waye! Anamasunza anloga wi ogogo wa muttu munddimuwa onokana waddamela abiliyau 100 a célula dhinittaniwa nervos. Célula esi dha ogogo dhinlemela muttengo wa 1.5 kg. Ndoweni nirome wona mulabelo wotikiniha wa ogogo.

9. Txini enuttukulela orumela wi ewodhelo ya ologa mvaho wa Mulugu?

 ⁹ Matikiniho a ewodhelo yehu ya ologa. Karoma wubuwela empadduwa nigalogaga. Iyo nigalogaga, ogogo wehu onolaba mumodhani na misipe 100 dha nlumi, mmelo, milomo na ttimarima. Misipe eso dhotene dhinofwanyela olaba ninga musasanyedhiwani, wi mazu ehu eweye nononeleyamo. Mwa ologa dha ewodhelo ya osunza dhilogelo dhottiyana-ttiyana, mwang’aneli wosunzana wa yaka ya 2019 ohiloga wi mwana ohikana ewodhelo ya ozinddiyela lizu na muttu mmodha-mmodha. Nsunzo ntti nihiwaraliha dhorumela dha anamapepesa enjene—dhawi iyo nimbaliwa na ewodhelo ya ozinddiyela vina osunza dhilogelo. Txibarene, ewodhelo yehu ya ologa, mvaho wa Mulugu.—Obud. 4:11.

10. Ninawodhe dhavi olagiha wi ninotamalela mvahu wologa onivahile Mulugu?

¹⁰ Enfwanyelihu okosa wi nonihe otamalela wehu mvaho wologa onivahile Mulugu, ja watapulelamo attu abale annivuza mwaha onkoddela iyo orumela wi dhokalawo dhil’opadduwa. (Masal. 9:1; 1 Ped. 3:15) Anrumela masunziho aba, babale ani dhamwilaboni kadhittanddiwe. Nigalabana Bibilia vamodha na masunziho mena onilehu mwari mwa mutoma obu, ninowodha omwamelela Babihu wa wirimu, mwa watapulelamo attu, dhinnikosiha orumela wi Yehova ddi Muttanddi wa erimu na elabo ya vati.—Masal. 102:25; Iza. 40:25, 26.

11. Txini enlagiha wi ogogo wehu botikiniha?

¹¹ Ewodhelo yehu ya wubuwela enotikiniha. Vyaka dha mundduni mulobwana dhahi ohiloga wi ogogo wehu ohikana ewodhelo ya wubuwela miselu dhawakwana amiliau 20. Enoziweya wi ewodhelo yehu ya wubuwela enddimuwa-wene. Eji kahiye ewodhelo yotikihana vaddiddi?

12. Ewodhelo ya osunza malago a weddihana egumi yehu ennittiyaniha dhavi na dhinama?

¹² Mwa dhottanddiwa dhotene dha mwilaboni, attu bahi, bana owodha wa osunza malago a weddihana egumi yawa mwa wubuwela vina winanela dhopadduwa dha mundduni. Enowodheya iyo osaddulela ekalelo yehu ya wira dhilobo dhamwigumini mwehu sabwa ya wubuwela dha mundduni. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Txibarene, ewodhelo ya wubuwela enoswagiha etanalelo yehu, banigawodha ottiyaniha yapama na yabure. (Aheb. 5:14) Enowodheya iyo osunza meddelo a okwela, woniha ttagaraga na supaje. Iyo vina ninowodha otagiha merelo oligana a Yehova.

13. Ninga munlogela Masalmo 77:11, 12, ninawodhe dhavi olabihedha mvaho wa etanalelo?

¹³ Yawira yina enfwanyelihu olagihana ntamalelo nehu sabwa ya mvaho wa etanalelo, ja wubuwelaga mudhidhi wetene wi Yehova ononikamihedha vina ononipangarhaza. Okosa dhahene onowaraliha nikuluvelo nehu nawi iyene onele onibarela musogorho. (Kengesa Masalmo 77:11, 12; 78:4, 7)  Marhe mena ba wubuwela dhapama dhinnikosela attu ena nigamala banatamalela sabwa ya awene oneddiha pama. Anamapepesa ahifwanya ezinddiyelo enoniha wi muttu ona ekalelo y’otamalela ddunagalaletxa. Enofuneya vina iyo otagiha yeddelo ya Yehova ya walevelela attu akwihu. Ninga motagiha, yubuwelo ya Yehova jawakwana, mbwene nigamukumbirha nlevelelo, iyene ononilevelela vina onodduwala dhottega dhehu. (Masal. 25:7; 130:3, 4) Efunelo yaye jawi iyo nakosele yakakene akwihu annittegela agamala anikumbirha nlevelelo.—Mt. 6:14; Luka 17:3, 4.

14. Niwodhe dhavi woniha wi ninotamalela mvaho wa ogogo wehu?

¹⁴ Enddimuwaya-enddimuwaya ya iyo olabana deretu ogogo wehu, ja omuttittimihagana Oddule onivahile. Ena anosakula olabihedha ogogo wawa mubureni—anopanela anya osakula eli yapama na eli yabure. Mbwenye ja malago wubuwela wi dila na zelu dha Yehova sapama opitta dhosakula dhehu; eji kinvonya, sabwani iyene ddi muttanddi wehu. (Rom. 12:1, 2) Egumi yehu enttugareya nigedda na malago aye. (Iza. 48:17, 18) Iyo ninosunzihiwa txini ennifunana Babihu Yehova—wila nimuttittimihe; Muttanddi wehu onohagalala iyo nigeddana malago aye.—Gano 27:11.

15. Mvaho wa Bibilia ononiha dhavi wi Yehova onokwela malogo a attu?

¹⁵ Bibilia mvaho ononiha okwela wa Mulugu. Babihu wa wirimu ohattikittela alobwana muya waye wi alebe nzu naye, vowi onowakwela anaye a mwilaboni. Yehova onowakula mavuzo manddimuwa vaddiddi a mwigumini, abuwene agahiwodhilihu wakula, ninga motagiha: Iyo nidhile wuvi? Nittanddeliwe nni? Txini dhinapadduwe musogorho mpo? Yehova onfuna wi anaye otene aziwe dhowakula dha mavuzo aba, nona, mwari mwa vyaka dhinjene iyene onowaweddiya alobwana wi amutapulele Bibilia na vilogelo dhinjene. Masaka abano, Bibilia ohikalawo na dhilogelo okwaranya 3.000! Bibilia nivuru nintapuleliwetxa  vina nimpakeliwetxa attu mwilaboni. Kintanala onkala attuyá peno elogelo yawa, etene ahikana gari ya wengesa muselu wa mBibiliyani na elogelo yawa yobaliwana.—Kang’ana kasha “ Opakiwa wa Bibilia na Dhilogelo dha Mw’afrika.”

16. Mowiwanana na Mateu 28:19, 20, ninawodhe dhavi woniha wi ninotamalela mvaho wa Bibilia?

¹⁶ Wi nonihe ntamalelo nehu mwaha wa mvaho wa Bibilia, jofuneya omwengesaga malabo etene, nitanalelaga dhinengesihu, vina nivilibihedhaga ovirihamo malagoya. Enowodheya vina woniha omutamalela wehu Mulugu mwaha wa mvaho obu, mwa walaleya attu akwihu esile dhinengesihu, ofiyedha apale vangomela guru dhehu.—Masal. 1:1-3; Mt. 24:14; kengesa Mateu 28:19, 20.

17. Mivaho gani dhisunzilehu mwari mwa mutoma obu, vina mivaho gani dhina dhinasunzehu mwari mwa mutoma ondawo?

¹⁷ Mwari mwa mutoma obu iyo nihisunza mivaho dhinivahile Mulugu, ninga elabo yehu, ogogo wehu wotikiniha, vina Mazu avudheleliwe na Mulugu, Bibilia. Mbwenye dhihikalawo mivaho dhina dhinivahile Mulugu, esuwene dhihinoneya. Mafumo aba ohoneya anele ologeliwa mwari mwa mutoma ondawo.