MUYUDA dhahi wakuweliwa Mordekai ohikosa mpaddi wamakamaka munivuruni na Bibilia na Ester. Mordekai wali mmodha wa Ayuda atxedhiwe, iyene walaba vatakulu va mwene wo Pérsia. Eji epadduwile omaromo wa sekulu ttanu  A.E.C. “nsaka na Mwene Asuwero.” (Masaka abano mwene oddu onziwiwa ninga Xerxes I.) Nsaka dhahi Mordekai wahinvuna mwene mudhidhi walaganeliwiye opiwa. Mwene ohimutamaalela, mwa oruma wi Mordekai attittimihiwe va anamwinji. Vasogorhova mukwile Haman, mwiddani mmodha wa Mordekai na Ayuda, mwene wahimuttoma Mordekai okala musogorheli woroma wa elabo ejile. Ettomo eji yahimukamihedha Mordekai wavuna Ayuda afuna opiwa Mumweneni wo Pérsia.—Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Omaromo wa sekulu 20 attu ena ahiroma ologa wi nivuru na Ester nivuru na gahala vina Mordekai txipo kakalilewo. Mbwenye, 1941, arqueólogos ahifwanya vizinddiyelo dhinkamihedha enloga Bibilia sabwa ya Mordekai. Txini efwanyile awene?

Anamapepesa ahifwanya malebo alebiwe na mukalelo wotopa (cuneiformes) animuloga mulobwana onkuweliwa Marduka (na Etxuwabo Mordekai). Iyene wali nameddiha nlogo, enoneya ninga wattidda mabasa a welega korowa o Suza. Arthur Ungnad, oli muziwetxi wa mapadduwo a mpaddi wa Oriental ohivuwiha wi cuneiformes yali “etagano modha bahi yaliwo nsaka nene nttile yamutonya Mordekai onlogiwa mBibiliani.”

Oromana mudhidhi ovuwihile Agnad, anamasunza anodhavi atapulelaga matxikwi na matxikwi a cuneiformes dhina o Pérsia. Mwa mapapi abo, mwahikala Persipolis dhifwanyiwe ebuwa ya numba mwakoyiwa Mafumo, vakuvi na ngome ya sidadi. Mapapi abo alebiwe nsaka nalamulela Xerxes I. Alebiwe na elogelo ya Elamita vina munofwanyeya mazina menjene anlogiwa munivuruni na Ester. a

Mapapi menjene anologa nzina na Marduka, wali mwimeleli wa ntakulu na mwene wo Suza nsaka nalamulela Xerxes I. Nipapi nimodha ninologa wi Marduka wali namatapulela. Eji enowiwanana na enloga Bibilia sabwa ya Mordekai. Iyene wali mwimeleli wa Mwene Asuwero (Xerxes I) vina waloga dhilogelo bili. Dila dhinjene Mordekai wanziveliwa ogilati vamavolowelo va numba ya mwene wo Suza. (Ester 2:19, 21; 3:3) Vamavolowelo apo vahikala numba yamakamaka vina wali mburo wattidda mabasa anamalaba a mwene.

Vahikala wiwanana wa Marduka onlogiwa mmapapini vina Mordekai onlogiwa mBibiliani. Awene akalilewo nsaka nakene, mburo wakene, ana ettomo yakene vina mabasa akene. Dhopadduwa esi dhotene dhinowooniha wi Marduka na Mordekai muttu wakene onlogiwa munivuru na Ester.