Kututuluka ha Chikuma

Yehova Iya?

Yehova Iya?

Kumbululo lia mu Mbimbiliya

 Yehova iye Zambi wamwenemwene wa mu Mbimbiliya, Sakatanga wa yuma yeswe. (Usolwelo 4:11) Iye mwe Zambi ya Apalahama, Mose ni Yesu. (Uputukilo 24:27; Kutuhuka 15:1, 2; Yoano 20:17) Yehova hi Zambi wa vungu limuwika ko, alioze kali Zambi wa “hashi heswe.”—Samu 47:2.

 Mbimbiliya yinasolola ngwo Yehova lie jina lia Zambi, jina liacho iye wika liatela. (Kutuhuka 3:15; Samu 83:18) Jina liacho linakatuka ku limi lia Hepreu lize linalumbunuka ngwo, “Nguli chize nguli.” Akwa-kuhengwola yisoneko anji kakutayiza ngwo jina Yehova linalumbunuka ngwo “Iye kakulinga cheswacho anazange.” Ulumbunwiso uno unalite kanawa mumu iye mwe watangile yuma yeswe, chikwo nawa kakumanununa upale wenyi. (Izaia 55:10, 11) Mbimbiliya kuyishi kutunyingikisa wika jina lia Zambi, Yehova. Alioze yakutukwasa kunyingika Yehova mwene ni yitanga yenyi ngwe zango.—Kutuhuka 34:5-7; Luka 6:35; 1 Yoano 4:8.

 Mu limi lia chokwe jina lia Zambi kakulilumbununa ngwo Yehova, kulita ni chize liakusoloka mu limi lia Hepreu יהוה (YHWH). Sona aji jiwana kakujivuluka ngwo, Tetragrama. Niumwe unanyingika kanawa chize apwile ni kutongola jina liacho mu limi lia Hepreu lia ku shakulu wakuhi. Mu chokwe jina “Yehova” aputukile kulizachisa kulu.

Mumu liaka niumwe kanyingikene kanawa chize apwile ni kutongola jina lia Zambi mu limi lia Hepreu lia ku shakulu?

 Limi lia Hepreu lia ku shakulu te keshi kulisoneka ni vogal, kapwile ni kuzachisa wika consoante. Ha kuvuluka maliji jacho, mutu yoze te wakuhanjika limi lia Hepreu kananyingika vogal jalita jize atamba kuzachisa. Alioze muze ahwishile kusoneka yisoneko ya Hepreu (“Usendo Ukulu”) A-Yunda amwe yapwa ni ndako yimwe yakwamba ngwo, chili chipi kuvuluka jina lia Zambi. Muze apwile ni kutanga ni liji linene chimwe chisoneko chili ni jina lia Zambi, o kapwile ni kwalumuna maliji ni kusalakanyisaho maliji ngwe “Mwene” hanji “Zambi.” Kashika ha kupalika cha mashimbu mahuza wano yalimwanga, hachino atu yavulama chize te akutongola jina lia Zambi. a

 Atu kakunyonga ngwo jina lia Zambi te kakulivuluka ngwo, “Iavé” hanji “Javé”, eka nawa kakwamba yuma yeka. Chimwe chivungo cha Mar Morto chili ni amwe maliji a mu mukanda wa Ulevi mu limi lia Ngregu, jina lia Zambi kanalisoneka ngwo Iao. Akwa-kusoneka atangu A-Ngregu kakwamba ngwo jina lia Zambi kota kapwile ni kulivuluka ngwo Iae, Iabéʹ, ni Iaoué. Alioze kutushi ni shindakenyo ya chize apwile ni kuvuluka jina liacho mu limi lia Hepreu ku shakulu. b

Mahuza hakutwala ku jina lia Zambi mu Mbimbiliya

 Mahuza: Jina “Yehova” te kuliatwamine mu yisoneko yitangu ya Mbimbiliya.

 Umwenemwene: Sona ja Hepreu avuluka ngwo, Tetragrama, jakusoloka mu Mbimbiliya ha unji wa yisuho 7,000. c Mbimbiliya jimwe kachijilemo jina lia Zambi ni kusalakanyisamo yisanyiko ngwe, “Mwene.”

 Mahuza: Zambi kali Mukwa-Ndundo-Jeswe, kashika iye kafupiwile kupwa ni jina.

 Umwenemwene: Zambi katumine akwa-kusoneka Mbimbiliya asonekemo jina lienyi ha tununu a yisuho. Mwene kanambe nawa ngwenyi, waze akumuwayila katamba kuzachisa jina lienyi. (Izaia 42:8; Joele 2:32; Malakia 3:16; A-Roma 10:13) Zambi kasopesele aprofeta a mahuza waze azangile hanga atu avulame jina lienyi.—Jeremia 23:27.

 Mahuza: Kulita ni chako cha A-Yunda, jina lia Zambi kuliatambile kupwa mu Mbimbiliya.

 Umwenemwene: Tunanyingika ngwetu, A-Yunda amwe waze apwile ni kusonejeka Mbimbiliya te keshi kutayiza kuvuluka jina lia Zambi. Alioze, o kakajimwine jina liacho mu Mbimbiliya. Kashika Zambi kazangile hanga tukaule yako ya atu yize yakutupiangula ku shimbi jenyi.—Mateu 15:1-3.

 Mahuza: Jina lia Zambi te kuliatambile kupwa mu Mbimbiliya, mumu niumwe yoze unanyingika chize akulivuluka mu limi lia Hepreu lia ku shakulu wakuhi.

 Umwenemwene: Maliji wano kanakatuka ha nyonga lia kwamba ngwo, Zambi kanazange hanga atu eswe avuluke jina lienyi mu jila yimuwika, chipwe ngwe kakuhanjika malimi alisa. Alioze Mbimbiliya yakusolola ngwo, ku mashimbu a kunyima tuvumbi twa Zambi waze te akuhanjika malimi alisa kapwile ni kuvuluka majina jo mu milali yalisa.

 Tutalenu chilweza cha Yoshua, umwe mukwa-kuyula mu Izalele. Akwa-Kristu a ku sekulu yitangu waze te akuhanjika limi lia Hepreu kota kapwile ni kuvuluka ngwo Yeoshúa. Alioze waze apwile ni kuhanjika Ngregu te kakulivuluka ngwo, Iesoús. Mu Mbimbiliya jina lia Yoshua lize linakatuka mu limi lia Hepreu liakusoloka mu Ngregu.—Yilinga 7:45; A-Hepreu 4:8.

 Chilweza chino chinalite nawa ni ha jina lia Yehova. Chipwe ngwe kutwanyingikine kanawa chize apwile ni kutongola jina lia Zambi, nihindu liatela kulilemesa ngwe chize liakusoloka mu Mbimbiliya.

a Nova Enciclopédia Católica (New Catholic Encyclopedia) edição yamuchiali, volume 14 mafwo 883-884, yinambe ngwo: “Ha kupalika cha mashimbu akehe muze undungo wahwile, atu yaputuka kulemesa chinji jina Yahweh, chocho yapwa ni chako chakwalumuna jina lino ni kusalakanyisaho jina ngwe ADONAI hanji ELOHIM.”

b Nyi unazange kunyingika nawa sango jikwo hakutwala ku chikuma chino, tala apendice A4 O nome divino nas Escrituras Hebraicas,” mu Mbimbiliya Tradução do Novo Mundo da Bíblia Sagrada.

c Tala Theological Lexicon of the Old Testament (Léxico Teológico do Velho Testamento), volume 2, mafwo 523-524.