Nazangile Chinji Chifuchi Chize Chikwete Ululi

Maliji ja Ursula Menne

Chize mu wanuke wami, nakuzanga chinji kumona atu eswe maasolwela ululi. Hamukunda wa chino, yangusa mu zuwo lia ususu mu Alemanha Oriental Comunista. Muchihasa kupwa ngwe mahuza, alioze mu zuwo lia ususu mwe nanyingikinyine chifuchi chize chikwete ululi. Manenu ngunulumbunwine.

NASEMUKINE ha mwaka wa 1922 mu mbonge ya Halle mu Alemanha, haze hatwama unji wa kilometro 200 ndo ku sudoeste ya Berlim. Mbonge ya Halle yili yikulu chinji, yili ni miaka kuhiana 1.200. Halle yapwile yimwe ya ku mbonge yitangu yize yapwile ni yako yinji ya yingeleja Protestante. Mwanakwetu Käthe, kasemukine ha mwaka wa 1923. Tata kapwile swalele, alioze mama kapwile ni kwimba mu yiheho.

Nyonga likulu lia kululieka yuma ya uhenge, nalihingile kuli tata. Chakutalilaho, muze tata akatukile mu uswalele yalanda limwe loja, alioze akwa-kulanda anji kapwile yiswale, chocho tata yevwila keke, kashika yaputuka kwaha yuma hanga apwe ni kufweta ndambu-ndambu. Alioze mumu lia keke yenyi, mingoso yiyiholoka. Yuma yize yalingiwile kuli tata, yangukwashile kunyingika ngwami, kuhwisa uhenge hi chuma chashi ko kulinga, ngwe chize nakunyonga. Alioze nyonga lia mu ukweze, likalu kuvulama.

Kuli mama nahingileko ungimba. Yami ni mwanakwetu Käthe, mama mwe watulongesele kwimba ni kuhangana. Napwile umwe kanuke wa too ni uwahililo ni tachi. Ami ni mwanakwetu twapwile ni mwono upema chinji ha mwaka 1939.

Uputukilo wa Matangwa Akalu

Muze nahwishile shikola, yinguputuka kuya ku shikola ya kuhangana balé, kuze nalilongesele kuhangana umwe wino avuluka ngwo, Ausdruckstanz (uze unalumbunuka mu putu ngwo “dança de expressão,”) wino uze apwile ni kungulongesa kuli Mary Wigman. Iye mwe watombele wino wacho, kupalikila mu wino wacho, mukwa-kuhangana kakusolola chize akwivwa. Chikwo nawa, yinguputuka kufunjeka yizulie. Kwamba pundu, uputukilo wa ukweze wapwile upema chinji wa too ni uwahililo, mumu nalilongesele yuma yinji. Alioze, yuma yeswe yalumukine ha mwaka 1939, muze Jita Yinene ya Yashi Heswe yaputukile. Luyinda mukwo kalingiwile ha mwaka 1941, muze tata afwile mumu lia kakoho wa mukaka.

Jita yapwile kapinda munene. Muze jita yaputukile, napwile wika ni miaka 17, kashika namwene ngwe atu eswe kanazaluka. Namwene mbunga yinene ya atu waze apwile apema malinjisa mu yuma yipi ya nazista. Chize haze, lamba, uswale ni kufwa yiyiputuka. Zuwo lietu yilipuzuka ni mbomba, chikwo nawa nafwishile asoko anji mumu lia jita yacho.

Muze jita yahwile ha mwaka 1945, yami, mama ni mwanakwetu te tuchili mu mbonge ya Halle. Alioze ami napwile ku ulo ni mwana umuwika, mba yuma mu ulo wami te kuyiso kwenda kanawa. Yami ni mukwetu lunga yitulihandununa. Kashika, yinguputuka kukalakala ngwe mukwa-kuhangana ni kufunjeka hanga ngulele mwanami.

Muze jita yahwile, Alemanha yiyiliteta mu yihanda yiwana. Mbonge yetu yiyipwa sali lize apwile ni kuyula kuli akwa União Soviética. Kashika, atu eswe te katamba kwijilila ni akwa-comunista. Ha mwaka 1949, sali lia Alemanha kuze te twatwama avuluka ngwo Alemanha Oriental, yalukako jina ngwo República Democrática Alemã (RDA).

Mwono Mushi lia Chiyulu Comunista

Ha miaka yacho mama yayiza, kashika te natamba kumufunga. Chocho yinguwana mulimo ku nguvulu. Ha mashimbu jacho, yingunyingika amwe alongi waze echele kulilongesa, alioze te kakuzanga chinji kusunga-sunga ku chikuma cha uhenge uze te akumona. Chakutalilaho, umwe mukweze kamukwikile kulilongesa ku shikola yinene mumu ngwo tato kapwile umwe wa kuli atu waze apwile mu chizavu cha nazista. Yami te ngunanyingika kanawa mukweze wacho mumu twapwile ni kupalika mashimbu anji chimuwika. Chocho yingulihula ngwami: “Mumu liaka iye atamba kufweta ha uhenge wa tato?” Ni yami yingulinjisa chinji mu chizavu cha alongi jacho. Chikwo nawa, yingutesa kupwa mukwa-kulimika ni manguvulu. Tangwa limwe, yingulamika mapapilo ku unjililo wa chota cha usopeso.

Amu napwile mukwa-kusoneka ku Comitê Regional de Paz, natambile kusoneka yimwe mikanda yize yakwachile ha nyonga liami hakutwala ku yuma ya ululi. Tangwa limwe, hamukunda wa yuma ya mafwefwe Comitê yiyizanga kutuma yimwe mikanda ya comunista kuli umwe kashinakaji yoze te watwama ku Alemanha Ocidental hanga amulamikize yuma. Nevwile chinyengo chinji ha kumona yuma yino yipi, chocho yingusweka mikanda yacho mu chipatulo chami cha milimo. Ndo musono, mikanda yacho kahashile kuyituma.

“Mutu Mupi Wahiana Eswe” Yangwaha Kutalatala

Ha kakweji wa Junho wa mwaka 1951, malunga aali yanjila mu chipatulo chami cha mulimo ni kungulweza ngwo: “Musono twakukwata.” O yangukwata yangutwala mu zuwo lia ususu lize avuluka ngwo, Roter Ochse, hanji Ngombe Muchila. Hakupalika cha mwaka umuwika, yangusa mu zuwo lia ususu lize akusa atu waze akuhona vumbi nguvulu. Umwe longi mwe wangujimbwile kuli mapulisha ja Stasi mumu lia papilo. Ha usopeso hapwile kalimbalimba mumu niumwe kakapanjikile yize ami nahanjikile. Yangupatwila miaka yisambano mu zuwo lia ususu. Ha shimbu liacho yinguyiza, chocho yangutwala mu shipitali yize te yatwama mu zuwo liacho lia ususu muze mwapwile mapwo 40. Muze namwene atu anji hanahongo ku mbunge, yingwivwa woma. Yinguzomboka ndo ku chikolo ni kungongwelako ni tachi.

Umwe kalayi wa ku zuwo lia ususu yanguhula ngwenyi: “Yika unazange?”

Yingumukumbulula ngwami, “Ngunazange kukatuka muno.” “Muhasa kungusa mu zuwo lieka lia ususu nyi muchilita, alioze nguchize kama muma muno.” Alioze iye kangupanjikile. Ha kupalika cha shimbu likehe, yingumona umwe pwo yoze te walisa chinji ni akwo. Iye te kanasoloka ngwe mukwa-sambukila, chocho yingutwama sali lienyi.

Iye yangwamba ngwenyi, nyi unazange kutwama ni yami watamba kukanyama.” “Atu eswe muno kakungumona ngwo nguli mutu mupi mumu lia kupwa Chela cha Yehova.”

Ha shimbu liacho, te chanyingikine ngwami Yela ja Yehova kapwile ni kwamona ngwe akwa-kole ja nguvulu wa comunista. Alioze, te ngunanyingika ngwami Alongi a Mbimbiliya (Yela ja Yehova ngwe chize apwile ni kwavuluka ha shimbu liacho) kapwile ni kuhanjika ni tata muze te nguchili kanuke. Ngunewuluka tangwa limwe tata mamba ngwenyi: “Alongi a Mbimbiliya kakulongesa umwenemwene!”

Yingulila hamukunda wa uwahililo wa kunyingika pwo yoze wa zango te avuluka ngwo, Berta Brüggemeier. Yingumwita ngwami, “lisesa, ngulweze kama hakutwala kuli Yehova.” Chize tangwa lize, yitupwa ni kupalikisa mashimbu anji chimuwika ni kulishimwinya hakutwala ku Mbimbiliya. Ha yuma yinji yize nalilongesele, yingulilongesa ngwami, Yehova kali Zambi wa zango, ululi ni sambukila. Yingulilongesa nawa ngwami, iye makahwisa yuma yeswe yipi yize atu api akulinga. Mukanda wa Samu 37:10, 11 unambe ngwo: “Kwasala hakehe mba yingulungulu hi akuhi, . . . Alioze yimbovu kumakahinga chifuchi. Kumakawahilila mu kulumbama cha sambukila.”

Yingupwa Nawa ni Utuswilo mba Yinguya ku Ocidente

Kangutuswile mu zuwo lia ususu ha mwaka 1956, hanyima lia miaka yitano mu zuwo lia ususu. Hakupalika cha matangwa atano, yinguchina mu RDA ni kuya ni kutwama ku Alemanha Ocidental. Ha shimbu liacho, te nguli ni ana aali a mapwo, Hannelore ni Sabine waze nayile no. Ami ni mukwetu-lunga yitulilakula, chocho yinguliwana nawa ni Yela ja Yehova. Muze te ngunalilongesa Mbimbiliya, yingumona ngwami natamba kwalumuna yuma yinji hanga mwono wami ulite ni shimbi ja Yehova. Chocho yingwalumuna mwono wami ni kungupapachisa ha mwaka 1958.

Hakupalika cha mashimbu yingusomboka nawa, alioze ha chisuho chino yingulimbata ni umwe Chela cha Yehova avuluka ngwo: Klaus Menne. Ami ni mukwetu-lunga twapwile ni kuwahilila chinji mu ulo wetu, chocho yitupwa ni ana aali: Benjamin ni Tabia. Chaluyinda hikwapalika miaka 20 chize haze Klaus afwilile ku ponde. Kashika chasombokele nawa. Alioze, kutalatala cha uhindukilo chakungutakamisa chinji, mumu ngunanyingika ngwami afu makahinduka mu Paraisu hano hashi. (Luka 23:43; Yilinga 24:15) Chuma chikwo chize chakungutakamisa chinji chili kumona ana jami eswe awana kanalingila Yehova.

Hamukunda wa longeso liami lia Mbimbiliya, yingulilongesa ngwami, Yehova wika mwe makaneha ululi wamwenemwene. Kulisa ni atu, Yehova kakumona yuma yeswe yakulingiwa kuli yetu, chino chinatale nawa ha yuma yikehe-yikehe yize atu keshi kumona. Kupwa ni chinyingi chino chakungukwasa ndo musono, chipi-chipi muze nakumona hanji kupalika mu yuma yipi. Mukanda wa Chilumbununyi 5:8, unambe ngwo, “Nyi mumona kupinjisa yiswale, ni mu chifuchi chimwe kanalingi upupilo wa kuhonesa upatwilo ni ululi, kanda chikushima. Mumu mukwa kuyula kali ni yoze wamuyula iye. Mba o eswe kali ni umwe helu lio.” Tunanyingika ngwetu, kukwatwamine mutu yoze uli helo lia Sakatanga wetu. Mukanda wa A-Hepreu 4:13 unambe ngwo: “Niumwe mahasa kuswama ku meso jenyi. Yuma yeswe yapwa ya uselesele, ya kufukula kumeso ja yoze mutukamulumbunwina yuma yeswe.”

Kwiwuluka Mwono Wami ha Miaka 90 Yapalika

Ha mashimbu amwe atu kakunguhula chize mwono wapwile mushi lia chiyulo cha Nazista ni Comunista. Niumwe wa kuli ayo washiwishile mwono wakuhi. Unguvulu uno waali, chizechene ngwe unguvulu ukwo wa atu, wasolwele ngwo, atu keshi kuhasa kuliyula ene. Mbimbiliya yakusolola pundu ngwo: “Mutu mapwa ni chiyulo helu lia mukwo ni kumupinjisa.”—Chilumbununyi 8:9.

Muze te nguchili mukweze ni mana akehe, napwile ni kunyonga ngwami atu mahasa kuyula ni ululi. Haliapwila ngunanyingika chize yuma yapwa. Sakatanga wetu mwe wika mahasa kuneha chifuchi cha ululi. Iye makachilinga ha kwonona atu eswe api ni kuhana chiyulo cha hashi kuli Mwanenyi, Yesu Kristu yoze wakusa yize akwo anafupiwa kulutwe lia yuma yenyi mwene. Mbimbiliya yakuhanjika hali Yesu ngwo: “Hiunazange ululi, ungulungulu wakukupihila.” (A-Hepreu 1:9) Nakusakwilila chinji Zambi ha kungukoka kuli Mwanangana yono wa too ni ululi. Mu chiyulo chenyi mwe ngunazange kutwama ku miaka yeswe!

[Chizulie ha lifwo]

Yami ni anami Hannelore ni Sabine muze twahetele ku Alemanha Ocidental

[Chizulie ha lifwo]

Musono, yami ni mwanami Benjamin, hamwe ni mukwo-pwo, Sandra