1-2. Yuma yika yipema tuli nayo yize yakututwala hanga tusolole utu wa zango kuli umwe ni mukwo?

TULI ni yuma yinji yipema yize yatamba kututwala tulisolwele utu wa zango umwe ni mukwo. Yimwe ya ku yuma yacho yika? Tutalenu chize yishima yino ya mu Mbimbiliya yinakumbulula chihula chino: “Kanda utayiza utu wa zango ni umwenemwene kukukatuka. . . . Chocho mukawana vumbi ni malinjekela apema kumeso ja Zambi ni atu.” ‘Mukwa utu wa zango kakuwahisa mbunge yenyi mwene. “Mweswe makaula ululi ni utu wa zango mawana mwono.”—Yishi. 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² Mukanda uno wa Yishima unatongola yuma yitatu yize yakututwala hanga tusolole utu wa zango. Chitangu, muze twakusolola utu wa zango, twakupwa atu apema kumeso ja Zambi. Chamuchiali, kusolola utu wa zango chakutuyukisa yetwene. Chakutalilaho, twakulinga usepa upema ni mandumbu jetu. Chamuchitatu, nyi twasolola utu wa zango, mutukazuka yiwape yinji, ni mwono wa mutolo. Kwamba pundu, tuli ni yuma yipema yize yakututwala hanga twononokene shimbi yino ya Yehova yinambe ngwo: ‘Lingenu ni utu wa zango ni keke mutu mweswe kuli mukwo.’—Zeka. 7:9.

3. Yihula yika mutukumbulula ha mutwe uno?

³ Ha mutwe uno, mutukumbululaho yihula yino yiwana: Aya twatamba kusolwela utu wa zango? Yika mukanda wa Rute unatulongesa hakutwala ku kusolola utu wa zango? Kuchi mutuhasa kusolola utu wa zango musono? Yiwape yika akuzuka waze akusolola utu wa zango?

4. Kuchi mutuhasa kwimbulula Yehova? (Marku 10:29, 30)

⁴ Ha mutwe wapalika, twamonanga chize Yehova akusolola utu wa zango, chekwamba, zango lia mutolo lize akusolwela atu waze akumuzanga ni kumulingila. (Danie. 9:4) Tunazange ‘kwimbulula Zambi, se tuli ana a zango.’ (Efwe. 5:1) Kashika, twatamba kusolola utu wa zango kuli mandumbu jetu a mu ufulielo—zango liamwenemwene nawa lia mutolo.—Tanga Marku 10:29, 30.

5-6. Yika atu akunyonga ha liji “ushishiko”?

⁵ Yena mutayiza ngwe, nyi twanyingika kanawa ulumbunwiso wa utu wa zango, mutuhasa kusolola chitanga chino kuli mandumbu jetu. Mba tunyingike kanawa ulumbunwiso wa utu wa zango, chitangu tutalenu kalisa uli ha chitanga chino ni yize atu akunyonga hakutwala ku ushishiko. Tutalenu chimwe chilweza.

 ⁶ Kuli atu anji, mutu yoze halinga miaka yinji ku umwe mulimo, kakumumona ngwo, kashishika. Alioze muchihasa kupwa hanji ha miaka yeswayi, iye kanyingikine niumwe mwata wa ku mulimo wenyi. Nawa hanji iye keshi kutayiza shimbi jeswe ja ku mulimo wenyi. Mutu yono, keshi kuzanga mulimo wacho, alioze kakuwahilila wika ha kupwa ni mulimo ni fweto lize akuzukako. Iye manunga ni kukalakalako ndo haze mapwila kashinakaji hanji muze mawana mulimo ukwo kuze mamufweta mbongo jinji.

7-8. (a) Yika yakutwala mutu kusolola utu wa zango? (b) Mumu liaka mutushimutwina jimwe versu ja mukanda wa Rute?

⁷ Kalisa yoze uli ha ushishiko uze twatongola ha  paragrafu 6 ni utu wa zango, kanatale ha yize mutu akunyonga. Ha sango jize twakuwana mu Mbimbiliya, yika yatwalile tuvumbi twa Zambi kulisolwela utu wa zango umwe ni mukwo? Waze akusolola chitanga chino, kakuchilinga mumu lia zango, hi kutachi ko. Tutalenu chilweza cha Ndawichi. Iye te kananyingika ngwenyi, Saulu tato ya Jonata kanafupu kumushiha. Chipwe chocho, Ndawichi mbunge yenyi yamutwalile kusolwela sepa lienyi Jonata utu wa zango. Chikwo nawa, muze Jonata afwile, ha kupalika cha mashimbu Ndawichi yanunga ni kusolola utu wa zango kuli Mefiposhete mwana wa Jonata.—1 Samue. 20:9, 14, 15; 2 Samue. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Mutuhasa kulilongesa yuma yinji hakutwala ku utu wa zango, ha kulilongesa jimwe versu ja mukanda wa Rute. Yilweza yika ya utu wa zango yize mutuhasa kulilongesa hali atu waze anatongola mu mukanda uno? Kuchi mutuhasa kukaula malongeso wano mu chikungulwila chetu? *

9. Mumu liaka Noemi anyongene ngwenyi, Yehova kanalimika nenyi?

⁹ Mu mukanda wa Rute, twakutangamo lusango wa Noemi ni tembwa-mwanenyi Rute, ni Mboaze usoko wa lunga lia Noemi yoze te wakuzanga Zambi. Mumu lia kapunga wa zala yoze wanjilile mu Izalele, Noemi, mukwo-lunga ni ana jenyi aali, yaya ni kutwama ku Moape. Kuzekwene, lunga lia Noemi yafwa. Anenyi aali yambata mapwo, alioze chaluyinda, no yafwa. (Rute 1:3-5; 2:1) Luyinda wacho kanehene yinyengo yinji kuli Noemi. Kanenganyanyine chinji, chocho yanyonga ngwenyi, Yehova kanalimika nenyi. Tutalenu yize ambile hakutwala ku chize te anevu: “Kwoko lia Yehova hilialimika ni yami.” “Mukwa-Ndundo-Jeswe hangulinga yuma yisasu chikolo.” Yamba nawa ngwenyi: “Yehova hananguyindamisa, mwe  Mukwa-Ndundo-Jeswe hanangunehena kuji-ni-tomo.”—Rute 1:13, 20, 21.

10. Yika Yehova alingile muze evwile maliji ja Noemi?

¹⁰ Yika Yehova alingile muze evwile maliji ja Noemi? Iye kakehukile pwo yono te unanenganyana. Alioze, yalisa mu chihela chenyi. Yehova kananyingika ngwenyi, luyinda kakwalumuna “mukwa mana akapwe chihepuke.” (Chilu. 7:7) Alioze, Noemi te kanafupiwa ukwaso hanga anyingike ngwenyi, Yehova kamwehukile. Kuchi Zambi amukwashile? (1 Samue. 2:8) Iye yatwala Rute hanga asolole utu wa zango kuli Noemi. Rute yazanga chinji kusolola utu wa zango kuli Noemi. Chocho ni zango lieswe yamukwasa hanga achine kunenganyana chinji ni kunyingika ngwenyi, Yehova nihindu kakumuzanga. Yika twalilongesa ha chilweza cha Rute?

11. Mumu liaka mandumbu waze akwete mbunge yipema akusa tachi hanga akwase mandumbu waze ananenganyana?

¹¹ Utu wa zango wakututwala hanga tukwase waze ananenganyana. Chizechene ngwe Rute alalaminyine kuli Noemi, musono, mandumbu waze akwete mbunge yipema, kakusa tachi hanga akwase mandumbu jo mu chikungulwila waze akunenganyana hanji waze analeme ku mbunge. Ayo kakuchilinga mumu lia zango, nawa kanazange kulinga yeswe yize mahasa hanga aakwase. (Yishi. 12:25; 24:10) Chino chinalite ni chiyulo chize postolo Paulu ahanyine, chinambe ngwo: “Sangulwisenu akwa ulenda ku mbunge, kolesenu akwa kulela, lihumikizenu ni eswe.”—1 Tesa. 5:14.

12. Jila yika yipema yakukwashilamo ndumbu mu chikungulwila yoze unanenganyana?

¹² Kanji-kanji, jila yipema yakukwashilamo ndumbu mu chikungulwila yoze unanenganyana, yili kumupanjika kanawa ni kumulweza ngwo twakumuzanga. Yehova kakusakwilila chinji hali eswe waze akusolola mbunge yipema, nawa akulihulumba hali mapanga jenyi. (Samu 41:1) Mukanda wa Yishima 19:17 unambe ngwo: “Mukwa kuvwila keke yiswale kakuhana kuli Yehova; chitanga chenyi chipema mamukundululacho.”

13. Yiyulo yika yalisa yize Rute ni Orpa akwachile, nawa mumu liaka mutuhasa kwamba ngwetu chiyulo cha Rute chasolwele utu wa zango? (Tala chizulie ha chifukilo.)

¹³ Mutuhasa kunyingika kanawa yize utu wa zango unalumbunuka, ha kulilongesa yize yalingiwile kuli Noemi muze mukwo-lunga ni ana jenyi aali afwile. Muze Noemi anyingikine ngwenyi, “Yehova hanangisa atu jenyi, haaha kulia,” iye yakwata chiyulo cha kukatuka ku Moape hanga ahiluke kumahio. (Rute 1:6) Atembwa-anenyi eswe aali yamukaula. Alioze, muze te ali mu jila, Noemi yalweza mapwo wano hanga ahiluke kumahio ku Moape. Yika yalingiwileko? Mbimbiliya yinambe ngwo: “Orpa wambejele naye-weno, alioze Rute yamukakaminya.” (Rute 1:7-14) Muze Orpa asakwile kuhiluka ku Moape, kalingile yize Noemi ambile, kuhiluka kwenyi kumahio. Alioze, Rute yalinga yuma yinji kuhiana yize Noemi etele. Iye kapwile ni utuswilo wa kuhiluka  kumahio, alioze mumu lia utu wa zango, yakwata chiyulo cha kununga hamwe ni Noemi hanga amukwase. (Rute 1:16, 17) Rute kasakwile kulalaminya kuli Noemi, hi mumu lia kumushinjila ko, alioze mwene wazangile kuchilinga. Chiyulo chize Rute akwachile, chinasolola utu wa zango liamwenemwene. Yika mutuhasa kulilongesa ha lusango yono?

14. (a) Musono, yika mandumbu anji akusakula kulinga? (b) Kulita ni A-Hepreu 13:16, yika mandumbu akulinga yize yakuvwisa Zambi kuwaha?

¹⁴ Utu wa zango wakututwala hanga tulinge yuma yinji. Chizechene ngwe ku mashimbu a kunyima, musono, mandumbu anji kakusolola utu wa zango kuli mandumbu jo a mu ufulielo, chipwe ngwe kanda achaamona kama. Chakutalilaho, muze akunyingika ngwo kwalingiwa umwe luyinda wa chisemewa, ayo kakufupa majila akukwashilamo mandumbu jo. Muze umwe ndumbu mu chikungulwila akupalika mu kapinda wa kuhona mbongo, ayo kakumukwasa ha yize anafupiwa. Chizechene ngwe mandumbu a ku Masendonia ku sekulu yitangu, mandumbu wano kakulinga yuma yinji. Ayo kakusa tachi jinji, ‘kuhiana kuhasa cho’ hanga akwase mandumbu jo waze anafupiwa ukwaso wa ku musunya. (2 Kori. 8:3) Kwamba pundu, Yehova kakuwahilila chinji muze twakusolwela akwetu utu wa zango!—Tanga A-Hepreu 13:16.

15-16. Kuchi Rute asolwele ngwenyi kakahongele?

¹⁵ Lusango wa Rute ni Noemi kanatwehe malongeso apema. Tutalenu amwe a ku malongeso jacho.

¹⁶ Kanda uhonga. Muze Rute alihanyine hanga aye chimuwika ni naye-weno Noemi ku Yunda, ku uputukilo Noemi kakatayijile. Alioze Rute kakahongele. Mba yika yalingiwileko? “Muze Noemi hamona ngwenyi, [Rute] Kanajikiza kuya ni yami, iye kahanjikile nawa.”—Rute 1:15-18.

17. Yika muyitukwasa hanga tuchine kulitwamina kukwasa umwe ndumbu?

¹⁷ Yize twalilongesa: Kukwasa mandumbu jetu waze analeme ku mbunge, chakufupiwa uhomboloji, alioze, kutwatambile kuhonga ha kwakwasa. Hanji umwe ndumbu wa pwo kanafupiwa ukwaso. * Chipwe ngwe ku uputukilo malituna ukwaso wetu, nihindu utu wa zango muutukwasa tupwe sali lienyi. (Ngala. 6:2) Mutushimbwila ngwetu tangwa limwe iye matayiza hanga tumukwase ni kumutakamisa.

18. Yuma yika kota yevwishile Rute yikola ku mbunge?

¹⁸ Kanda wivwa uli. Muze Noemi ni Rute ahetele ku Mbeteleme, Noemi kaliwanyine cheka ni enyembo jenyi. Iye yaalweza ngwenyi: “Nakatukile wa too, alioze Yehova hananguhilwisa wa upolongo.” (Rute 1:21) Achinyonga chize Rute evwile ha kwivwa maliji wano! Rute kalingile yeswe yize mahasa hanga akwase Noemi: yalila nenyi, yamulembejeka ni kulinga nenyi wenyi wa matangwa anji. Chipwe ngwe Rute kasele tachi jinji hanga amukwase, nihindu Noemi yamba ngwenyi: “Yehova hananguhilwisa wa upolongo.” Maliji wano a Noemi, kasolwele ngwe iye te keshi kulemesa ukwaso uze Rute amuhele. Muze Noemi ambile maliji wano, Rute te hwali. Kota Rute kevwile yikola yinji ku mbunge ha kwivwa maliji jacho! Chipwe chocho, iye yanunga ni Noemi.

19. Yika muyitukwasa kupwa sali lia ndumbu yoze unanenganyana?

¹⁹ Yize twalilongesa: Muchihasa kupwa hanji umwe pangi yoze unanenganyana mahasa kwamba chuma chize muchitulemeka ku mbunge—chipwe ngwe tunase tachi  hanga tumukwase. Alioze kanda twivwa uli. Twatamba kupwa sali lia ndumbwetu ni kwita kuli Yehova hanga atukwase kuwana jila ya kumutakamishinamo.—Yishi. 17:17.

20. Kuchi Rute ahashile kupwa ni tachi ja kununga ni kukwasa Noemi?

²⁰ Takamisa mutu yoze unafupiwa ukwaso. Rute kasolwele utu wa zango kuli Noemi, alioze ni iye mwene te kanafupiwa utakamiso. Kashika Yehova atumine Mboaze hanga amutakamise. Mboaze yalweza Rute ngwenyi: “Yehova akukundulule yize yeswe walinga. Akakwehe kwononona cheswe cha muwundu kuli Yehova Zambi yoze hiweza mukuswama mwishi lia mapulwa jenyi.” Maliji wano a utakamiso, kakwachile Rute ku mbunge. Rute yakumbulula kuli Mboaze ngwenyi: “Mwata . . . unangulembejeka nikuhanjika ni utu kuli yami kavumbi kenu.” (Rute 2:12, 13) Mboaze kahanyine kuli Rute utakamiso uze te anafupiwa, chocho iye yapwa ni tachi ja kununga ni kukwasa Noemi.

21. Ngwe chize twatanga ha Izaia 32:1, 2, yika akulinga makulwana waze akulihulumba chinji hali mandumbu?

²¹ Yize twalilongesa: Atu waze akusolwela akwo utu wa zango, no kakufupiwa utakamiso ha mashimbu amwe. Ngwe chize twamona, Mboaze kakolwezele Rute ngwenyi, yitanga yenyi yipema te kuyichi kulitokela. Chizechene nawa, musono, makulwana a mu chikungulwila waze akulihulumba chinji hali mandumbu, kakuchichimieka chinji mandumbu waze akuhana ukwaso kuli waze anahono. Nyi twachichimieka mandumbu jetu ni mbunge yeswe, chino muchaha tachi jize mafupiwa hanga anunge ni kukwasa akwo.—Tanga Izaia 32:1, 2.

22-23. Yika yakwashile Noemi kwalumuna manyonga jenyi, nawa mumu liaka? (Samu 136:23, 26)

²² Ha kupalika cha amwe mashimbu, Mboaze yahana kulia kuli Rute ni Noemi. (Rute 2:14-18) Kuchi Noemi evwile ha kulia chize  Mboaze aahele? Iye yamba ngwenyi: “Akamuwahise kuli Yehova yoze kambilile utu wenyi kuli amwono hanji kuli afu.” (Rute 2:20a) Manyonga ja Noemi yalumuka chinji! Ku uputukilo, muze te ananenganyana kambile ngwenyi: “Yehova hananguyindamisa,” alioze haliapwila iye yamba ni uwahililo weswe ngwenyi: “Yehova kambilile utu wenyi” wa zango. Yika yakwashile Noemi kwalumuna manyonga jenyi?

²³ Noemi mba yanyingika ngwenyi Yehova kakamwehukile. Yehova kazachishile Rute hanga ahane kuli Noemi ukwaso uze te anafupiwa muze te anafuna ku Yunda. (Rute 1:16) Noemi kamwene nawa ukwaso wa Yehova muze Mboaze, umwe wa kuli usoko wenyi yoze te ‘maakuula,’ aahele yeswe yize iye ni Rute te anafupiwa. * (Rute 2:19, 20b) Noemi kota kanyongene ngwenyi: ‘Haliapwila mba hinamona ngwami, Yehova kangwehukile. Ha mashimbu wano eswe iye kali hamwe ni yami!’ (Tanga Samu 136:23, 26.) Iye kota kanakasakwilila chinji ha chize Rute ni Mboaze anungine ni kumukwasa chakuhona kumwehuka!

24. Mumu liaka tunazange kununga ni kusolwela mandumbu jetu utu wa zango?

²⁴ Yika mukanda wa Rute unatulongesa hakutwala ku utu wa zango? Utu wa zango wakutukwasa hanga tuchine kwehuka ni kawashi mandumbu jetu waze anamono lamba. Wakutukwasa nawa kulinga yeswe yize mutuhasa hanga twakwase. Mandumbu waze akusolola utu wa zango, no kakufupiwa utakamiso wa makulwana a mu chikungulwila. Muze twakumona mandumbu jetu maputuka kuwahilila cheka ni kupwa ni tachi mu mulimo wa Yehova, twakuwahilila chinji. (Yili. 20:35) Mba mumu liaka twatamba kununga ni kusolola utu wa zango? Mumu tunazange kwimbulula Yehova, yoze “wakulumbama ni utu wa zango” ni kumuvwisa kuwaha.—Kutuhu. 34:6; Samu 33:22.