1. Yika Yehova anatukolweza kulinga?

UTU wa zango ukwete ulemu unji kuli Yehova. (Hoze. 6:6) Iye kanazange hanga ni yetu tulemese chitanga chino. Kupalikila muli profeta Mika, Zambi yetu kanatukolweza hanga ‘tuzange vumbi’ hanji ngwetu utu wa zango. (Mika 6:8) Alioze, mba tuchilinge, chitangu tunafupiwa kunyingika yize utu wa zango unalumbunuka.

2. Utu wa zango yika unalumbunuka?

² Utu wa zango yika unalumbunuka? Liji “utu wa zango,” liakusoloka yisuho 230 mu Tradução do Novo Mundo. Mba yika liji lino linalumbunuka? Kulita ni mukanda wakulumbununa maliji a mu Mbimbiliya (“Glossário dos Termos da Bíblia”) uze unasoloka ha Tradução do Novo Mundo, liji lino linalumbunuka “zango liamwenemwene, ungunu, ushishiko ni kulalaminya ku chimwe chuma. Liji lino kanji-kanji kakulizachisa ha zango lize Zambi akwete hali atu, alioze kakulizachisa nawa ha zango lize atu akulisolwela.” Yehova kali chilweza chipema cha mutu yoze wakusolola utu wa zango. Ha mutwe uno, mutumonaho chize Yehova akusolwela atu utu wa zango. Ha mutwe muuhataho, mutumona chize mutuhasa kwimbulula Yehova ni chize mutuhasa kusolwela akwetu utu wa zango.

3. Yika Yehova alwezele Mose hakutwala kuli Iye mwene?

³ Ha kupalika cha amwe mashimbu muze A-Izalele atuhukile mu Engitu, Yehova yalweza Mose yimwe hakutwala ku jina ni yitanga yenyi. Yamba ngwenyi: “Yehova, mwe Yehova, Zambi  mukwa keke, mukwa vumbi, makoke kutenuka, wakulumbama ni utu wa zango ni umwenemwene. Kakufunga utu wa zango hali tununu twa atu, kakukonekena uhenge ni uvulumunyi ni shili.” (Kutuhu. 34:6, 7) Ha maliji wano apema waze anatale ha yitanga yenyi, Yehova yasolola kuli Mose chimwe chuma chilemu chize chinatale ha utu wa zango lienyi. Chuma chika chenacho?

4-5. (a) Yika Yehova ambile hakutwala kuli Iye mwene? (b) Yihula yika mutukumbulula ha mutwe uno?

⁴ Yehova kakambile wika ngwenyi kakwete utu wa zango, alioze yamba ngwenyi ‘kalumbama ni utu wa zango.’ Maliji wano, kanasoloka nawa ha Yisoneko yikwo ya Mbimbiliya. (Kwa. 14:18; Nehe. 9:17; Samu 86:15; 103:8; Joele 2:13; Yona 4:2) Nawa ha yisuho yeswayi anaavuluka, kanatale wika hali Yehova, hi hali atu ko. Kashika, chili kuyuka chinene ha kunyingika chize Yehova mwene anashindakenya ha utu wa zango lienyi. Kwamba pundu, utu wa zango uli ulemu chinji kuli iye. * Kashika Ndawichi asonekene ngwenyi: “Utu wa zango lie uli mwilu, Yehova . . . Zambi, utu wa zango lie upema chimwe! Kashika ana ja atu kaswama kushi lia mapulwa je.” (Samu 36:5, 7) Ngwe Ndawichi, shina twakusakwilila chinji ha utu wa zango lia Zambi?

⁵ Mba tuhase kunyingika kanawa ulumbunwiso wa utu wa zango lia Yehova, chitangu tukumbululenu yihula yino yaali: Aya waze Yehova akusolwela utu wa zango? Nawa kuchi utu wa zango lienyi wakutuyukisa?

6. Aya waze Yehova akusolwela utu wa zango?

⁶ Aya waze Yehova akusolwela utu wa zango? Mbimbiliya yinambe ngwo, mutuhasa kuzanga yuma ngwe, “kulima,” ‘fumbo,’ “vinyu ni maji,” “yinyingi” ni “mana”—kuli nawa yuma yikwo yinji yize twakuzanga. (2 Sango 26:10; Yishi. 12:1; 21:17; 29:3) Alioze, Yehova kakusolola utu wa zango kuli atu, hi ha yuma ko. Chipwe chocho, Iye keshi kusolola utu wa zango lienyi kuli mutu mweswawo. Kakuusolola wika kuli atu waze akwete usepa ukolo ni iye. Zambi yetu kashishika kuli masepa jenyi. Iye kanaalakenya yuma yipema, nawa kechi keza kaahichika nilimwe tangwa.

7. Kuchi Zambi asolwele zango kuli atu eswe?

⁷ Yehova kasolwele zango lienyi kuli atu eswe. Yesu kalwezele Nikondemu ngwenyi: “Zambi wazangile akwa hashi [atu], wechele Mwanenyi wa wika, hanga mweswawo mamufuliela, kechi katoka, alioze akapwe ni  mwono wa mutolo.”—Yoa. 3:1, 16; Mateu 5:44, 45.

8-9. (a) Mumu liaka Yehova akusolwela tuvumbi twenyi utu wa zango? (b) Yika mutushimutwina haliapwila?

⁸ Ngwe chize hitwevwa, Yehova kakusolola wika utu wa zango lienyi kuli waze akwete usepa ukolo ni iye—tuvumbi twenyi. Chino chakusoloka pundu ha maliji waze Ndawichi ni profeta Daniele asonekene. Chakutalilaho, Ndawichi kambile ngwenyi: “Lindulula kama utu wa zango lie kuli waze anakunyingika.” “Utu wa zango lia Yehova kuli waze akumuvwila woma wapwa wa ku miaka ya mutolo.” Daniele neye kambile ngwenyi: ‘Mwene Zambi . . . yena kuwakufunga usendo ni utu wa zango kuli waze akukuzanga ni kufunga shimbi je.’ (Samu 36:10; 103:17; Danie. 9:4) Kulita ni versu jino, Yehova kakusolola utu wa zango kuli tuvumbi twenyi mumu ayo kanamunyingika, kakumuvwila woma, kakumuzanga nawa kakufunga shimbi jenyi. Yehova kakusolola wika utu wa zango lienyi kuli tuvumbi twenyi, waze akumuwayila ni umwenemwene.

⁹ Muze te kanda tuchiputuka kuwayila Yehova, iye kapwile ni kutusolwela zango ngwe lize akusolola kuli atu eswe. (Samu 104:14) Alioze, muze twaputukile kumuwayila, Yehova yaputuka kutusolwela utu wa zango lienyi. Hachino, Yehova kanalakenya kuli tuvumbi twenyi ngwenyi: “Utu wa zango liami kuuchi kakukatuka.” (Iza. 54:10) Ndawichi kamwene umwenemwene wa maliji wano. Yamba ngwenyi: “Yehova hanalisela kuli iye mwene mukwa kumuwayila.” (Samu 4:3) Amu Yehova akutulemesa, yika chino chinatukolweza kulinga? Mukwa-kwimba masamu yasoneka ngwenyi: “Mweswe uli ni mana manyonga yuma yino, makazewula utu wa zango lia Yehova.” (Samu 107:43) Kulita ni versu yino, tushimutwinenu majila atatu waze tuvumbi twa Yehova akuyukilamo ha utu wa zango lienyi.

10. Kuchi twakuyuka ha kunyingika ngwo utu wa zango lia Yehova uli wa mutolo? (Samu 31:7)

¹⁰ Utu wa zango lia Zambi uli wa mutolo. Maliji wano kanasoloka yisuho 26 mu Samu 136. Versu yitangu yinambe ngwo: “Sakwililenu Yehova, mumu iye mupema; mumu utu wa  zango lienyi wa mutolo.” (Samu 136:1) Ha versu 2 ndo 26 twakuwanaho maliji wano ngwo, “utu wa zango lienyi wa mutolo.” Nawa muze twakununga ni kutanga versu jikwo ja samu yino, twakukomoka ha kumona mutapu walisa uze Yehova akusolwelamo utu wa zango lienyi. Nawa iye manunga ni kuusolola. Amu anatongola chinji maliji “utu wa zango lienyi wa mutolo,” chino chinatwehe shindakenyo ngwo, utu wa zango lia Zambi hali atu jenyi kuuchi keza kalumuka nilimwe tangwa. Chili kuyuka chinene kunyingika ngwo zango lia Yehova hali tuvumbi twenyi kulishi kuhwa kawashi! Alioze, iye kakushishika kuli waze akuzanga kumulingila, nawa kakupwa sali lio, chipi-chipi ha mashimbu a lamba. Chize twakuyuka: Kunyingika ngwo, Yehova keshi kwehuka tuvumbi twenyi chakutuvwisa kuwaha ni kutwaha tachi jize mutufupiwa hanga tukumbe yipikalo ni kununga mu jila ya mwono.—Tanga Samu 31:7.

11. Kulita ni Samu 86:5, yika yakutwala Yehova hanga atukonekene?

¹¹ Utu wa zango lia Zambi wakumutwala hanga atukonekene. Yehova kakumona muze umwe chivulumunyi akulikonyeka ni mbunge yeswe ni kwecha kulinga shili. Utu wa zango lienyi wakumutwala hanga atukonekene. Ndawichi mukwa kwimba masamu kambile hakutwala kuli Yehova ngwenyi: “Kalingile ni yetu nikulita ni milonga yetu; katufwetele nikulita ni uhenge wetu.” (Samu 103:8-11) Ndawichi te kananyingika yikola yize mutu akwivwa ku mbunge mumu liakulinga shili. Alioze iye nawa te kananyingika ngwenyi, Yehova kali “mukwa kukonekena.” Yika yakutwala Yehova hanga atukonekene? Kumbululo lili ha Samu 86:5. (Tanga.) Chochene lume, ngwe chize Ndawichi ambile mu yilemba, Yehova kakukonekena mumu utu wa zango lienyi hali waze eswe akumwita ukonekeno walumbama.

12-13. Yika muyitukwasa nyi mutunenganyana chinji mumu lia shili yize twalingile?

¹² Hi chipi ko kwivwa yikola ku mbunge nyi twavulumuna. Chino muchihasa kutukwasa hanga tulikonyeke ni kwehuka yuma yacho yipi. Alioze, tuvumbi amwe a Zambi kakunenganyana chinji mumu lia shili yize alingile kunyima. Ayo kakunyonga ngwo Yehova  kechi keza kaakonekena mumu lia shili yize alingile chipwe ngwe hanechi ukonekeno. Nyi che wakwivwa, iwuluka ngwe Zambi kakuzanga kusolola utu wa zango lienyi kuli tuvumbi twenyi.

¹³ Chize twakuyuka: Chipwe ngwe tuli yihenge, nihindu mutuhasa kuwahilila ha kulingila Yehova ni mbunge yitoma. Chino chakulingiwa mumu “manyinga a Yesu Mwanenyi kakutupemesa ku shili yeswe.” (1 Yoa. 1:7) Nyi unanenganyana mumu lia shili yize walingile, iwuluka ngwe, Yehova kakuzanga kukonekena chivulumunyi yoze walikonyeka. Tutalenu yize Ndawichi ambile ha kulita chili ha utu wa zango ni ukonekeno. Iye kambile ngwenyi: “Mumu ngwe malilu akusuha helu lia hashi, chocho watoha utu wa zango lienyi kuli waze akumuvwila woma. Chize wapwa usuku wa Chivumbuko ndo ku Chitokelo, chocho akuhandununa kuli yetu utanguko wetu.” (Samu 103:11, 12) Yino yeswe yinasolola ngwo, Yehova kanazange kutukonekena.—Iza. 55:7.

14. Yika Ndawichi ambile hakutwala ku ufunge uze twakuzuka ha utu wa zango lia Yehova?

¹⁴ Utu wa zango lia Zambi wakutufunga ku ufulielo. Ndawichi kalwezele Yehova mu yilemba ngwenyi: “Yena uli chiswamo chami, mukangufunga ku lamba. . . . Mweswe mafuliela Yehova, utu wa zango muumujingilika.” (Samu 32:7, 10) Ku shakulu, kapwile ni kujingilika mambonge ni yikalakala yize te yakufunga atu kuli akwa-kole jo. Chizechene nawa, utu wa zango lia Yehova, uli ngwe yikalakala yize yakutufunga ku chuma cheswacho chize muchihasa kupihisa usepa wetu ni iye. Chikwo nawa, utu wa zango lia Yehova wakumutwala hanga atukoke kuli iye.—Jere. 31:3.

15. Mumu liaka mutuhasa kutesa utu wa zango lia Yehova ni mbonge hanji uchinyino?

¹⁵ Ndawichi kambile nawa maliji akwo hanga alumbunune chize Zambi akufunga atu jenyi. Yasoneka ngwenyi: “Zambi iye kaposhi kami, Zambi ya keke yami.” Ndawichi yamba nawa hakutwala kuli Yehova ngwenyi: “Iye utu wa zango kuli yami. Iye mbonge yami, kanda kaposhi kami musuku, kanda mukwa kungupulula. Iye lukepwe wami, yoze ngunamufuliela.” (Samu 59:17; 144:2) Mumu liaka Ndawichi atesele utu wa zango lia Yehova ni mbonge kanda kaposhi musuku? Chipwe ngwe twatwama kweswako, nihindu Yehova kanalakenya ngwenyi, nyi mutununga ni kumulingila, mafunga usepa uze tuli nawo ni iye. Chilakenyo chacho chili nawa ha Samu 91. Mukwa-kusoneka Samu yino, kambile ngwenyi: ‘Kumunguvuluka Yehova ngwami, Iye uchinyino wami kanda mbonge yami.’ (Samu 91:1-3, 9, 14) Mose neye katesele Yehova ni mbonge. (Samu 90:1) Muze te hikwasala hakehe hanga afwe, Mose yamba nawa amwe maliji apema chinji. Yasoneka ngwenyi: “Zambi ya mutolo iye chiswamo che mba kushi kwatwama moko a mutolo.” (Shimbi 33:27) Maliji “kushi kwatwama moko a mutolo,” yika anatulongesa hakutwala kuli Yehova?

16. Yiwape yika yaali yize tuli nayo? (Samu 136:23)

¹⁶ Muze twakufuliela ngwetu Yehova kanatufungu, twakulivwa kanawa. Alioze, ha mashimbu amwe mutuhasa kupalika mu yipikalo yize muyituhongesa ni kulivwa ngwe kutushi kuhasa kuyikumba. Yika Yehova mahasa kutulingila ha mashimbu jacho? (Tanga Samu 136:23.) Iye matutakamisa ni kutukwasa hanga tuyikumbe. (Samu 28:9; 94:18) Chize twakuyuka: Tunanyingika ngwetu, mutuhasa kujikijila kuli Zambi mashimbu eswe. Chino, chakutukwasa kwiwuluka yiwape yaali yize tuli nayo. Chitangu, chipwe ngwe twatwama kweswako, nihindu tunanyingika ngwetu Yehova matufunga. Chamuchiali, Tata yetu  wa mu malilu kakulihulumba chinji hali hita umwe wa kuli yetu.

17. Shindakenyo yika mutuhasa kupwa nayo mumu lia utu wa zango lia Zambi? (Samu 33:18-22)

¹⁷ Ngwe chize twamona, mutuhasa kupwa ni shindakenyo ngwetu, nyi twapalika mu umwe kapinda, Yehova mapwa hamwe ni yetu ni kutukwasa hanga tununge ni kushishika kuli iye. (2 Kori. 4:7-9) Profeta Jeremia yamba ngwenyi: “Utu wa zango lia Yehova kuuchi kahwa; keke yenyi kuyichi kasula.” (Lungu. 3:22) Mutuhasa kupwa ni shindakenyo ngwetu, Yehova manunga ni kutusolwela utu wa zango lienyi, mumu mukwa-kwimba masamu kambile ngwenyi: “Liso lia Yehova kuliakutala kuli waze akumuvwila woma, ni waze akutwaminyina utu wa zango lienyi.”—Tanga Samu 33:18-22.

18-19. (a) Yika twatamba kwiwuluka mashimbu eswe? (b) Yika mutushimutwina ha mutwe uze muuhataho?

¹⁸ Yika twatamba kwiwuluka mashimbu eswe? Muze te kanda tuchiputuka kuwayila Yehova, iye kapwile ni kutusolwela zango ngwe lize akusolwela atu eswe. Alioze muze twaputukile kumuwayila, Yehova yaputuka kutusolwela utu wa zango lienyi. Mumu lia zango lino, Yehova kakutufunga. Iye nihindu manunga ni kupwa hamwe ni yetu, nawa mamanununa yilakenyo yeswe yize atulakenyene. Iye kanazange hanga tununge ni kupwa masepa jenyi ku miaka yeswe! (Samu 46:1, 2, 7) Kashika, chipwe ngwe mutupalika mu yipikalo yeswayo, nihindu Yehova matwaha tachi jize mutufupiwa hanga tununge ni kushishika.

¹⁹ Ndo hano, twamona chize Yehova akusolola utu wa zango kuli tuvumbi twenyi. Nawa iye kanashimbwila hanga ni yetu tusolole utu wa zango kuli umwe ni mukwo. Kuchi mutuhasa kuchilinga? Mutwe uze muuhataho, muukahanjika hakutwala ku chikuma chino chilemu.