Chitangu twahanjikanga hakutwala ku chishima cha Creso yoze ongele kuli oráculo wa ku Delfos, mba yamukumba kuli mwanangana wa Persia. Alioze, mu Mbimbiliya, muli uprofeto hakutwala kuli mwanangana wa Persia, uze wamanunukine mu yimako.

Muze te kanda kuchipalika miaka 200—nawa mwanangana Siru te kanda achisemuka—profeta Izaia katongwele jina lia Siru, ni kusolola chize iye te makakumba Babilonia, mbonge ya ndundo.

Izaia 44:24, 27, 28: “Yehova . . . kanambe ngwenyi, . . . kakwamba ku kalunga-lwiji ngwenyi, Oma, munguumisa njiji je. Ha kutwala kuli Siru kakwamba ngwenyi, Iye kafunga kami, kumakamanununa upale wami weswe; ha kutwala ku Yerusaleme kanambe ngwenyi, Kumuyikatungiwa! Ha kutwala ku tembele ngwenyi, Kumakasa fundamentu ye.”

Kulita ni Heródoto mukwa-kusoneka sango ja Ngregu, maswalele a Siru yomisa meya a Lwiji Ufrateze, yoze te wakupalika mukachi ka mbonge ya Babilonia. Chino chakwashile maswalale a Siru kunjila mu mbonge kupalikila mu lwiji. Muze te hakumba mbonge, Siru yatusula A-Yunda waze apwile mu undungo ku Babilonia ni kwecha hanga aye ni kutungulula Yerusaleme, yize te hiyalinga miaka 70 chize muze ayinongesele.

Izaia 45:1: “Yami Yehova ngunambe kuli Siru yoze nawayishile ni maji ngwami, nakwachile kwoko lienyi lia chindume hanga akapokwese mavungu kumeso jenyi, akajitule miya ya mianangana, akazulule mapito kumeso jenyi hanga kechi kahasa kwajilako.”

A-Persia kanjilile mu mbonge kupalikila ku yikolo ya chipanga, mumu A-Babilonia kavulamine kuyika yikolo. Nyi A-Babilonia te kanyingikine ngwo, Siru mapupa mbonge, kachi ayo kayikile yikolo yeswe yize te yili ku sesa lia lwiji. Alioze ayo kakalingile chocho, yikolo te yili yawashi.

Uprofeto uno ulemu uli umwe wa ku uprofeto unji uze uli mu Mbimbiliya wamanunukine pundu. a Kulisa ni yize atu akwamba, kupalikila muli tuzambi two twa mahuza, uprofeto wa mu Mbimbiliya wakukatuka kuli Yoze wambile ngwenyi: “Nakulumbununa songo chize ku uputukilo. Chize ku shakulu nakulumbununa yuma kanda ayilinga.”—Izaia 46:10.

 Zambi wamwenemwene, yoze anavuluka ngwo Yehova, mwe wika mahasa kwamba maliji wano. Jina lienyi linalumbunuka ngwo, “Iye Kakulinga Yeswe Yize Yili mu Manyonga Jenyi.” Yino yinasolola uhashi uze ali nawo wakunyingika yuma, ni yize muyikalingiwa kulutwe lia matangwa kulita ni upale wenyi. Yinatwaha nawa shindakenya ngwo, iye mwe wika mahasa kumanununa yuma yeswe yize akulakenya.

Unazange kunyingika yize uprofeto wa mu Mbimbiliya unambe hakutwala ku matangwa jetu? Ha 2000 ya miaka kunyima, Mbimbiliya yambile ngwo, “ha matangwa a kusula kumukukapwa miaka yikalu.” Matangwa akusula cha yuma yika? Hi kusula cha hashi hanji cha atu ko, alioze kusula cha mbwanja, yihungumiona ni lamba yuma yize yakupinjisa chinji atu ha mashimbu anji. Tutalenu umwe uprofeto unahanjika ha yuma yize te muyilingiwa “ha matangwa a kusula.”

2 Timoteu 3:1-5: “Ha matangwa a kusula . . . , atu kumakapwa akwa kulifwila ene, akwa kufwila mbongo, akwa kulizata, akwa kulizelula, akwa kushililika, keshi kwononoka kuli yisemi jo, akwa kaleleso, akwa luchisa, keshi zango lia atu, keshi kuhutuka, yilamikiji, keshi kusuula, asasu, keshi kufwila yipema, akwa kuhandukulula, akwa kulipupula, akwa kulifuza, kakuzanga kuheha, kazangile Zambi. Uwayilo wa kumeso kali nawo, alioze kakulikala tachi jawo.”

Shina kuchi kutayiza ngwe yitanga yino yinasoloka chinji kuli atu musono? Shina wakumona chize atu ali ni yitanga yakulifwila ene, yakufwila mbongo ni ya kulizata nyi? Kushi kumona chize atu jacho ali akalu nawa keshi kushishika kuli akwo? Kwamba pundu, wakumona chize ana keshi kwononokena yisemi jo, ni chize atu anji akuzanga kuheha, kazangile Zambi. Hita tangwa yuma yinayi ni kupihia chinji.

Mateu 24:6, 7: “Alioze kumunukevwa ha jita ni ndundumwino ya jita. . . . Mumu akwa vungu limwe makakatukila akwa vungu likwo, ni akwa wanangana umwe makakatukila akwa wanangana ukwo.”

Kulita ni akwa-kuhengwola sango, kanasolola ngwo, kukatuka ha mwaka 1914 atu waze hafwa ku jita kahiana 100 lia kanunu wa tununu, nawa ngwo atu wano kali anji kuhiana atu a ku mavungu amwe. Sango jino jakuneha lamba ni yinyengo. Shina atu kakumona uhenge wacho ni kuhwisa jita?

Mateu 24:7: “Kumukukapwa tupunga.”

Atu a ku Chipatulo cha Akwa-kutala ha Kulia cha Hashi Heswe kanambe ngwo: “Chipwe ngwe hano hashi hanasoloka kulia chinji chize te muchikumbana kuli atu eswe, alioze unji wa 815 a kanunu wa tununu twa atu keshi ni kulia chakumbana, nawa amwe kakupomba ni zala. Kanambe nawa ngwo, mukachi ka atu jacho amwe kali ni yikola ya katota.” Nawa kanasolola ngwo unji wa kanunu wa tununu atatu a twanuke kakufwa ni zala.

Luka 21:11: “Kumukukapwa minyiko yinene.”

Ha hita mwaka, kunalingiwa yimwe 50,000 ya minyiko yinene yize yakusa atu mu luyinda. Umwe 100 wa minyiko yinene yakupuzula mazuwo anji, nawa ha hita mwaka kwakulingiwa munyiko unene. Kulita ni akwa-sango, kanasolola ngwo, ha mwaka 1975 ni 2000, minyiko yashihile atu 471,000.

Mateu 24:14: “Sango lino lipema lia wanangana kumakaliambujola mu yifuchi yeswe ya hashi mukukapwa shindakenyo ku mavungu eswe, mba hohene songo kumulikeza.”

Yela ja Yehova, kuhiana kanunu wa tununu 8, kakwambujola sango jipema ja Wanangana wa Zambi hashi heswe, mu yifuchi 240. Ayo kakwambujola sango jipema mu ma mbonge, mu membo, ni ku yihunda yize yatwama ku milundu. Muze mulimo uno muuhwa Zambi mawahilila chinji, nawa uprofeto wambile ngwo: “Mba hohene songo kumulikeza.” Yika yino muyikalumbunuka? Muyikalumbunuka kusula cha wanangana wa atu, hanga Wanangana wa Zambi ukayule. Yilakenyo yika muyikamanunuka mu Wanangana wa Zambi? Tanga nawa yikuma yinasulaho hanga uwane kumbululo.