Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

SANGO JA KU MWONO

Nawuchikile Yuma Yeswe ha Kukaula Mwene

Nawuchikile Yuma Yeswe ha Kukaula Mwene

“Nyi mwoya ni kwambujola, kanda ufuna nawa kuno. Nyi mwofuna, mungukusepula molu.” Ha kwivwa yuma ya kunguchikimisa yize tata apwile ni kungwamba, chocho yinguya lume. Lino liapwile shimbu liami litangu kuwuchika yuma yeswe kunyima ha kukaula Mwene. Ha shimbu liacho napwile ni miaka 16.

KUCHI chino chapwile mba chilingiwe? Manenu ngunutele lusango. Nasemukine ha 29 Julho 1929, nawa nakolelele mu chimwe chihunda mu mbonge ya Bulacan mu Filipina. Mwono wamo te ukalu mumu ha mashimbu jacho mbongo te jinakale. Muze te hi napwa mukweze yikuputuka jita. Maswalale a Japones yalukulila a Filipina. Alioze amu chihunda chetu chapwile kusuku, hachino jita yacho kuyakahetele kuze twapwile. Te kutushi kwivwa nawa chisaji cha fuji, TV, nawa te kutushi kupwa ni mikanda ya sango ja mu chifuchi, kashika te twakutambula sango ja jita mu makanwa ja atu.

Ami napwile mwana wamuchiali mukachi ka ana nake, nawa a kaka asema mama yangwanda hanga ngukatwame no muze te nguchili ni miaka nake. Chipwe ngwe te tuli akwa-Katolika, nihindu kaka wa lunga kapwile ni nyonga lialita hakutwala ku mayingeleja nawa te kakutambula mikanda ya uwayilo yize te akumwaha kuli masepa jenyi. Ngunewuluka muze angusolwele mikanda te avuluka ngwo, Ufunge, Ukulungunga, kunyingika limi lia Tagalog, * (tala maliji mushi lia lifwo) hamwe ni Mbimbiliya. Nazangile chinji kutanga Mbimbiliya, kanji-kanji mikanda yiwana ya Evanjelu. Chino changuhele nyonga lia kukaula chilweza cha Yesu.—Yoano 10:27.

YINGULILONGESA CHIZE NGUHASA KUKAULA MWENE

A Japones yawuchika chufuchi ha 1945. Ha shimbu liacho, yisemi jami yangwita hanga ngufune ku zuwo. Kaka wa lunga yangulweza hanga nguye no. Chocho yinguya kuli yisemi jami.

Ha limwe shimbu, ha Dezembro 1945, chimwe chizavu cha Yela ja Yehova aku mbonge ya Angat yeza ni kwambujola mu limbo lietu. Umwe Chela yoze te hakola yeza ku zuwo lietu, chocho yangulumbunwina chize Mbimbiliya yinambe hakutwala ku “matangwa a kusula.” (2 Timoteu 3:1-5) Yatusanyika hanga tuye ha longeso lia Mbimbiliya ha limbo lize liapwile hakamwihi ni yetu. Yisemi jami kakazangile, alioze ami yinguzanga. Hapwile atu 20, amwe akuli ayo yahula chinji hakutwala ku Mbimbiliya.

Kuchakapwile ni kwivwa yize apwile ni kuhanjika, chocho yingufupa kukatukaho. Alioze, ha shimbu liacho, ayo yaputuka kwimba mwaso wa Wanangana. Mwaso wacho yiungukwata ku mbunge, chocho yinguhona kuya. Hakuhwa cha mwaso ni kulemba, mbunga eswe yaasanyika hanga akaye kukunguluka ku Angat Liayenga lize te mulisulaho.

Anji akuli yetu te twakwenda tando 8 km, mba tuhete ku zuwo lia usoko wa Cruz kuze te kwakupwa kukunguluka. Nakomokene mumu chipwe twanuke waze apwile hakachi ka atu 50 te kakukumbulula kanawa hakutwala ku Mbimbiliya. Hakuhwa cha kukunguluka, ndumbu Damian Santos, umwe pionelu te hashinakajiwa yoze wapwile manjolo, yangwita hanga ngusale nenyi. Ha ufuku wacho yituhanjika chinji hakutwala ku Mbimbiliya.

Ha tangwa liacho, anji akuli yetu twatayijile kawashi-washi kulilongesa Mbimbiliya. Muze kukunguluka chahwile, mandumbu yatuhula hamwe ni akwetu ngwo, “Kutala nunazange hanga anupapachise?” Ami yingutayiza ngwami, “Mwanyi vulie, ngunazange.” Te ngunanyingika ngwami ngunazange kupwa ‘ndungo ya Mwene yetu, Kristu. ‘ (A-Kolosu 3:24) Yituya ku lwiji yoze wapwile hakamwihi, chocho aali akuli yetu yatupapachisa ha 15 Fevereiro 1946.

Amu twanyingikine ngwetu hitwapwa akwa-Kristu, chocho yitufupa kwambujola chinji ha kwimbulula Kristu. Chino kuchakevwishile tata kuwaha, yangwamba ngwo “Yena kuwatambile kwambujola mumu uchili kanuke. Chikwo nawa, kukunjisa mu lwiji kuchalumbunukine ngwo ena wapwa mukwa-kwambujola.” Yingumulumbunwina ngwami lili nyonga lia Zambi ngwo twambujole sango lipema lia Wanangana Wenyi. (Mateu 24:14) Yingumulweza nawa ngwami, “Ngunazange kumanununa chilakenyo chami kuli Zambi.” Yeyize tata ambile yuma yize natongwola helu. Mumu iye kazangile hanga ngweche mulimo wa kwambujola. Chino che changulingishile mba nguwuchike yuma ha chisuho chitangu ku mwono wami, ni kulihana mu mulimo wa Zambi.

Usoko wa Cruz yangusanyika hanga ngutwame no mu Angat. Ayo yangukolweza hamwe ni mwano wa kasulasongo wa pwo, Nora, hanga tulinge upionelu. Yetweswe ni aali yituputuka upionelu ha 1 Novembro 1947. Nora yaya ni kukalakala ku mbonge yikwo, ami yingununga kukwasa mulimo wa kwambujola mu Angat.

YIKUSOLOKA NAWA UHASHI UKWO WAKUWUCHIKA YUMA

Ha mwaka wami wamuchitatu mu mulimo wa upionelu, Earl Stewart, umwe ndumbu te wamu chizavu cha makulwana ku mutango, yahanjika pande ha mbunga ya atu kuhiana 500 ha chitanda mu Angat. Iye yajihanjika mu inglês, ami yingujilumbununa mu Tagalog. Nalilongesele wika ku shikola ha miaka shimbiali, alioze longeshi wetu te kakuhanjika chinji Inglês. Chuma chikwo chize changukwashile kunyingika kanawa Inglês, chapwile mumu te tukwete mikanda yikehe yize yalumbununa Mbimbiliya mu limi lia Tagalog. Hachino, te nakulilongesa chinji mikanda yacho mu Inglês. Kashika, nanyingikine kanawa Inglês mba nguhase kulumbununa pande jacho, ni jikwo nawa jize jasulileko.

Ha tangwa lize nalumbunwine pande ja Ndumbu Stewart, iye yalweza chikungulwila ngwo makulwana mu chizavu cha mutango kanete pionelu umuwika hanji aali hanga aye ku Mbetele. Katusanyikine hanga tuye ni kukwasa mumu mishionaliu kayile ku Kukunguluka cha Mbonge chakwamba ngwo Kwoka cha Mulimo wa Zambi mu Nova York, EUA ha mwaka 1950. Ami napwile hakachi ka mandumbu waze asanyikine. Chocho yinguwuchika nawa asoko, ha shimbu lino nikukwasa mulimo ku Mbetele.

Muze nahetele ku Mbetele ha 19 Junho 1950, chocho yinguputuka mulimo wami waha. Mbetele yapwile mu limwe zuwo likulu linene, mu chihela chacho mwapwile mitondo yinene-yinene yinji. Kwapwile ndambu ya mandumbu twamishi waze te akukalakalako. Ha chimwene-mene te nakukwasa ku chikuku. Alioze ha ola yamuchilivwa te kakukalakala ku ukoselo, ni kungomala mazalo. Mulimo wowene, we te nakulinga ha chingoloshi. Chipwe muze mishionaliu te hafuna kulu, nihindu yingununga ku Mbetele. Te nakululieka tuposhi, kwaasa yinyingi ni kukalakala mu recepsau; ami te nakulinga yuma yeswe yize te akungutuma.

YINGUHICHIKA FILIPINA HA KUYA KU SHIKOLA YA NGILIATE

Ha mwaka 1952, hamwe ni mandumbu akwo asambano aku Filipina, twevwile kuwaha muze atusanyikine ku Shikola 20 ya Ngiliate. Yuma yinji twamwene ni yakulitakana nayo mu Estados Unidos yinakapwa yaha kuli yetu nawa te twayinyingikine. Kwamba pundu, te yalisa chinji ni yize te nanyingika ku chihunda chetu.

Hamwe ni alongi-ni-akwo ku Ngiliate

Chakutalilaho, te twakukalakala ni yikwata yize kumahetu te twanyingikine. Nawa tungonde jako te kalisa chinji ni akumahetu! Ha chimwe chimene, muze natuhukile haze yingumona chifuchi chipema chato-kutoma. Lino liapwile tangwa litangu kumona neve. Chocho yingunyingika ngwami twaheta ha chishika—chishika cha mwambwende!

Yino yeswe kuyakangupinjishile chinji, mumu nazangile chinji fumbo lize natambwile ku Ngiliate. Alongeshi te kakutulongesa kanawa. Yitunyingika chize mutuhengwola ni kulilongesa. Chochene, fumbo lia ku Ngiliate liangukwashile kululieka ufulielo wami.

Muze twahwishile shikola, yangutuma mu Bronx mu Mbonge ya Nova York hanga ngukalakale ha limwe shimbu ngwe pionelu walipwila. Ha Julho 1953, yinguya ku kukunguluka cha Mbonge cha Hashi Heswe chize chalingiwile mu mbonge yoyene. Hakuhwa cha kukunguluka, yingufuna ha mulimo wami mu Filipina.

YINGUWUCHIKA YUMA YIPEMA MU MBONGE

Mandumbu amu chizavu cha mutango yamba ngwo: “Hapwila yena mupwa kalayi wa mbonge.” Mulimo uno waha te muungukwasa kukaula kanawa ngano ja Mwene, yoze wayile mu membo ni mu mambonge eka ni eka hanga akwase mapanga ja Yehova. (1 Petulu 2:21) Yinguputuka kumeneka mbonge yinene yize te yakukatuka ku Luzon, tungu linene mu Filipina. Yino te yinachingi nawa ma mbonge a Bulacan, Nueva Ecija, Tarlac, ni Zambales. Mba nguye ni kumeneka mambonge jacho te nakupalika mu milundu yisuku-yisuku. Kalela wa mbunga te keshi kuheta ku yihela yacho, kashika te nakwita kuli akwa-kwendesa mashinyi anene-anene, nyi muchilita ngutwame helu lia yuma yize anambate hanga nguye no. Kanji-kanji te kakungutayiza, alioze te chapwa ponde yinene kulingilaho wenyi.

Yikungulwila yinji ku yihela yacho te yikehe-yikehe nawa yaha. Kashika mandumbu te akunguzanga chinji muze te nakuya ni kwaakwasa, kukunguluka no hamuwika ni kukalakala no mu munda.

Kulutwe yangutuma ku chihela cheka, ku Bicol, Filipina. Ku chihela chacho kwapwile yizavu ya kulihandununa, chocho ma pionelu alipwila kapwile ni kwambujola ku yihela yize te atu keshi kuyako. Ku zuwo limwe, kumba yapwileko te umwe wina hakwala mitondo yaali. Muze naliachile ha mitondo yacho, chocho yiyinjila mu wina hamwe ni yami. Yingushimbula chinji ha kulikusumuna ni kulilulieka mba ngulie futa!

Ha mulimo uno he naputukile kunyonga hakutwala kuli Nora, yoze waputukile upionelu mu Bulacan. Ha shimbu liacho, iye te pionelu walipwila mu mbonge ya Dumaguete, yinguya ni kumumeneka. Chocho, yitulizanga, nawa ha mwaka 1956, yitulimbata. Twapalikishile poso yitangu ya umbachiso wetu ni kumeneka chikungulwila ku Rapu Rapu, mu Irlanda. Ku chifichi chacho, twakandukile milundu ni kukalakala chinji, alioze twawahilile chinji ha kukalakalila mandumbu jetu!

YANGUSANYIKA NAWA NGUKALAKALE KU MBETELE

Hakupalika cha miaka yiwana ha kuya mu wenyi ni kukalakala hamuwika, yatusanyika hanga tukakalakale ku mutango. Chocho, ha kakweji wa Janeiro wa 1960 yituputuka mulimo wetu ku Mbetele. Hakupalika cha mashimbu, nalilongesele chinji ha kukalakala ni mandumbu waze te akwete milimo yilemu, nawa Nora kapwile ni milimo yalisa ku Mbetele.

Kanahanjika pande ha kukunguluka cha mambonge hamwe ni Cebuano unalumbununa

Kupwa ku Mbetele, changukwashile kumona kukola cha umwenemwene mu Filipina. Muze nejile ku Mbetele te nguchili mukweze, twamishi, mu chifuchi cheswe te muli akwa-kwambujola 10,000. Hapwila mu Filipina mwapwa akwa-kwambujola kuhiana 200,000, hamwe ni kulakaji a Mbetelita waze akukwasa mulimo wa kwambujola.

Amu mulimo te unoke hakupalika cha miaka, Mbetele yiyikeha chinji. Chocho Chizavu cha Tusongo yatwita hanga tufupe chihela chipema haze te matunga Mbetele yinene. Ami ni ndumbu yoze te wakusongwela makina a mikanda, yituya ku zuwo ni zuwo ha mukala wa Mbetele hanga tuhule ni kuli umwe yoze unazange kulanjisa chihela chenyi. Niumwe kakazangile. Alioze umwe yatulweza ngwenyi: “Chines keshi kulanjisa yihela yo. Yetu e twakulanda.”

Kanalumbununa pande ja Ndumbu Albert Schroeder

Alioze susumuku, ha limwe tangwa umwe yatuhula nyi te mutuzanga kulanda chihela chenyi; mumu te kanayi kwenyi ni kutwama mu Estados Unidos. Chino yichilingisa anji akuli ayo kulanjisa yihela yo. Mwenyembo mukwo neye yazanga kutulanjisa chihela chenyi, chocho yakolweza akwo hanga no alanjise. Yitulanda nawa chihela cha lunga yoze wambile ngwenyi: “Chines keshi kulanjisa yihela yo.” Ha shimbu likehe, chihela cha mutango yichitohwa kuhiana. Nguli ni shindakenyo ngwami chechize Yehova Zambi azangile.

Nyi natala kunyima ha mwaka 1950, napwile wika mukweze ku Mbetele. hapwila nguli ni pwo nawa hi twashinakajiwa. Kuchishi kwivwa chinyengo hakukaula Mwene kweswako anazange kungutwala. Chochene ngwetu, yisemi jami kanguhangile ku zuwo lio, alioze Yehova hanangwehe usoko unene wa tuvumbi twenyi. Kungushi ni kuyambashana chipwe chikehe ngwami, Yehova matwaha yeswayo mutufupa, chipwe ngwe mutupwa ni mulimo weswawo. Ami ni Nora tunachichimieka Yehova ha ukwaso weswe wazango uze akutwaha, nawa tunakolweza akwetu no eseke Yehova.—Malakia 3:10.

Yesu kalwezele mukwa-lijimu Mateu Levi, ngwenyi: “Ngukaule.” Mba yika iye alingile? Iye ‘yawuchika yuma yeswe, yakatuka ni kukaula Yesu.’ (Luka 5:27, 28) Ni yami uhashi wowene we napwile nawo, kashika ngunakolweza akwetu no alinge chochene kumawana yiwape yinji.

Kanawahilila ha kununga kukalakala mu Filipina

^ kax. 6 Yakutuhwisa kuli Yela ja Yehova, alioze haliapwila keshi kuyituhwisa nawa.