MA ULEMBELO anji hashi heswe ngwe, Catolica Romana, Ortodoxa, Budismo ni mayingeleja akwo, kakushinjila mangana jo hanga atwame twamishi. Mba alioze, atu anji kakumona ngwo yitanga yino ye yakuneha ndako ya utanji ha kachi ka mangana a mayingeleja anji.

Kashika hi chipi ko kuhula ngwo, shina utwamishi uli shimbi yize Akwa-kristu atamba kukaula? Mba tukumbulule chihula chino, chitangu tutalenu kuze kunakatuka ndako yino ni chize Zambi akunyonga hakutwala ku ndako yacho.

Mukanda Encyclopedia Britannica unalumbununa utwamishi ngwo, “twamishi kali mutu yoze keshi kumbata nawa keshi kulisumbakenya ha mukunda wa limwe shingo lize alinga mu yingeleja.” Ha mwaka wa 2006 muze Papa Bento 16 te anahanjika mu chota cha Curia Romana, yamba ngwenyi, ndako ya utwamishi yili “ndako ya kushakulu chize ku matangwa ja Apostolo.”

Akwa-Kristu a ku sekulu yitangu te keshi ni ndako yakutwama twamishi. Kwamba pundu, postolo Paulu yoze watwamine ku mashimbu akunyima, katowezele mandumbu jenyi hakutwala kuli malunga waze te “akupiangula” akwo ni ‘kukanjisa kumbata.’​​—⁠1 Timoteu 4:​1-3.

Ndako ya utwamishi mu kachi ka “akwa-Kristu, yaputukile ha sekulu yamuchaali muze nguvulu wa Roma te machiyula.” Mukanda wa Utwamishi ni Ndako ja Ulembelo, unambe ngwo, chino chalingiwile “ha mukunda wa ukanjiso wa kuhona kulisumbakenya uze wapwile ha mashimbu a nguvulu wa Roma.”

Ha sekulu jize jasulileho, akwa-chiyulo ni waze te avuluka ngwo a Tata a Mayingeleja yasa shimbi ngwo, mangana katamba kutwama twamishi. Ayo te kakunyonga ngwo kulisumbakenya chakupihisa milimo,  nawa kuchishi kulita ni mutu yoze wakulinga mulimo wa Zambi. Mukanda Encyclopedia Britannica unambe ngwo, “ku sekulu 10, masasendote ni mangana anji te akwete mapwo.”

Chiyulo cha utwamishi wa mangana kachikolesele ha Concílio ya Latrão ha mwaka wa 1123 ni ha mwaka wa 1139, yize alingile mu Roma, chino yichinunga mu yingeleja ya catolica ndo musono. Yingeleja yiyikwata chiyulo chino hanga ahone kutokesa wata ni yikumba muze ngana te mambata ni kupwa ni ana.

Nyonga lia Zambi hakutwala ku utwamishi linasoloka zwalala ha Liji lienyi, Mbimbiliya. Yesu kambile ngwenyi, mutu mahasa kupwa twamishi ngwe chize iye alingile, alioze ha mukunda wa “wanangana wa malilu.” (Mateu 19:12) Ha nyonga lioliene, postolo Paulu kahanjikile hakutwala kuli waze te anafupu kutwama twamishi ngwe iye hakwamba ngwenyi, katamba kuchilinga ha mukunda wa “sango lipema.”​—1 A-Korindu 7:37, 38; 9:⁠23.

Chipwe chocho, Yesu ni postolo Paulu te keshi kushinjila tuvumbi hanga atwame twamishi. Yesu te kananyingika ngwenyi tumbaji twenyi te hi eswe ko mapwa ni nyonga liakutwama twamishi. Muze postolo Paulu ahanjikile hakutwala kuli “waze kanda aya malo” ni ushindakenyo weswe iye yamba ngwenyi, “ngunahana upatwilo wami ngwe umwe yoze hanawane keke kuli Mwene ngupwe wamwenemwene.”​—Mateu 19:11; 1 A-Korindu 7:25.

Chikwo nawa Mbimbiliya yinasolola ngwo tuvumbi amwe a ku sekulu yitangu kapwile ni mapwo jo, umwe wa kuli ayo te postolo Petulu. (Mateu 8:14; Marku 1:29-31; 1 A-Korindu 9:5) Nawa, ha mukunda wa yitanga ya utanji yize yapwile ni kulingiwa mu mbonge ya Roma ha mashimbu jacho, postolo Paulu yasoneka ngwenyi, nyi umwe kalayi mukwa-Kristu mambata, katamba kupwa “lunga wa pwo umuwika” nawa ‘ana jenyi katamba kumuzeyela.’​—1 Timoteu 3:2, 4.

Ayo te katwama ni mapwo jo, mumu Mbimbiliya yinambe pundu ngwo, “lunga akahane chize chinatambe kuli mukwo-pwo” nawa ngwo waze alimbata katambile ‘kulilaka umwe ni mukwo’ ha chikuma cha kulisumbakenya. (1 A-Korindu 7:3-5) Chino chinasolola ngwo, Zambi keshi kwita tuvumbi twenyi hanga atwame twamishi nawa chipwe akwa-Kristu keshi ni chitela cha kutwama twamishi.

Nyi akwa-Kristu keshi ni chitela cha kutwama twamishi, mba mumu liaka Yesu ni postolo Paulu, ahanjikile kanawa hakutwala ku twamishi? Mumu kupwa twamishi chakuhana mutu uhashi unji wa kwambujola sango lipema kuli akwo. Twamishi mahasa kulinga yuma yinji mu mulimo wa Zambi, mumu ayo keshi kumona kapinda yoze akumona waze alimbata.​—1 A-Korindu 7:32-35.

Tushimutwinenu chilweza cha David, yoze wechele mulimo wenyi wa fweto lipema mu Mbonge ya Mexico, hanga aye mu chimwe chihunda chikehe cha mu Costa Rica hanga ambujole sango lipema. Shina mutuhasa kwamba ngwetu, mwono wenyi wa utwamishi wa mukwashile? Iye yamba ngwenyi: “Ewa. Chapwile chikalu kwijilila ndako ni mwono weka, alioze amu nguli twamishi chino chapwishile chashi mwono wami ni kwijilila mwono weka.”

Claudia, umwe twamishi, yoze wayile ni kwambujola kuze kunafupiwa chinji akwa kwambujola yamba ngwenyi: “Nakuzanga kulingila Zambi. Ufulielo ni usepa wami kuli Zambi wakukola chinji muze nakumona chize iye akungufunga.”

Twatambile kumona utwamishi ngwe chimwe chiteli chikalu. Claudia yamba nawa ngwenyi: “Kuchishi kupala ko. Chipwe uli twamishi, chipwe hiwasomboka, nihindu muupwa ni uwahililo ku mwono we, nyi walingila Yehova Zambi ni mbunge ye yeswe.”​—Masamu 119:1, 2.