Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

Ku Praslin, Seychelles, kwe ha mwaka wa 1881 Mukulwana wa maswalale, Gordon awanyine munda wenyi wa Endene

Paraisu Hano Hashi—Yili Manyonga Wika Nyi Umwenemwene?

Paraisu Hano Hashi—Yili Manyonga Wika Nyi Umwenemwene?

Paraisu! Mikanda ni yinema yinji yakutusolwela yihela yipema yize yakutukwata ku mbunge hanga tunyonge ngwe tuli mu “paraisu” muze mutuhasa kuhwima ni kuvulama yipikalo ni lamba lietu lieswe. Alioze, tunanyingika ngwetu, muze manyonga jacho mapalika, umwenemwene wa mwono wakununga chizechene wakupwa ha tangwa ni tangwa.

Chipwe chocho, manyonga hakutwala ku paraisu kali ni tachi jinji. Kutuchi kuhasa kukwasa alioze mutuhasa kulihula ngwetu: ‘Shina “paraisu” yili wika manyonga? Nyi chenacho, mumu liaka nyonga liacho lili lipema? Shina mulikalingiwa?’

CHIZE MANYONGA A PARAISU APUTUKILE

Chize ku shakulu atu kakunyonga chinji hakutwala ku paraisu. Kuli amwe, yuma te akunyonga chinji yili yize anatongola mu Mbimbiliya hakutwala ku ‘munda wa ku chivumbuko, mu Endene.’ Yika yapwishile munda wacho upema? Sango ja mu Mbimbiliya jinambe ngwo: “Mba ku mavu Yehova Zambi yasokesa mitondo yeswe yipema ku meso, ni yize yipema ya kulia.” Munda wacho wapwile chihela chipema chinji. Nawa chuma chipema chinji chapwilemo kuhiana yeswe chili “mutondo wa mwono mukachi ka munda.”—Uputukilo 2:8, 9.

Nawa, sango ja mukanda wa Uputukilo jinatongola ngiji jiwana jize te jakupalika mu munda. Ha ngiji jino jiwana, jaali kanajinyingika musono ngwe,—Tigre hanji (Hidekele) ni Ufrateze. (Uputukilo 2:10-14) Ngiji jacho jaali jinanjila mu Golfo Pérsico ndo mu chifchi chize tunanyingika musono ngwo Iraque, chimwe chihela cha ku Persia yikulu.

Kwamba pundu, paraisu ya hano hashi yili yimwe ndako ya Akwa-Persia. Ku Pensilvânia, U.S.A., mu Museu wa yuma yikulu, muli chizulie cha A-Persia cha ku sekulu 16, chize chinasola umwe munda wakufunjieka ku chikalaka uze uli ni mitondo ni yitemo. Liji lia Persia lize analumbununa ngwo “munda wakufunjieka ku chikalaka” linalumbunuka nawa “paraisu,” nawa yize anasolola ha chizulie chacho yinasolola yize Mbimbiliya yinambe hakutwala ku munda upema wa Endene.

Kwamba umwenemwene sango ja paraisu kakuzambujola mu malimi ni minyachi yinji ya hashi heswe. Ha kuya cha atu kuyihela yeka ni yeka ya hano hashi, ayo yamwangashana sango jacho, mba hi hakupalika cha mashimbu yikuputuka kupwa malongeso ni yishima yakulumba hakutwala ku paraisu. Musono atu anji akweseka kufunjika yihela yipema ni kuyitesa ni paraisu.

KUFUPA PARAISU

Amwe akwa-kuhengwola kanakamba ngwo kanakawana chihela kuze kwapwile paraisu yize yatokele. Chakutalilaho, Charles Gordon mukulwana wa chizavu cha maswale mu chifuchi cha Inglaterra, ha mwaka wa 1881 kamenekene Seychelle, kakomokene chinji hakumona kupema cha Vallée de Mai chize musono chapwa Chihinga chipema cha Hashi heswe chize iye avulukile ngwenyi munda wa Endene. Ku sekulu 15, Christopher Columbus kalihulile nyi te kali hakamwihi ni kuwana munda wa Endene muze ahetele ku tungu ya Hispaniola, musono anavuluka ngwo República Dominicana ni Haiti.

Umwe mukanda anavuluka ngwo, Mapa ya Paraisu, uli ni yizulie yinji ya mapa a kushakulu, kuhiana 190, waze anasolola Alama ni Eva mu munda wa Endene. Hakachi ka mapa jacho hali chimwe chilweza chalisa cha umwe mukanda wa Beatus wa ku Liébana ku sekulu 13. Mukanda wacho hakachi hanasolola yimwe paraisu. Mushi muli ngiji jiwana, “Tigre,” “Ufrateze,” “Indus,” ni “Yordau,” hita lwiji kanalitanda ndo ku mbango jiwana, jize kota jinalumbunuka kulitanda cha Ukristu hashi heswe. Yuma yeswe ayi, yinasolola ngwo chipwe ngwe chihela chize chapwile Paraisu yitangu kachinyingikine, nihindu manyonga ja atu hakutwala ku Paraisu achili apema.

John Milton, umwe mukwa-kusoneka, wa mu Inglaterra wa ha mwaka ku sekulu 17, kamunyingika hamukunda wa sona jenyi jinambe ngwo, Paraisu Yize Yatokele, jinakatuka mu mukanda wa Uputukilo jize jinalumbununa shili ya Alama ni chize amuhangile mu Endene. Nawa, Milton yasoneka hakutwala ku, Kutungulula Cha Paraisu. Ha sango jacho iye kahanjikile hakutwala ku chilakenyo cha mwono wa mutolo kuli atu hano hashi, hakwamba ngwenyi: “Hashi muhakapwa paraisu.”

KWALUMUKA CHA MANYONGA HAKUTWALA KU PARAISU

Kwamba pundu, sango hakutwala ku paraisu yize yatokele, jili jilemu chinji kuli atu. Mba mumu liaka chikuma chacho haputuka kuchilengulula? Mumu, kulita ni mukanda Mapa ya Paraisu, unambe ngwo, “(teólogo) akwa-kuhengwola sango hakutwala kuli Zambi . . . hanalengulula chikuma chakuwana paraisu yize yatokele.”

Atu anji kakwalongesa ngwo makaya ni kutwama mu malilu, hi kutwama ko ni mwono mu paraisu hano hashi. Alioze Mbimbiliya mu mukanda wa Samu 37:29 yinambe ngwo: “Akwa ululi kumakazuka chifuchi, kumakatwamamo ku miaka ya mutolo.” Amu hashi musono kuheshi paraisu, kuchi mutuhasa kunyingika ngwetu chilakenyo chakupwisa hashi heswe paraisu kumuchikamanunuka? *

UMWENEMWENE HAKUTWALA KU PARAISU HASHI HESWE

Yehova Zambi, yoze watangile Paraisu yamwenemwene, kanalakenya ngwo makayitungulula. Kuchi muchikalingiwa? Iwuluka ngwe, Yesu katulongesele kulemba ngwo: “Wanangana wenu wize. Upale wenu ulingiwe hashi chizechene ngwe unalingiwa mwilu.” (Mateu 6:10) Wanangana wacho uli unguvulu wa Yesu Kristu uze muukasalakana mawanangana eswe a atu. (Daniele 2:44) Mushi lia Wanangana wacho, upale wa Zambi wakupwisa hashi paraisu ‘muukalingiwa.’

Ku matangwa akunyima profeta Izaia kasonekene chize mwono mu Paraisu te muupwa, muze yuma yeswe yize yakupikalisa atu musono muyihwa. (Izaia 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Tunazange ufupe amwe mashimbu hanga utange yisoneko yacho mu Mbimbiliya ye. Chino muchikukwasa kunyingika yize Zambi makahana kuli atu waze akumwononokena. Atu jacho makawahilila mu paraisu ni kupwa ni utayizo wa Zambi, uze Alama atokesele.—Usolwelo 21:3.

Mumu liaka twatamba kufuliela ngwetu kutalatala cha Paraisu hano hashi hi manyonga wika ko, alioze chili umwenemwene? Mumu Mbimbiliya yinatulweza ngwo: ‘Malilu kali a Yehova, alioze hashi wahanyine kuli ana ja atu.’ Kutalatala hakutwala ku Paraisu hano hashi chili ngwo, “Zambi, yoze keshi mahuza” hanayilakenya ku miakulwila. (Samu 115:16; Titu 1:2) Paraisu yamutolo, yili chilakenyonyo chipema chize Mbimbiliya yinatwaha!

^ kax. 15 Nawa mutuhasa kumona ngwetu Alcorão ha versu 105 wa surata 21 Al-ambiyá [Os Profetas] unambe ngwo: “Tuvumbi Jami ashishika makazuka hashi.”