Ha kutanga sango ja yitangiwa mu Mibmbiliya mu mukanda wa Uputukilo, twakulilongesa ngwo, lunga mutangu, Alama, kamulwezele kuli Zambi ngwo: “Ku mitondo yeswe ya mu munda muhasa kulia cheswacho, alioze ku mutondo wa chinyingi cha chipema ni chipi, kanda uliako, mumu tangwa muoliako kumukafwa lume.” (Uputukilo 2:16, 17) Maliji wano ashi kasolwele ngwo, nyi Alama kononokene shimbi ya Zambi, kachi iye kakafwile nawa te manunga ni kutwama mu munda wa Endene.

Alioze, shimbu asakule kwononokena shimbi ya Zambi hanga atwame ku miaka yeswe, Alama yasakula kulengulula shimbi ja Zambi nawa yalia ku muhuko wakukanjisa muze mukwo-pwo, Eva, amuhelewo. (Uputukilo 3:1-6) Yipikalo ya uhulia wacho nihindu tuchilinayo. Postolo Paulu kachilumbunwine ngwenyi: “Kuli mutu umuwika shili yanjilile hano hashi, ni ku shili kufwa chanjilile; chocho kufwa chahetele kuli atu eswe, mumu te eswe hanavulumuna.” (A-Roma 5:12) “Mutu” wacho kali Alama. Shili yika alingile, nawa mumu liaka yamutwalile ku ufwe?

Chuma alingile Alama chapwile kuvulumuna ni mbunge yeswe hanji kwehuka shimbi ya Zambi, chipwile shili yinene. (1 Yoano 3:4) Nawa fweto ya shili kufwa, ngwe chize Zambi ambile kuli Alama. Nyi Alama ni ana waze te masema manunga ni kwononokena shimbi ja Zambi, ayo te kechi kupwa ni shili nawa te kechi kufwa. Zambi kakatangile atu hanga apwe ni kufwa, alioze hanga atwame ku miaka ya mutolo.

Chochene “kufwa chahetele kuli atu eswe,”  ngwe chize Mbimbiliya yinambe. Alioze, shina tukwete chimwe chuma chize chakununga ni mwono muze twakufwa? Atu anji mahasa kwamba ngwo, ewa, kuli chimwe chuma muli yetu, chize akuvuluka ngwomwono, we —​kuushi kufwa. Chino muchihasa kusolola ngwe Zambi kongele Alama. Mumu liaka? Mumu nyi tukwete chuma chize chakununga ni mwono ku chihela cheka muze twakufwa, chino muchihasa kusolola ngwo kufwa kuchakapwile fweto ya shili, ngwe chize Zambi ambile. Alioze, Mbimbiliya yinambe ngwo: “Zambi kechi kuhasa kuhanjika mahuza.” (A-Hepreu 6:18) Kwamba pundu, Satana mwe wahanjikile mahuza kuli Eva hakwamba ngwenyi: “Kufwa kunuchi kufwa.”—Uputukilo 3:4.

Chino chakuneha chihula chino, Nyi malongeso akwamba ngwo mwono kuushi kufwa kapwa a mahuza, mba yika yakulingiwa kuli mutu nyi hafwa?

Mukanda wa Uputukilo unambe hakutwala ku yitangiwa ngwo: “Yehova Zambi yawumba mutu wa ku fufuta ya mavu, yahwima mu mazulu jenyi mwiku wa mwono mba mutu yapwa mukwa mwono.” Liji “mukwa mwono” kalichiza mu limi lia Hepreu liakwamba ngwo, ne’phesh, * liji lino linalumbunuka ‘chitangiwa cha kuhwima.’—Uputukilo 2:7.

Ha chino, Mbimbiliya yinasolola kanawa ngwo atu kakaatangile ni mwono uze kuushi kufwa. Alioze, hita mutu kapwa “mutu wa mwono.” Kashika, yena kuuchi kuwana nichimwe chisoneko cha mu Mbimbiliya chize chinambe ngwo, “mwono kuushi kufwa.”

Amu Mbimbiliya kuyishi kwamba ngwo mutu kakwete mwono uze kuushi kufwa, mba mumu liaka mangeleja anji akulongesa yuma yacho? Kumbululo lia chihula chacho mulitufunyisa ku Engitu yikulu.

Heródoto, umwe mukwa-kuhengwola wa Ngregu wa ku sekulu yitano K.M.J., kambile ngwenyi, A-Engitu “e atu atangu aputukile kukalila ndako ya kwamba ngwo mwono kuushi kufwa.” Ni A-Babilonia no te kakulongesa ngwo mwono kuushi kufwa. Ha kupalika cha miaka, muze Alexandre Munene akumbile chifuchi cha Oriente Médio ha mwaka 332 K.M.J., akwa mana A-Ngregu yaputuka kumwanga malongeso jacho mu chifuchi cheswe cha A-Ngregu.

Ku sekulu yitangu M.J., yizavu yaali ya ulembelo wa A-Yunda, Essênios ni A-Fwariseu, ni no te kakulongesa ngwo mutu nyi hafwa mwono wenyi kuushi kufwa. Umwe mukanda unene wa A-Yunda unambe ngwo: “Malongeso akwamba ngwo mwono kuushi kufwa kejile kuli A-Yunda ha kulikata cho ni A-Ngregu nawa chino chalingiwile ha mukunda wa malongeso a Platão.” Chizechene nawa, mukwa-sango ja A-Yunda Yosefwe, kambile ngwenyi malongeso wano hi a mu Mbimbiliya Yisandu ko, alioze kali “malongeso ja ana a Ngresia,” waze iye te ananyingika ngwo kapwile malongeso akutomba.

Muze ndako ya Ngregu yanungine ni kulimwanga, waze te akwamba ngwo, kali akwa-Kristu yaputuka kutayiza malongeso jacho a mahuza. Mukwa-sango Jona Lendering yamba ngwenyi: “Platão te kakwamba ngwenyi, mwono wetu wakuya ku chihela chipema hanji kuchimwe chihela chipi kuze makatumwesa lamba, chino yichipwisa chashi kutesa sango ja Platão ni ja akwa-Kristu.” Kashika, malongeso a mahuza akwamba ngwo mwono kuushi kufwa aatayijile mu mangeleja a “akwa-Kristu,” nawa malongeso jacho yapwa alemu kuli akwa-yingeleja.

Ku sekulu yitangu, postolo Paulu katowezele ngwenyi: “Alioze Spiritu kanambe pundu ngwenyi, ha miaka ya kusula, amwe makakatuka ku ufulielo, nikupanjika kuli maspiritu a kupiangula, ni longeso lia andemoniu.” (1 Timoteu 4:1) Maliji wano kanasolola umwenemwene! Malongeso akwamba ngwo mwono kuushi kufwa, kali chilweza cha “longeso lia andemoniu.” Hi malongeso a mu Mbimbiliya ko, nawa kali asaki mumu kakatukile ku malongeso a mahuza ni kuli atu waze te keshi kuwayila Zambi.

Yesu kambile ngwenyi: “Kumunukanyingika umwenemwene, mba umwenemwene kumuukanutusula.” (Yoano 8:32) Kunyingika umwenemwene wa mu Mbimbiliya, chakututusula ku malongeso waze akuhona Zambi vumbi ni ndako jize jakusoloka mu maulembelo a mahuza a hano hashi. Chikwo nawa umwenemwene wa mu Liji lia Zambi wakukutusula ku mbambo ja malongeso a kulumba ni ndako jikwo hakutwala ku kufwa.—Tala mushete unambe ngwo, “ Afu Kulihi Ali?”

Sakatanga wetu kakatangile atu hanga atwame hano hashi ha 70 hanji 80 a miaka, mba tuye ni kutwama ku chihela cheka ku miaka yeswe. Alioze, upale wa Zambi wapwile ngwo, atu te atwame hano hashi ku miaka yeswe ngwe ana jenyi waze akumwononokena. Nyonga lino linasolola zango linene lize Zambi ali nalio hali atu, nawa nyonga liacho kulishi kwalumuka. (Malakia 3:6) Chino che chatwalile mukwa-masamu kwamba ngwenyi: “Akwa ululi kumakazuka chifuchi; kumakatwamamo ku miaka ya mutolo.”—Samu 37:29.