Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

SANGO JA KU MWONO

Yiwape Yakwiza ha Kulinga Yize Yehova Akutwita

Yiwape Yakwiza ha Kulinga Yize Yehova Akutwita

Ami ni mukwetu-lunga, hamuwika ni ndumbwami ni mukwo-pwo yatwaha mulimo walipwila. Hazehene, yitutayiza ngwetu, “Mutuulinga!” Mumu liaka twatayijile mulimo wacho, nawa yiwape yika Yehova atuhele? Chitangu, manenu ngunulweze hakutwala ku mwono wami.

NASEMUKINE ha mwaka 1923 mu Hemsworth, yimwe mbonge ya mu Yorkshire, Inglaterra. Napwile ni ndumbwami umuwika, Bob. Muze te nguli ni miaka livwa, tata yeza ni mikanda yize yalumbunwine chize mayingeleja apwile ni kupiangula atu. Tata yazanga chinji sango jize atangile. Iye kakazangile yitanga ya matetekeli a yingeleja mumu ayo te keshi kulinga yuma yize te akulongesa. Hanyima lia yimwe miaka, Bob Atkinson yeza ku zuwo lietu ni kwimbisa chisaji cha pande ja Ndumbu Rutherford. Mba yitumona ngwetu pande jacho jakatukile kuli atu amuwika waze asonekene mikanda yize Tata apwile ni kutanga. Yisemi jami yeta Ndumbu Atkinson apwe ni kwiza-za hita chingoloshi ni kulia ni yetu hanga akumbulule yihula yetu ya Mbimbiliya. Iye yatwita hanga tupwe ni kuya ku kukunguluka chize apwile ni kulingila mu zuwo lia umwe ndumbu lize liapwile hakamwihi. Yituputuka kulikungulula mashimbu eswe, mba yituputuka chikungulwila chikehe mu Hemsworth. Muze hikwapalika shimbu likehe, tuvumbi a mbonge (waze avuluka musono ngwo tulayi a mbonge) yeza ni kutwama ni yetu mba ma pionelu aku chikungulwila chapwile hakamwihi no yeza ni kulia ni yetu. Mandumbu wano, katukwashile chinji ku mwono wetu.

Ha shimbu liacho usoko wetu yiuputuka kulinga yimwe mingoso. Alioze Tata yalweza ndumbwami ngwenyi, “Nyi muputuka kulinga upionelu, mutwecha mingoso yacho.” Bob yatayiza nyonga liacho, muze te ali ni miaka 21 yakatuka ha zuwo yaya ni kulinga upionelu. Hakupalika cha miaka yiali, muze te nguli ni miaka 16, ni yami yinguputuka upionelu. Ku masongo ja poso te nakukalakala ni akwetu, alioze mukachi ka poso napwile ni kukalakala chinji ukawami. Te nakuzachisa fonografu ni papilo lia sango haze te asonekene sango jikehe ja Mbimbiliya. Yehova yangukwasa, mba yingupwa ni longi wa Mbimbiliya yoze wapwile ni kutatuka chinji mu umwenemwene. Hachino, atu anji mu usoko wa longi wacho yeza mu umwenemwene. Mwaka wasulileho, yangutongola kupwa pionelu walipwila hamwe ni Mary Henshall. Yaatutuma ku chihela kuze kwakapwile akwa-kwambujola mu Cheshire.

Ha mashimbu a Jita Yamuchiali ya Hashi Heswe, mapwo te kakukalakala hanga akwase waze anase jita. Tuvumbi a mangeleja akwo te keshi kuya ni kwasa jita, kashika, twanyongene ngwetu, amu tuli mapionelu alipwila ni yetu kechi kutwecha tuye ni kwasa jita. Alioze ngaji kakachitayijile, hachino, yatusa mu kamenga ha matangwa 31. Ha mwaka uze wasulileho, muze te nguli ni miaka 19, yinguya ku chota cha milonga ha yisuho yiali mumu chakatayijile kuya ni kwasa jita. Alioze kaali keswe manguvulu yangwecha. Ha mashimbu wano eswe, namwene ngwami spiritu yisandu yapwile ni kungukwasa nawa Yehova kangutakamishine.—Izaia 41:10, 13.

CHIKWASHI MWAHA

Ami ni Arthur Matthews twalinyingikine ha mwaka 1946. Arthur te hanalingi tukweji atatu mu kamenga mumu lia kulituna kuya ku jita. Muze amutuswile, yalichinga ni ndumbwenyi Dennis mu upionelu mu Hemsworth. Tato kapwile ni kwaalongesa hakutwala kuli Yehova chize kuwanuke wo, chocho yaapapachisa ha ukweze wo. Muze te haputuka kulu upionelu hamuwika, Dennis yamutuma ku Irlanda. Chocho, Arthur yasala ukawenyi. Yisemi jami kazangile chinji chize apwile ni kukalakala mulimo wenyi wa upionelu. Kashika ayo yamwita hanga atwame no. Muze nayile ni kwaameneka, ami ni Arthur te twakukosa malonga hanyima ya kulia. Mba yituputuka kulisonekena mikanda. Mu mwaka 1948, Arthur yamusa nawa mu kamenga ha tukweji atatu. Yitulimbata mu Janeiro 1949, ni nyonga lia kununga lume mu mulimo wa shimbu lieswe. Twapwile ni kufunga kanawa mbongo jetu, ni kukalakala milimo yakucha mihuko ha matangwa jetu akuhwima hanga tuwane mbongo. Yehova yatupala chinji, kashika yitununga kulinga upionelu.

Mu Hemsworth hanyima lia umbachiso wetu ha mwaka 1949

Mu kwapalika mwaka umuwika, yatutuma Kusango lia Irlanda, chitangu ku Armagh mba yituya ku Newry, mbonge jino jaali te mwatwama akwa-Katolika anji. Mu chihela chacho, atu anji te keshi kuzanga uwayilo weka, kashika, twapwile ni kukeya chinji hakuya ni kwambujola kuli ayo. Twapwile ni kulikungulwila mu zuwo lia umwe ndumbu ni pangi yenyi lize liapwile ha tando 16 kukatuka haze twapwile. Twapwile wika atu 8. Ha mashimbu amwe twapwile ni kupombelako. Twapwile ni kupomba hashi mba nyi hikwacha mutulia futa. Chawaha chinji kwivwa ngwo ku chihela chacho hikwapwa Yela anji.

“MUTUULINGA!”

Ndumbwami ni mukwo-pwo, Lottie, te pionelu alipwila Kusango lia Irlanda, mba ha mwaka 1952 yetweswe awana yituya ku kukunguluka cha mambonge mu Belfast. Umwe ndumbu yatutambula ku zuwo lienyi, kashika tulieswe awana twapwile ku zuwo lienyi hamuwika ni Pryce Hughes, yoze wapwile kavumbi wa mutango wa Grã-Bretanha. Ha umwe ufuku yitushimutwina kamukanda kaha, Jila Ya Zambi Yili Zango, uze asonekenene hali atu amu Irlanda. Ndumbu Hughes yalumbununa ngwenyi, chapwile chikalu kwambulwila akwa-Katolika amu Irlanda. Mumu mandumbu kaahumine kutachi mu yihela yize te akutwama, nawa asasendote yaputuka kulweza atu hanga alukukile mandumbu. Pryce yamba ngwenyi: “Tunafupu akwa-kulimbata waze ali ni mashinyi hanga tuye mu kwambujola chalipwila ni kuhana tumikanda mu chifuchi cheswe.” * (Tala maliji mushi lia lifwo.) Kashika twambile ngwetu: “Mutuulinga!”

Hamwe ni pionelu akwo ha tamaluka

Chihela chize pionelu te akutwama ku Dublin te zuwo lia Ma Rutland, umwe ndumbu wa pwo washishika yoze te wakuwayila Yehova ha miaka yinji. Ni yetu yituya ni kutwamako ha shimbu likehe wika, nawa yitulanjisa yimwe yikumba yetu. Chocho, yetweswe awana yitunyina mu tamaluka ya Bob ni kuya kufupa mashinyi. Mba yituwana amwe mashinyi te keshi kupema chinji, yitwaalanda ni kulweza mwenyo hanga atutwalilewo ku zuwo mumu hali yetu niumwe te kanyingikine kwendesa mashinyi. Ha ufuku wacho Arthur yatwama ha muhela ni kunyonga ngwe kanendesa mashinyi. Ha chimene, muze te aneseka kwendesa mashinyi mu chipatulo cha mashinyi, umwe mishionaliu wa pwo yoze avuluka ngwo Mildred Willett (kulutwe walimbachile ni John Barr) yeza. Iye te kanyingika kwendesa mashinyi! Yatulongesa kwendesa mashinyi, mba kulutwe hitujama ni kuya ni kwambujola ku chihela chacho.

Mashinyi etu ni temba

Nawa te tunafupiwa limwe zuwo hanga tutwamemo. Mandumbu yatulweza hanga tuchine kutwama mu temba, mumu akwa-kole te mahasa kuliocha. Chocho yituya ni kufupa zuwo, alioze kutwakawanyine nilimwe. Ha ufuku uzewene, yetweswe awana yitupomba mu mashinyi. Mu kuchako, yituwana limwe temba likehe lize te yili ni mihela yiali yikehe-yikehe. Temba liacho yitulipwisa zuwo. Alioze twakomokenene mumu te kutushi kapinda wakusa-sa temba lietu mu yihela ya njimi waze te akwa-zango. Yituya ni kwambujola mu yimwe njiza yize yapwile ha tando 16 ndo 24, kukatuka haze hapwile temba. Muze twayile ku chihela chikwo, te twakufuna hanga twambujole kuli atu waze apwile kuze twahichikile temba.

Twamenekene mazuwo eswe kusango lia Irlanda chakuhona kutukanjisa. Yituhana tumikanda kuhiana 20.000, nawa yitutuma majina ja atu waze atayijile kulilongesa umwenemwene ku Mutango wa Grã-Bretanha. Chokuwaha, musono mu Irlanda muli makulakaji a Yela ja Yehova!

TWAFUNYINE KU INGLATERRA, MBA YITUYA KU ESCÓCIA

Ha miaka yimwe kulutwe, yatutuma kusongo lia Londre. Ha jimwe poso, mandumbu aku mutango wa Grã-Bretanha yasanyika Arthur ni kumwita hanga aputuke kukalakala ngwe kalayi wa mbonge kuputuka ha poso yize-yene! Yatufumba ha poso yimuwika, chocho, yituya ku Escócia mu mbonge yize te mutuputuka kumeneka, alioze Arthur kakapwile ni mashimbu anji akululieka pande. Chipwe chocho, iye kapwile ni zango lia kulinga chiteli cheswacho mu mulimo wa Zambi, chipwe te mukusoloka ukalu. Chilweza chenyi changukwashile chinji. Te twakuzanga chinji mulimo wakumeneka yikungulwila. Ha mashimbu waze twakalakalile kuyihela kuze te kunafupiwa ukwaso, chapwile chiwape kupwa hamwe ni mandumbu jetu a ufulielo.

Muze Arthur amusanyikine ku Shikola ya Ngiliate ha mwaka 1962, chocho, twapwile ni chiyulo chinene chakukwata. Shikola yacho te muyilinga tukweji kumi, alioze ami te kuchichi kuya hamwe nenyi, mumu kakangusanyikine. Yitulitesa hanga Arthur aye ku shikola. Amu te chichi kupwa nawa hamwe ni Arthur ha tukweji jacho, mutango yiungutumina Hemsworth umwe pionelu walipwila. Muze kwapalikile mwaka umuwika Arthur yahiluka, mba yatutuma tupwe ni kumeneka mambonge. Ngiza yetu te yachinga Escócia ndo Kusango ya Inglaterra, ni Irlanda.

CHITELI CHA MU IRLANDA

Ha mwaka 1964, Arthur yamusakula ngwe kavumbi wa mutango mu chifuchi cha Irlandês. Chitangu, yingupihilila muze atusanyikine ku Mbetele, mumu te nakuzanga chinji mulimo wa kumeneka mambonge. Haliapwila nyi natala hanyima, ngunawahilila chinji hakukalakala ku Mbetele. Hinanyingika ngwami nyi mutayiza mulimo weswawo makwaha chipwe ngwe kuwauzangile, nihindu Yehova makuwahisa. Ku Mbetele nakalakalile mu yipatulo, kululieka mikanda, kuteleka ni kukomba. Ha limwe shimbu, twamenekene nawa mambonge kuze twalikungulwile ni mandumbu amu chifuchi cheswe. Hano, yitumona alongi jetu a Mbimbiliya kanakola ku ufulielo, chino chakolesele ufulielo wa mandumbu jetu mu Irlanda. Chapwile chiwape chinene!

KUKUNGULUKA CHILEMU CHA YELA JA YEHOVA MU IRLANDA

Kukunguluka chitangu cha yifuchi yinji mu Irlanda chalingiwile mu Dublin ha mwaka 1965. * (Tala maliji mushi lia lifwo.) Chipwe ngwe kwapwile ukanjiso unji, nihindu kukunguluka chacho chapalikile kanawa. Hapwile atu 3,948 nawa 65 yaapapachisa. Mandumbu 3,500 aku yifuchi yikwo, yatwama ku mazuwo ja atu mu Dublin. Hita mwenya-zuwo katambwile mukanda wa usakwililo. Nawa enya-mazuwo kanakachichimieka mandumbu ha yitanga yo yipema. Pundu lume chapwile kwalumuka chinene mu Irlanda.

Arthur kanameneka Nathan Knorr ha kuheta chenyi kukunguluka cha mambonge ha mwaka 1965

 

Arthur kanatuhwisa “Mukanda Wami wa Yishima ya Mbimbiliya” mu Gaelic ha mwaka 1983

Arthur kanatuhwisa Mukanda Wami wa Yishima ya Mbimbiliya mu Gaelic ha mwaka 1983

Mu mwaka 1966 mandumbu a kusango ni kuto lia Irlanda yaputuka kwaasongwela ku mutango wa Dublin. Chino chasolwele kulisa ha yuma yize te yakulingiwa mu matungo yacho eswe, muze te atu alihandununa hamukunda wa mafwefwe ni uwayilo. Twawahililile chinji hakumona a Katolika anji kaneza mu umwenemwene ni kulingila Yehova hamuwika ni mandumbu jo waze te a Protestante.

KWALUMUKA CHA CHITELI

Ha mwaka 2011 mwono wetu yiwalumuka weswe muze mitango wa ku Grã-Bretanha ni waku Irlanda ayiyikile ni kuyitwala ku Mbetele ya Londres. Ha shimbu liacho, yinguputuka kulipikala chinji ha mwono wa Arthur. Kapwile ni musongo wa wongo. Chaluyinda, ha 20 lia Maio 2015, mukwetu-lunga yoze twakalakalile nenyi ha miaka 66 yafwa kwenyi.

Ha miaka yino, nakwivwa yinyengo yinji ni yikola ku mbunge, nawa nakulila mbimbi. Kunyima, Arthur kapwile hamwe ni yami mashimbu eswe. Haliapwila keshi nawa hamwe ni yami! Kashika nyi unapalika mu yuma yamutapu au, sako tachi ukundame kuli Yehova. Ngunawahilila hakunyingika chize mandumbu akwo azangile Arthur. Nakutambula mikanda ya mandumbu aku Irlanda, Grã-Bretanha ni Estados Unidos. Mikanda yino hamwe ni yautakamiso yize angwele kuli ndumbu wa Arthur Dennis, mukwo-pwo, Mavis ni ehwa-jami Ruth ni Judy yangukwashile chinji.

Chisoneko changukwashile chinji chili cha Izaia 30:18. Chinambe ngwo: “Yehova kanashimbula akanunge vumbi; kashika kanalinangamisa ha kunuvwila keke. Mumu Yehova iye Zambi ya ululi, kawaha waze mamutwaminyina.” Chino chakungutakamisa hakunyingika ngwo Yehova kanashimbwila ni uhomboloji weswe kuhwisa yipikalo yetu yeswe ni kutwaha milimo yaha mu paraisu.

Muze nakunyonga kunyima, nakumona chize Yehova akusongwela ni kuwahisa mulimo wa kwammbujola mu Irlanda! Nakuwahilila chinji hakupwa umwe wa kuli atu waze akwashile mulimo wacho. Chili umwenemwene ngwo kulinga yize Yehova akutwita yakuneha yiwape yinji.

^ kax. 12 Tala Mukanda wa Mwaka wa Yela ja Yehova 1988, ha mafwo 101-102.

^ kax. 22 Tala Mukanda wa Mwaka, 1988 ha mafwo 109-112.