Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

MUTWE WAKULILONGESA 42

Shina ‘Wakwononoka ni Kawashi’?

Shina ‘Wakwononoka ni Kawashi’?

“Mana a kwilu, . . . kakwononoka ni kawashi.”—TIA. 3:17.

MWASO 101 Tulinunge ni Kuzachila Hamuwika

CHIKUMA CHILEMU a

1. Mumu liaka ha mashimbu amwe chakupwa chikalu kwononoka?

 SHINA chakukukalila kwononoka? Mwanangana Ndawichi che alivwile, mba yalemba kuli Yehova ngwenyi: ‘Ungukolese kama ni spiritu ya kwononoka.’ (Samu 51:12) Ndawichi te kakuzanga chinji Yehova. Chipwe chocho, ha mashimbu amwe te chakumupwila chikalu, kwononokena Zambi. Yino ye yakulingiwa nawa kuli yetu. Mumu liaka? Chitangu, mumu tuli yihenge; nawa twakusemuka ni spiritu ya uhulia. Chamuchiali, Satana kakusa tachi hanga atutwale tulimike ni Yehova ngwe chize iye alingile. (2 Kori. 11:3) Chamuchitatu, twatunga mukachi ka atu waze ali ni spiritu yipi ya hano hashi hanji ngwetu, ‘spiritu yize yinayulu atu waze keshi kwononoka.’ (Efwe. 2:2) Kashika, twatamba kusa tachi hanga twehuke ndako jetu jipi, ni kwehuka spiritu ya Satana yize muyihasa kututwala hanga tuhone kwononokena Zambi. Chino twakuchilinga ha kwononokena Yehova ni atu waze iye hanahane umwe wata.

2. Kupwa mutu yoze ‘wakwononoka ni kawashi’ yika chinalumbunuka? (Tiangu 3:17)

2 Tanga Tiangu 3:17. Ni ukwaso wa Zambi, Tiangu yamba ngwenyi: Mutu yoze ukwete mana “kakwononoka ni kawashi.” Maliji wano yika analumbunuka? Kanalumbunuka ngwo, twatamba kusa tachi hanga twononokene atu waze Yehova hanaehe umwe wata. Chipwe chocho, Yehova katwichile twononokene atu waze matulweza hanga twehuke shimbi jenyi.—Yili. 4:18-20.

3. Mumu liaka kuli Yehova chili chilemu kwononokena waze iye hanahane wata?

3 Tunanyingika ngwetu, chili chashi kwononokena Yehova kuhiana kwononokena atu. Mumu Yehova kakutwaha usongwelo ungunu. (Samu 19:7) Mba atu waze iye hanaehe umwe wata kapwa yihenge. Chikwo nawa, keshi kuhana usongwelo upema mashimbu eswe. Chipwe chocho, Yehova hanahane umwe wata kuli yisemi, makulwana a mu chikungulwila ni kuli waze akukalakala ni nguvulu. (Yishi. 6:20; 1 Tesa. 5:12; 1 Petu. 2:13, 14) Muze twakwoononokena, acho tunononokena Yehova. Ha mutwe uno, mutumonaho chize mutuhasa kwononokena atu waze Yehova hanaehe umwe wata chipwe ngwe ha mashimbu amwe muchipwa chikalu kutayiza usongwelo wo ni kuukaula.

ONONOKENA YISEMI JE

4. Mumu liaka ana anji keshi kwononokena yisemi jo?

4 Akweze kakupwa hamwe ni akweze-ni-akwo, waze “keshi kwononokena yisemi jo.” (2 Timo. 3:1, 2) Mumu liaka akweze anji keshi kwononokena yisemi jo? Amwe kakunyonga ngwo, yisemi jo kakweeta alinge yuma yize ene keshi kuhasa kulinga. Akwo kakunyonga ngwo, yuma hano hashi yalumuka; alioze yisemi jo achili ni yuma ya kunyima, yiyulo yo kuyishi ni ulemu musono hanji ngwo kakukalisa yuma. Shina ni yena che wakunyonga? Akweze anji chakwakalila kukaula chiyulo chili ha A-Efwesu 6:1, chinambe ngwo: “Ana, ononokenu kuli yisemi jenu mukulinunga ni Mwene, mumu chino chinalite.” Yika muyikukwasa kwononokena yisemi je?

5. Kulita ni Luka 2:46-52, mumu liaka Yesu ali chilweza chipema cha mwana yoze ononokenene yisemi jenyi?

5 Muhasa kulilongesa kwononoka ha kwimbulula chilweza chipema cha Yesu. (1 Petu. 2:21-24) Iye kapwile mungunu, alioze yisemi jenyi hano hashi kapwile yihenge. Chipwe chocho, iye te kakwononokena yisemi jenyi muze ayo apwile ni kuhengesa, hanji muze apwile ni kuyambashana ha yuma yimwe hakutwala kuli iye. (Kutuhu. 20:12) Talenu yize yalingiwileko muze Yesu te ali ni miaka 12. (Tanga Luka 2:46-52.) Yisemi kapwile mu Yerusaleme, alioze muze te anafunu ku zuwo, ayo kasele shindakenyo ngwo Yesu kasala. Yosefwe ni Maria yafupa Yesu, mba muze amuwanyine, Maria yamuhisa mumu lia kusakalala chize anehene mukachi ko. Yesu kachi kambile ngwenyi yize yisemi jenyi alinga kuyalitele, mumu o kapwile ni chiteli cha kusa shindakenyo ngwo, ana eswe kali mukachi ko, mba aputuke wenyi. Chipwe chocho, iye yaakumbulula kanawa hamwe ni vumbi. Alioze, Yosefwe ni Maria “kevwile ulumbunwiso wa yize ambile.” Nihindu, Yesu “yanunga ni kwononokena.”

6-7. Yika muyihasa kukwasa akweze mba ononokene yisemi jo?

6 Mba yena, shina chakukukalila kwononokena yisemi je, chipi-chipi muze ayo akuhengesa, hanji muze akuyambashana hakutwala hali yena? Yika muyikukwasa mba ononokene yisemi je? Chitangu, nyonga ha chize Yehova akwivwa. Mbimbiliya yakwamba ngwo, nyi mwononokena yisemi je “chino chakupemena kuli Mwene.” (Kolo. 3:20) Yehova kananyingika ngwenyi, ha mashimbu amwe yisemi je kechi kulemesa yize mwalweza hanji o mahasa kusa shimbi jize mujisoloka kuli yena ngwe kujalitele. Alioze, nyi mwononokena yisemi je Yehova mawahilila chinji.

7 Chamuchiali nyonga ha chize yisemi je akwivwa. Nyi mwononokena yisemi je, ayo mawahilila chinji ni kukujikijila. (Yishi. 23:22-25) Chikwo nawa, mwopwa ni usepa upema ni ayo. Mukweze umwe mu Bélgica avuluka ngwo Alexandre, yamba ngwenyi: “Muze naputukile kulinga yuma yize yisemi jami te akungwita, chocho usepa wetu yiwalumuka. Yitupwa ni usepa ukolo hamwe ni uwahililo.” b Chamuchitatu, nyonga chize kwononoka haliapwila muchihasa kukukwasa kulutwe. Paulo yoze watwama mu Brasil, yamba ngwenyi: “Kulilongesa kwononokena yisemi jami, changukwasa kwononokena Yehova ni atu waze iye hanahane umwe wata.” Kulita ni Liji lia Zambi, yena watamba kwononokena yisemi je. Nyi wachilinga, yuma ‘yeswe muyenda kanawa ku mwono we ni kutwama mashimbu anji hano hashi.’—Efwe. 6:2, 3.

8. Mumu liaka akweze anji akuzanga kwononokena yisemi jo?

8 Akweze anji hananyingika ngwo, chuma chipema kulinga chili kwononokena yisemi jo. Luiza yoze watwama mu Brasil, muze yisemi yenyi amukanjishile kupwa ni telefone, ku uputukilo chamukalilile chinji. Iye te kakulweza yisemi jenyi mashimbu eswe ngwenyi, akwetu eswe waze nakwenda no kali ni telefone. Alioze ha kupalika cha mashimbu, yanyingika ngwenyi yisemi jenyi kalingile chino, mumu kapwile ni kumufunga. Iye yamba ngwenyi: “Kwononokena yisemi jami kuchalumbunukine ngwe nguli wa kukasa, alioze chili chilemu mumu yiyulo yo ye ngunafupiwa ku mwono wami.” Kuli mukweze Elizabeth, yoze watwama mu Estados Unidos, ha mashimbu amwe chakumukalila kwononokena yisemi jenyi. Yamba ngwenyi: “Muze chishi kunyingika mumu liaka yisemi jami asa yimwe shimbi, nakwiwuluka ha mashimbu waze shimbi jize asele jangufungile.” Monica yoze watwama mu Armênia, kanyingikine ngwenyi, muze apwile ni kwononokena yisemi jenyi yuma te yakwenda kanawa ku mwono wenyi.

ONONOKENA “WAZE ALI NI POKO YA KUYULA”

9. Yika atu anji akunyonga hakutwala ku kwononokena shimbi ja nguvulu?

9 Atu anji hananyingika ngwo, chili chilemu kupwa ni nguvulu hanji ngwetu, “waze ali ni poko ya kuyula,” nawa chakupema kwononokena jimwe shimbi jize akusa. (Roma 13:1) Alioze atu wowene, nyi shimbi jacho kajizangile, keshi kujononokena hanji ngwetu, kakujimona ngwe kujalitele. Chakutalilaho, tuchinyongenu ha lijimu. Mu chifuchi chimwe mu Europa, atu amwe kakwamba ngwo, “kuchalitele kufweta lijimu.” Hamukunda wa chino, atu anji waze atwama mu chifuchi chacho keshi kufweta lijimu lize nguvulu akutesa.

Yika mutuhasa kulilongesa hakutwala ku kwononoka hali Yosefwe ni Maria? (Tala maparagrafu 10-12) c

10. Mumu liaka yetu twakononokena shimbi chipwe jize kutwazangile?

10 Mbimbiliya yakwamba ngwo, manguvulu kakuneha lamba; nawa kakwasongwela kuli Satana; kashika kwasala hakehe maanongesa. (Samu 110:5, 6; Chilu. 8:9; Luka 4:5, 6) Mbimbiliya yakwamba nawa ngwo: “Yoze malimika ni mukwa-kuyula malimika nawa ni chiyulo cha Zambi.” Ha mashimbu wano, Yehova kaneche hanga manguvulu apweko, alulieke yimwe yuma ni kushimbwila hanga yetu twoononokene. Kashika, twatamba kuhana kuli eswe yize atela. Yino yinachingi lijimu, vumbi ni kwononoka. (Roma 13:1-7) Ha mashimbu amwe, mutuhasa kunyonga ngwetu, shimbi yize nguvulu asa kuyalitele; muyihasa kukalisa mwono wa atu. Alioze, yetu twakwononokena nguvulu, mumu Yehova kanatwite hanga tuchilinge. Mutuhona wika kwononokena nguvulu muze matwita hanga tulinge yuma yize muyilimika ni shimbi ja Yehova.—Yili. 5:29.

11-12. Kulita ni Luka 2:1-6, yika Yosefwe ni Maria atambile kulinga hanga ononokene yimwe shimbi; mba yika azukile? (Tala nawa yizulie.)

11 Mutuhasa kulilongesa ku chilweza cha Yosefwe ni Maria, waze ononokenene nguvulu chipwe ngwe chapwile chikalu kuchilinga. (Tanga Luka 2:1-6.) Talenu chize kwononoka cho chapwile mu cheseko muze Maria te ali kafumba. Agustu, umwe nguvulu Ka-Roma, yasa shimbi yize yatwalile atu eswe kufuna ku yihunda kuze asemukinyine hanga alisonekese. Yosefwe ni Maria yalinga wenyi wa kilometro kuhiana 150 ha kuya ku Mbeteleme mu jila yize mwapwile mikinda yinji. Wenyi wacho kuwakapwile washi, chipi-chipi kuli Maria yoze te uli ni ufumba wa tukweji livwa. Mumu liaka? Mumu te mahasa kwivwa musongo ha shimbu lieswalio. Ayo kota kalihulumbile chinji ha mwono wa Maria ni wa mwana yoze te masemuka, mumu mwana wacho te mapwa Mesaya. Nyi kazangile, kachi ufumba uno wapwile ngwe kaliongelo hanga ahone kwononokena shimbi ya nguvulu.

12 Yosefwe ni Maria kakalihulikilile wika ha yipikalo yo; ayo kononokenene nguvulu. Chocho, Yehova yawahisa kwononoka cho. Maria yaheta kanawa ku Mbeteleme, kuzekwene yasema mwana ni mujimba upema ni kukwasa kumanunuka cha umwe uprofeto!—Mika 5:2.

13. Kuchi kwononoka chetu chakukwasa mandumbu jetu?

13 Kwononokena nguvulu chakutufunga ni kufunga akwetu. Mu mutapu uka? Chitangu, chakutukwasa hanga tuhone kupalika mu yuma yize akupalika atu waze keshi kwononokena shimbi ja nguvulu. (Roma 13:4) Kwononoka chetu kuli manguvulu muchihasa kwakwasa hanga apwe ni nyonga lialita hali Yela ja Yehova. Chakutalilaho, ha yimwe miaka kunyima mu Nigéria, maswalale kanjilile mu Zuwo lia Wanangana muze te mandumbu anakunguluka, hanga afupe atu waze apwile ni kulimika ni nguvulu hakutwala ku lijimu. Alioze, kapitau wa maswalale yoze te uli ha chizavu chacho, yalweza maswalale yenyi hanga atuhuke mu Zuwo lia Wanangana, ni kwamba ngwenyi: “Yela ja Yehova kakufweta lijimu.” Mashimbu eswe waze mwononokena shimbi ja nguvulu, acho unalulieka jina lia atu ja Yehova kumeso ja nguvulu. Yino muyihasa kukwasa mandumbu jetu kulutwe.—Mateu 5:16.

14. Yika yakwashile umwe pangi kupwa ni “kwononokena” manguvulu?

14 Chipwe chocho, muchihasa kupwa ngwe nihindu tushi kuzanga kwononokena shimbi ja nguvulu. Joanna, umwe ndumbu wa pwo yoze watwama mu Estados Unidos, yamba ngwenyi: “Kuli yami, te chakupwa chikalu kwononokena nguvulu, mumu amwe asoko jami kaalingile yuma yipi kuli nguvulu.” Alioze, Joanna kanyingikine ngwenyi, katambile kwalumuna nyonga lienyi. Chitangu, yecha kutanga sango jimwe mu internet jize te jakuhanjika yuma yipi hali manguvulu. (Yishi. 20:3) Chamuchiali, yalemba kuli Yehova ni kwita ukwaso hanga ajikijile muli iye ha kuhona kushimbwila ngwenyi, manguvulu alulieke yuma yeswe ku mwono wa atu. (Samu 9:9, 10) Mba chamuchitatu, yatanga yikuma mu mikanda yetu yize yakuhanjika hakutwala ku kuhona kulinjisa mu yuma ya mafwefwe. (Yoa. 17:16) Musono Joanna kanambe ngwenyi, kuvumbika ni kwononokena nguvulu, chakungukwasa kuhwima mbunge “ni kupwa ni sambukila.”

ONONOKENA USONGWELO WA MU ULULIKISO WA YEHOVA

15. Mumu liaka ha mashimbu amwe muchihasa kupwa chikalu kuli yetu kwononokena usongwelo wa mu ululikiso wa Yehova?

15 Yehova kanatwite hanga “twononokene waze akutusongwela” mu chikungulwila. (Hepre. 13:17) Chipwe ngwe mwata wetu Yesu kali mungunu, nihindu waze iye akuzachisa hanga atwehe usongwelo hano hashi, kali yihenge. Kashika, ha mashimbu amwe muchipwa chikalu kwoononokena, chipi-chipi muze matwita hanga tulinge chuma chize yetu kutwazangile. Ha mashimbu amwe, Petulu chapwile ni kumukalila kwononoka. Iye katambwile usongwelo kuli mungelo hanga alie tushitu waze te apwa ha luchisa kulita ni Shimbi ya Mose. Petulu yalituna kwononoka hi kamuwika ko; alioze katatu. (Yili. 10:9-16) Mumu liaka Petulu alingile chocho? Kuli iye, usongwelo wacho waha te kuwalitele. Usongwelo wacho walisele ni uze Petulu te akukaula kunyima. Nyi kuli Petulu chapwile chikalu kwononokena usongwelo wa mungelo, mba yika mutwamba kuli yetu waze twakutambula usongwelo kuli atu yihenge?

16. Yika Paulu alingile chipwe muze amwene ngwenyi, usongwelo uze atambwile te kuwalitele? (Yilinga 21:23, 24, 26)

16 Postolo Paulu kapwile ni “kwononoka ni kawashi” chipwe muze te akutambula usongwelo uze wapwile ni kusoloka kuli iye ngwe kuushi ni ulemu. Akwa-Kristu waze te A-Yunda kevwile yuma ya saki ngwo, Paulu kanalongesa yuma yize yinalimiki ni “Shimbi ya Mose;” nawa te keshi kulemesa Shimbi yacho. (Yili. 21:21) Mandumbu waze apwile ni kusongwela, yalweza Paulu hanga aye ni malunga awana mu tembele, akalipemese kulita ni chako cha A-Yunda. Kulinga chino, te muchisolola ngwo Paulu kanavumbika shimbi. Alioze Paulu kanyingikine ngwenyi, Akwa-Kristu kafupiwile nawa kukaula Shimbi ya Mose; chikwo nawa, iye kakalingile chuma chipi nichimwe. Chipwe chocho, yononoka; yalinga yize amutumine. “Paulu yaya hamwe ni e malunga; yaalipemesa.” (Tanga Yilinga 21:23, 24, 26.) Kwononoka cha Paulu chakwashile mandumbu kulinunga.—Roma 14:19, 21.

17. Yika walilongesa ha chilweza cha pangi Stephanie?

17 Pangi avuluka ngwo Stephanie, chamukalilile kutayiza chiyulo chize akwachile mandumbu waze te akutala mulimo wa kwambujola mu chifuchi cho. Iye ni mukwo-lunga te kakuwahilila chinji ha kukwasa chizavu cha limi lia yilambala. Alioze, Mbetele yiyika chizavu chacho; chocho ayo yaafunyisa mu chikungulwila cha limi lio. Stephanie yamba ngwenyi: “Ngunakapihilila chinji, mumu kuli yami, limi lietu te kulishi kufupiwa ukwaso wa akwa-kwambujola.” Chipwe chocho, yazanga kwononokena usngwelo wacho. Stephanie yamba nawa ngwenyi: “Ha kupalika cha mashimbu, mba yingunyingika yize yatwalile mandumbu kukwata chiyulo chacho. Yetu hitwapwa yisemi a ku spiritu a mandumbu anji mu chikungulwila waze keshi asoko mu umwenemwene. Yami nawa ngunalilongesa ni umwe pangi yoze wazeyele ku ufulielo ha miaka yinji. Chikwo nawa, nguli ni mashimbu anji a kulinga longeso lia wika. Haliapwila nguli ni mbunge yitoma mumu nasele tachi hanga ngwononoke.”

18. Kuchi kwononoka chakutukwasa ku mwono wetu?

18 Yetu mutuhasa kulilongesa kupwa ni kwononoka. Yesu “kalilongesele kwononoka,” hi wika ko ha yuma yipema, alioze “ni ha lamba lize amwene.” (Hepre. 5:8) Chizechene ngwe Yesu, kanji-kanji ni yetu twakulilongesa kwononoka muze twakupalika mu yuma yikalu. Chakutalilaho, ku uputukilo wa musongo wa COVID-19, ululikiso wakanjishile kukungulukila mu Zuwo lia Wanangana ni kwambujola ku zuwo ni zuwo. Shina chinakakukalila kwononokena usongwelo wacho? Chipwe chocho, kwononoka che chinakakufunga, chakwashile mandumbu mu chikungulwila kupwa alinunga, ni kuvwisa Yehova kuwaha. Haliapwila, yetu eswe tuli akulilulieka kanawa hanga twononokene usongwelo weswawo mutukatambula ha luyinda munene. Kwononokena usongwelo wacho che muchikalamwina mwono wetu!—Yombi 36:11.

19. Mumu liaka unazange kupwa ni kwononoka?

19 Twamona ha mutwe uno ngwetu, kwononoka chakuneha yiwape yinji. Alioze, chuma chilemu chize chakututwala kwononokena Yehova, chili mumu twakumuzanga; nawa tunazange kumuvwisa kuwaha. (1 Yoa. 5:3) Yetu kutushi ni yize mutuhasa kufweta kuli Yehova ha yuma yeswe yipema yize akutulingila. (Samu 116:12) Alioze mutuhasa kumwononokena ni kwononokena waze eswe ali ni chiyulo hali yetu. Nyi twachilinga, mutusolola ngwetu tuli ni mana. Mumu mutu yoze ukwete mana kakuvwisa Yehova kuwaha.—Yishi. 27:11.

MWASO 89 Panjika, Ononoka Hanga Akupale

a Mumu lia kupwa yihenge, hi chashi ko kwononoka mashimbu eswe, chipwe ngwe mutu yoze unatwehe usongwelo wacho kali ni ulite wa kutwahawo. Ha mutwe uno, mutulilongesaho yize mutuyuka ha kwononokena yisemi jetu, manguvulu ni mandumbu waze akutusongwela mu ululikiso wa Yehova.

b Mba uwane yikuma ya chize muhasa kuhanjika ni yisemi je ha shimbi asa jize yena kuwazangile, tala chikuma, “Como Posso me Dar Bem Com Meus Pais?” ha jw.org.

c ULUMBUNWISO WA YIZULIE: Yosefwe ni Maria kanakononokena shimbi ya Sesare ha kuya ni kulisonekesa ku Mbeteleme. Chizechene nawa, Akwa-Kristu musono, kakwononokena shimbi ja mu tapalo, kakufweta lijimu ni kukaula shimbi ja nguvulu hakutwala ku kufunga mwono.