Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

SANGO JA KU MWONO

Natambwile Yiwape Yinji ha Kwimbulula Yilweza Yipema

Natambwile Yiwape Yinji ha Kwimbulula Yilweza Yipema

MUZE te nguchili mukweze, napwile ni kwivwa woma wa kuya mu munda. Muze nakolele, yangwaha milimo yize te nakumona ngwe chichi kuhasa kuyilinga. Alioze, kwimbulula yilweza yipema ya mandumbu ajama, changukwashile kukumba woma ni kuzuka yiwape ha miaka 58 yize hinalinga mu mulimo walipwila.

Ngunakasemukina mu Quebec, yimwe mbonge ya mu Canada. Mu mbonge yacho, limi akuhanjikamo chinji, Francês. Yisemi jami, Louis ni Zélia, te kakungulela kanawa ni zango lieswe. Tata te kalihola chinji, nawa te kakuzanga kutanga mikanda yinji. Yami te nakuzanga kusoneka. Te ngunazange hanga tangwa limwe ngupwe jornalista.

Muze te hinapwa ni miaka 12, Rodolphe Soucy, te wakukalakala ni tata, yeza ni sepa lienyi ku zuwo lietu ni kutumeneka. Ayo te Yela ja Yehova. Ha mashimbu jacho, Yela ja Yehova te chanyingikine kanawa, nawa te chishi kuzanga yingeleja yo. Alioze, nakomokene ha kumona chize ayo apwile ni kukumbulula yihula yetu ni Mbimbiliya. Yisemi jami no yakomoka chinji, ha chino, yitutayiza longeso lia Mbimbiliya.

Ha mashimbu jacho, te nakulilongesa ku shikola ya akwa Católica. Ha mashimbu amwe, napwile ni kuhanjika ni akwetu ku shikola hakutwala ku yize te ngunalilongesa mu Mbimbiliya. Ha kupalika cha mashimbu, alongeshi waze apwile asasendote, yachinyingika. Shimbu angulweze kulita ni Mbimbiliya ngwo yami ngunahengesa, umwe wa kuli ayo yangulamikiza kulutwe lia atu eswe ku shikola ngwo, yami ngunalimika no. Chipwe ngwe yuma yacho yanehene kapinda munji, alioze yangukwashile chinji. Yino yeswe yasolwele ngwo, malongeso a mangeleja waze analongesa ku shikola kalitele ni longeso lia Mbimbiliya. Yingunyingika ngwami, chihela chino hi chayamiko. Kashika, ni utayizo wa yisemi jami, yinguya ni kulilongesa ku shikola yeka.

YINGULILONGESA KUZANGA MULIMO WA KWAMBUJOLA

Yingununga ni kulilongesa Mbimbiliya, alioze te chishi kulikolweza ku ufulielo, mumu te nakwivwa woma wa kuya ni kwambujola ku zuwo ni zuwo. Yingeleja ya akwa Katolika te yikwete lufuma munji mu Quebec, nawa te yakulimika ni mulimo wetu wa kwambujola. Maurice Duplessis, kasongo wa akwa mafwefwe mu Quebec, te kalikata chinji ni yingeleja ya akwa Katolika. Iye mwe wapwile ni kukwasa atu anji hanga alimike ni Yela ja Yehova. Kashika, ha mashimbu jacho mutu te katamba kupwa ni hamu mba ambujole sango ja Wanangana.

Ndumbu John Rae, wakufumba ku Shikola ya Ngiliate, mwe wangukwashile kukumba woma. John te kajama chinji, alioze kapwile mukwa kulikehesa, chimbovu, nawa te chihomboloji. Iye te keshi kungukalumukina ha kungulongesa, alioze chilweza chenyi chipema te chakungulongesa yuma yinji. John te keshi kuhanjika kanawa francês, kashika, napwile ni kuya nenyi mu munda ni kumukwasa kuhanjika limi liacho. Kupalika mashimbu ni John, changukwashile kupwa ni hamu lia kupwa Chela cha Yehova. Muze te hikwapalika miaka 10, chize muze naputukile kuhanjika ni Yela ja Yehova, yangupapachisa ha tangwa 26 lia kakweji wa maio, 1951.

Chilweza chipema cha Johnn Rae (A) changukwashile (B) kukumba woma wa kwambujola ku zuwo ni zuwo

Mandumbu anji a mu chikungulwila chetu cha mu mbonge ya Quebec, te mapionelu. Chilweza cho chipema, changukwashile kupwa pionelu. Ha mashimbu jacho te twakukalakala wika ni Mbimbiliya muze tunambujola ku zuwo ni zuwo. Te twakukalakala kanawa ni Mbimbiliya, mumu mikanda yikwo te tushi nayo. Kashika, yingusa tachi hanga ngunyingike yisoneko ya Mbimbiliya yize te mungusolola hanga ngukalile umwenemwene. Chipwe chocho, atu anji te kakulituna kutanga Mbimbiliya yize kuyishi utayizo wa yingeleja ya Katolika.

Ha mwaka 1952, yingulimbata ni Simone Patry, ndumbu washishika chinji. Yituya ni kutwama ku Montreal, ha kupalika cha mwaka umuwika, mukwetu-pwo yashita mwana wa pwo, yitumuluka jina lia Lise. Chipwe ngwe te hinecha mulimo wa pionelu, yami ni mukwetu-pwo Simone yitukwata chiyulo cha kununga ni mwono washi. Chiyulo chino, chatukwashile kukalakala chinji mu chikungulwila.

Twalingile miaka kumi, mba yituhilukila nawa mulimo wetu wa pionelu. Ha mwaka wa 1962, yinguya ku Shikola ya Mulimo wa Wanangana ya makulwana a mu chikungulwila. Shikola yacho tunakayilingila ku Mbetele ya Canadá, yalingile kakweji umwika. Yami ni ndumbu Camille Ouellette, yatwaha chiteli chakutetela akwetu yipatwilo. Nakomokene chinji hakumona zango lize ndumbu Camille Ouellette, apwile nalio ha mulimo wa kwambujola, chipwe ngwe iye te chisemi. Ha mashimbu jacho, chapwile chikalu kuwana ndumbu mu mbonge ya Quebec yoze uli chisemi nawa kali pionelu. Alioze, Camille te kakwete yiteli yino yaali. Muze te tuchili ku shikola, iye yangukolweza hanga ngunyonge ha mulimo wa kupwa pionelu. Hakupalika cha tukweji akehe wika, yingunyingika ngwami, natamba kuhilukila mulimo wami wa upionelu. Mandumbu amwe, yaputuka kungukekuna ha kukwata chiyulo chacho, alioze yingununga ni chiyulo chami. Napwile ni shindakenyo ngwami, Yehova mawahisa tachi jize ngunase hanga ngwambujole chinji.

MUZE TWAPUTUKILE MULIMO WA PIONELU ALIPWILA YITUHILUKA CHEKA KU QUEBEC

Ha mwaka wa 1964, yami ni mukwetu pwo Simone, yatutuma hanga tuye ni kukalakala ngwe pionelu alipwila ku Quebec, mbonge yize tunakasemukina. Tunakatwamako ha miaka yinji. Ha mashimbu jacho, twapwile ni kwambujola kanawa, alioze yihungumiona te kanda yichihwa.

Limwe tangwa, liaposo chingoloshi, yangukwata kuli umwe polisha ku Sainte-Marie, yimwe mbonge yikehe hakamwihi ni Quebec. Kangukwachile mumu te ngunambujola ku zuwo ni zuwo chakuhona utayizo wa nguvulu. Ha kupalika cha amwe mashimbu, yangutwala hanga nguhanjike ni umwe ngaji te akuvuluka ngwo, Baillargeon. Ngaji wacho, te kakumuvwila woma kuli atu. Yanguhula ngwenyi, iya makuhakwila mu chota? Muze namukumbulwile ngwami, Glen How, * umwe hako Chela cha Yehova ananyingika chinji. Hazehene ngaji yakumbulula ni woma weswe ngwenyi: “Kaa! Iye ka!” Glen How, te kanamunyingika chize akukwasa Yela ja Yehova hanga akumbe ku yota ya usopelo. Kashika, ha kupalika cha mashimbu akehe, akwa-chota cha usopelo yangulweza ngwo mulonga uze te anakusumu kauchiza.

Ha mukunda wa ukanjiso mu Quebec, te chakukaliwa kuwana chihela chipema hanga tulikungulwilemo. Chihela twawanyine te mbalanda yikehe, nawa te mwakulinga chishika chinji ha mashimbu a lushoho. Mandumbu te kakuwika kahia hanga ote. Matangwa eswe muze kukunguluka kanda chichiputuka, mandumbu te kakuwika kahia hanga twote, nawa te twakulitela sango hanga tulitakamise umwe ni mukwo.

Chili chipema kumona chize mulimo wa kwambujola watatuka ha kupalika cha mashimbu. Ha mwaka 1960, ku yihela ya Côte-Nord ni Gaspé mu mbonge ya Quebec, mwapwile yikungulwila yikehe wika. Musono, muli tulayi aali akumeneka yikungulwila ku yihela yacho, nawa mandumbu kakulikungulwila mu Mazuwo ja Wanangana apema.

MULIMO WA KALAYI

Ha mwaka 1977, napwile ha kukunguluka cha tulayi akwa-kwendangana ku Toronto, mu chifuchi cha Canadá

Yami ni mukwetu-pwo Simone, yatusanyika hanga tuputuke mulimo wa kalayi ha mwaka 1970. Chocho, ha mwaka 1973, yatutuma hanga tuputuke kumeneka tulayi a mbonge. Ha miaka yacho, nalilongesele yuma yinji kuli mandumbu ajama, ngwe Laurier Saumur * ni David Splane * waze te akukalakala ngwe tulayi akumeneka yikungulwila. Muze kukunguluka cha mbonge te chakuhwa, David ni yami te twakulikwasa hanga tumone chize mutuwahisa kanawa pande ni malongeso jetu. Ngunewuluka tangwa limwe, muze nahwishile kuhanjika pande, David yangulweza ngwenyi: “Léonce, nazanga chinji pande jakasula wahanjika. Jatuhuka kanawa, alioze nyi yami, kachi nahanjika pande jitatu ha pande jino!” Yami napwile ni chako chakuhanjika chinji ha pande jami, kashika, te natamba kulilongesa kutepulula maliji ha pande jami.

Nakalakalile mu ma mbonge anji a kuchivumbuko cha Canadá

Tulayi a mambonge kapwile ni chiteli cha kukolweza tulayi a mbonge. Alioze, mandumbu anji mu Quebec te kanangunyingika kanawa, kashika, muze napwile ni kuya ni kumeneka tulayi a mbonge, mandumbu te kakungwita hanga ngukalakale no mu munda. Napwile ni kuzanga chinji kukalakala no, ha chino, te nakupwa ni mashimbu akehe akukwasa tulayi a mbonge. Limwe tangwa, umwe kaliyi wa mbonge yangulweza ni zango lieswe ngwenyi: “Chawaha kunyingika ngwo wakuzanga chinji mandumbu kuno, alioze kanda uvulama ngwo, poso yino yili ya yami. Ni yami ngunafupu utakamiso!” Maliji wano a zango, kangukwashile hanga ngupwe ni nyonga lialita.

Ha mwaka 1976, kwalingiwile chuma chipi ku mwono wami. Mukwetu-pwo, Simone, yayiza chinji, nawa yafwa. Yitanga yenyi yipema ni zango lienyi hali Yehova, yamukwashile hanga apwe pwo mupema. Nahashile kukumba kapinda yono mumu lia kulihana chinji mu mulimo wa kwambujola, nawa nakusakwila chinji Yehova, ha ukwaso weswe uze anguhele ha mashimbu jacho. Muze kwapalikile amwe mashimbu, yingulimbata ni Carolyn Elliott, umwe pionelu yoze te wakukalakala chinji mu ngiza yize te akuhanjika inglês. Carolyn, kejile ku Quebec hanga akalakale kuze kunafupiwa chinji ukwaso wa akwa-kwambujola. Carolyn kali chimbovu, kakuzanga chinji akwo, chipi-chipi atu waze akwivwa sonyi ha kuhanjika. Kangukwashile chinji muze te nakukalakala ngwe kalayi wa mambonge.

MWAKA ULEMU CHINJI

Ha kakweji wa Janeiro ha mwaka 1978, yangutuma hanga ngupwe longeshi wa Shikola yitangu ya Mulimo wa Pionelu mu Quebec. Nalipikalile chinji, mumu shikola yacho te yichili yaha kuli yetu eswe. Alioze chawahile chinji, mumu mwapwile mapionelu anji ajama. Chipwe ngwe napwile longeshi, nihindu nalilongesele yuma yinji ni alongi!

Ha kupalika cha mashimbu, ha mwaka 1978, yitupwa ni Kukunguluka Cha Mambonge, twachilingile mu Chipalo cha Kwashila Konda cha Montreal, kukunguluka chacho chapwile ni mutwe ngwo, “Ufulielo Uze wa Kukumba.” Te kanda tuchilinga kama kukunguluka chinene mu Quebec ngwe chino, atu kuhiana 80,000 e apwileho. Yangusakula hanga ngukalakale mu Chipatulo Cha Sango ja kukunguluka. Nahanjikile ni akwa sango ja mu chifuchi anji, nevwile kuwaha chinji ha kumona chize apwile ni kumwanga sango ja kukunguluka chetu. Kanakatwihujola ha unji wa ma ola 20, nawa ma jornalista yatuhwisa yikuma yinji ya sango ja kukunguluka chetu ha mikanda ya sango ja mu chifuchi. Chino chakwashile kwambujola sango ja Wanangana kuli atu anji!

YITUYA NI KUKALAKALA MU NGIZA YEKA

Chize muze angupapachishile, te nakukalakala mu ngiza yize akuhanjika francês mu Quebec. Alioze ha mwaka 1996, yuma yiyalumuka ku mwono wami, yangutuma hanga ngukalakalile mu ngiza yize te akuhanjika inglês ku Toronto. Napwile ni kumona ngwe chichi kuhasa, muze nanyongene ngwami munguhanjika pande, napwile ni kwivwa woma, mumu te chishi kuhanjika kanawa inglês. Te natamba kulemba mashimbu eswe kuli Yehova ni kujikijila chinji muli iye.

Muze nakunyonga ha miaka yiali yize nakalakalile ku Toronto, nakuwahilila chinji. Carolyn, yangukolweza hanga ngulilongese inglês, nawa mandumbu katukwashile ni kututakamisa chinji. Ha mashimbu akehe wika yitupwa ni masepa anji.

Chipwe ngwe te nakukwasa kululieka katalilo wa kukunguluka cha mbonge, nihindu, liamatano ufuku te nakwambujola ku zuwo ni zuwo. Atu te kakwamba ngwo, ‘Kuwatambile kwambujola liamatano mumu kusongo lia poso mulinga milimo yinji ha kukunguluka cha mbonge.’ Alioze yami te nakuzanga kwambujola, mumu te chakungutakamisa. Chipwe musono, muze nakwambujola nakwivwa kuwaha chinji.

Ha mwaka 1998, yami ni mukwetu-pwo Carolyn, yatutuma hanga tukalakale ngwe Pionelu alipwila ku Montreal. Ha miaka yinji, te nakululieka katalilo wa kwambujola ha mbunga ni kwambujola chalipwila, nawa te nakukalakala ni akwa sango ja mu chifuchi hanga ahwise katonde yoze atu ali nenyi hali Yela ja Yehova. Musono, yami ni Carolyn twakuzanga kwambujola sango kuli yilambala waze anakalukile kuno ku Canadá, akuzanga kulilongesa Mbimbiliya.

Yami ni mukwetu-pwo Carolyn

Nakuwahilila chinji muze nakunyonga ha miaka 68 yize nalinga mu mulimo wa Yehova ngwe kavumbi wa kupapachisa. Kulilongesa kuzanga mulimo wa kwambujola ni kukwasa atu anji hanga anyingike umwenemwene hakutwala kuli Yehova, chakungunehena uwahililo unji. Muze ana ja mwanami Lise, akolele, iye ni mukwo-lunga yaputuka kukalakala ngwe mapionelu a shimbu lieswe. Nakuwahilila chinji hamukunda wa zango lize mwanami akusolola mu mulimo wa kwambujola. Ngunasakwila chinji ha chilweza chipema cha mandumbu ni yiyulo ya zango yize anguhele, yeswe ayi ye yangukwashile kukola ku ufulielo ni kulinga milimo yinji mu ululikiso wa Yehova. Yingunyingika ngwami, mutuhasa kununga mu mulimo wa Yehova, nyi mutujikijila ha ndundo ja spiritu yenyi yisandu. (Sam 51:11) Ngunanungu ni kusakwilila Yehova ha uhashi uze angwaha wa kuhalisa jina lienyi!—Sam 54:6.

^ kax. 16 Tala sango ja ndumbu William. Glen How, ha chikuma “A batalha não é vossa, mas de Deus,” ha Despertai! ya 22 ya Abril, 2000.

^ kax. 20 Tala sango ja mwono wa ndumbu Laurier Saumur ha Kaposhi wa Kutalila 1.º Julho wa mwaka 1977.

^ kax. 20 David Splane kakukalakala mu Chizavu cha Tusongo a Yela ja Yehova.