Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

SANGO JA KU MWONO

Twalilongesele Kulinga Mulimo Weswawo Yehova Matwaha

Twalilongesele Kulinga Mulimo Weswawo Yehova Matwaha

MUZE te hikwalingiwa kakundukundu, lwiji yazala too ni malowa ni mawe. Te tunazange kuzauka lwiji, alioze chau chahungumukine ni meya. Yami ni lunga liami Harvey, hamwe ni mutu yoze te unatukwase kulumbununa mu limi lia Amis, yitwivwa woma unji, mumu twakamwene yize mutulinga mba tuzauke. Muze twaputukile kuzauka, mandumbu waze apwile sali likwo lia lwiji te kanevu woma unji. Chitangu, yituzawisa mashinyi jetu mu temba linene. Kutwakapwile ni lwoji hanji lenge hanga tukase nalio mashinyi, kashika, temba lize twasele mashinyi yaputuka kulihungumuna. Twanyongene ngwe, kutuchi kuhasa kuzauka, alioze yituzauka kanawa, ha shimbu liacho twalembele chinji kuli Yehova. Yino yalingiwile ha mwaka 1971. Twapwile ku chivumbuko cha Taiwan, kusuku chinji ni kuze twasemukine. Manenu ngunulweze sango ja ku mwono wetu.

CHIZE TWALILONGESELE KUZANGA YEHOVA

Harvey, mwe wapwile mukulwana hakachi ka mandumbu jenyi awana. Asoko jenyi kanyingikine umwenemwene ku Austrália, mu mbonge ya Midland Junction, ha mashimbu waze mu chifuchi chacho mwapwile uswale unji, ha mwaka 1930. Harvey muze asemukine, yisemi jenyi te hananyingika Yehova, chocho yamupapachisa muze apwile ni miaka 14. Iye yalilongesa kutayiza mulimo weswawo mamwaha mu chikungulwila. Muze te uchili mukweze, tangwa limwe yamwita kuli umwe ndumbu hanga atange Kaposhi wa Kutalila ha kukunguluka, yalituna, mumu kanyongene ngwenyi, te kanda achijama. Alioze, ndumbu wacho yalweza Harvey ngwenyi, “Nyi umwe ndumbu makwita ulinge umwe mulimo mu ululikiso wa Yehova, kananyingika ngwenyi, hiwajama ni kuulinga!”—2 Kori. 3:5.

Yami, mama ni yaya, twalilongesele umwenemwene mu Inglaterra. Tata te keshi kuzanga Yela ja Yehova, alioze, hakupalika cha mashimbu neye yatayiza umwenemwene. Chipwe ngwe tata kapwile ni kulimika ni yetu ha kupwa Yela ja Yehova, nihindu kangupapachishile ni miaka livwa. Napwile ni nyonga liakupwa pionelu wa shimbu lieswe, kulutwe mishionaliu. Alioze, tata te keshi kuzanga ngupwe pionelu shimbu kanda nguchikumbanyisa miaka 21. Chakazangile kushimbwila chinji. Muze napwile ni miaka 16, tata yatayiza hanga nguye ni kutwama ni yaya, ku Austrália. Kuzekwene, muze napwile ni miaka 18, yingupwa pionelu.

Tangwa lize twalimbachile ha mwaka 1951

Ku Austrália, yingulinyingika ni Harvey. Yituhanjika hakutwala ku nyonga lietu liakupwa mishionaliu. Chocho yitulimbata ha mwaka 1951. Muze twalingile miaka yaali mu upionelu, yatusanyika mu mulimo wa kumeneka yikungulwila. Ngiza yize twapwile ni kumeneka, yapwile chihanda chinene cha ku Chivumbuko cha Austrália, kashika, te twakulinga wenyi usuku mba tuhete ku yihela yacho.

YUMA YIZE TWAPWILE NI KUNYONGA YIYILINGIWA

Shikola ya Ngiliate, mu chihela cha Yankee ha mwaka 1955

Ha mwaka 1954, yatusanyika hanga tuye ku shikola ya Ngiliate, kalasa 25. Nyonga lietu liakupwa mishionaliu te mulimanunuka! Yituya mu ulungu ndo ku Nova Iorque, kuzekwene, yituputuka kulilongesa chinji Mbimbiliya ku shikola. Longeso limwe atuhele ku shikola yacho, liapwile lia kulilongesa limi lia Espanhol, chapwile chikalu chinji kuli Harvey kulilongesa limi liacho, mumu te kakupinda chinji ha kutusula limi.

Ku shikola, yatulweza ngwo, alongi waze anazange kwambulwila ku Japão, mahasa kulisonekesa hanga alilongese limi lia Japonês. Chocho, yitulitesa ngwetu, twatamba kwecha hanga ululikiso wa Yehova ututume kuze mutuya ni kukalakalila. Hakupalika cha shimbu likehe, ndumbu Albert Schroeder, umwe wa kuli alongeshi a shikola ya Ngiliate, yanyingika ngwenyi, kutwalisonekesene. Chocho yatulweza ngwenyi: “Nyongenu kanawa ha chikuma chacho.” Muze twamulwezele ngwetu, kutuchi kulisonekesa, yamba ngwenyi: “Hitwasoneka majina jenu, senu tachi hanga nunyingike limi lia Japonês.” Chapwile chashi kuli Harvey kulilongesa kawashi limi lia Japonês kuhiana Espanhol.

Twahetele mu Japão ha mwaka 1955, ha mashimbu jacho, mwapwile akwa-kwambujola 500. Harvey kapwile ni miaka 26, yami napwile ni miaka 24. Yatutuma ku mbonge ya Kobe, twakalakalileko miaka yiwana. Twevwile kuwaha chinji ha kutusanyika cheka mu mulimo wa kumeneka yikungulwila, twapwile ni kukalakalila hakamwihi ni mbonge ya Nagoya. Te twakuzanga chinji yuma yize yapwile ni kulingiwa mu mulimo wetu, ngwe kupwa hamuwika ni mandumbu, kulia ni ngiza jize twapwile ni kukalakalila. Hakupalika cha mashimbu akehe, Yehova yatwaha mulimo ukwo.

YITUPWA NI KAPINDA MU MULIMO WAHA

Harvey ni yami hamwe ni mamishionaliu akwo, ku mbonge ya Kobe, Japão, ha mwaka 1957

Muze te hitwalinga miaka yitatu mu mulimo wa kalayi wa mbonge, makulwana a ku mutango wa Japão, yatuhula nyi mututayiza kukalakalila ku Taiwan hanga tukwase atu a ku vungu lia Amis. Mandumbu amwe a ku vungu liacho, te haputuka kusolola yitanga ya utanguke, kashika, mandumbu ku mutango wa Taiwan, te kanafupu ndumbu yoze wakuhanjika kanawa Japonês hanga aakwase. * Te twakuzanga chinji mulimo wetu ku Japão, alioze, kutayiza chiyulo cha kuya ku Taiwan, kuchakapwile chashi. Harvey kalilongesele kutayiza mulimo weswawo mamwaha mu ululikiso wa Yehova, kashika yitutayiza kuya.

Twahetele mu Taiwan ha kakweji wa Novembro wa mwaka 1962. Mu Taiwan mwapwile akwa-kwambujola 2.271, anji a kuli ayo te a ku vungu lia Amis. Alioze, chitangu te twatamba kulilongesa Chinês. Twapwile ni mukanda umuwika wa kulilongesa nawo limi liacho ni longeshi yoze te keshi kuhanjika Inglês, chipwe chocho yitulilongesa limi liacho.

Muze twahetele mu Taiwan, hakupalika cha mashimbu akehe, Harvey yamutongola hanga apwe kasongo wa mutango mu chifuchi chacho. Mutango wacho wapwile ukehe, kashika, Harvey te kakukalakala ku mutango, nawa ha kakweji te kakuchiza poso jitatu hanga aye ni kumeneka yikungulwila ya mandumbu waze akuhanjika Amis. Iye nawa kapwile ni kukalakala ngwe kalayi wa mambonge ni kuhanjika pande ha kukunguluka cha mbonge ni cha mambonge. Muze Harvey apwile ni kuhanjika pande mu Japonês, mandumbu a ku vungu lia Amis te jakwalumbunuka. Alioze, nguvulu wa mu Taiwan yamba ngwo, mayingeleja katamba kuhanjika pande mu limi lia Chinês, mu malimi akwo ka. Chipwe ngwe Harvey te kakupinda kuhanjika pande mu Chinês, nihindu kwapwile ndumbu yoze te wakujilumbununa mu limi lia Amis.

Mu Taiwan, mwapwile shimbi jikalu, kashika mandumbu apwile ni kwita utayizo mba alinge kukunguluka cha mbonge. Kupwa ni utayizo te hi chashi ko. Mapulisha kapwile ni kumbata mashimbu mba atutayize kulinga kukunguluka cha mbonge. Mapulisha te akumbata mashimbu anji mba atukumbulule. Kashika ha mashimbu amwe, Harvey kapwile ni kwashimbwila ku chipatulo cho, ndo haze mamwehela kumbululo, mba hi makatuka ko. Chino chapwile ni kukwasa chinji, mumu mapulisha kapwile ni kwivwa sonyi ha kumona chilambala kanaatwaminyina ku chipatulo cho.

CHISUHO CHITANGU CHIZE NANYINYINE KU MULUNDU

Tunazauka lwiji mu Taiwan hanga tuye ni kwambujola

Mashimbu waze twapalikishile ni mandumbu, twendele chinji, ha kunyina-nyina ku milundu ni kuzauka ngiji. Ngunewuluka chisuho chitangu chize nanyinyine ku mulundu. Twahindukile chimenemene hanga tukwate kalela, chocho yitusunukina ha chimwe chihunda, yituputuka kwendela ku sesa lia lwiji, yitwenda chinji ndo haze twahetele ku mulundu. Mulundu wacho wapwile usuku chinji, kashika, mandumbu waze apwile kulutwe, molu jo te kanasoloka ngwe kali ha mbanda mutwe wami.

Ha tangwa liacho, Harvey yakalakala mu munda ni amwe mandumbu, yami yingukalakala ukawami mu ngiza yize atu te akuhanjika Japonês. Hakupalika cha ola yimuwika mu munda, yinguputuka kuhonga chinji mumu te kanda nguchilia. Yinguliwana ni Harvey, alioze kapwile ukawenyi. Harvey kapwile ni monda atatu waze amuhele mu munda kuli atu waze atambwile mikanda, yangulweza chize munguhasa kutota lionda hanga ngulishise. Chipwe ngwe nevwile lwaji, nihindu yingweseka kushisa limuwika. Harvey yangulweza ngwenyi, nyi walezumuka chichi kuhasa kukuzundula, kashika shisa nawa monda waze asalaho. Chocho yingwashisa.

KUSANA MU MUTAPU WEKA

Muze twayile ku kukunguluka cha mbonge, yinguwana umwe kapinda. Zuwo lia ndumbu yoze watutambwile liapwile hakamwihi ni zuwo lia Wanangana. Amu kuli A-Amis, kusana chili chuma chilemu chinji, kashika, pwo lia kalayi wa mbonge yatusela meya tusane. Harvey te yimwe analingi, kashika, yangwita ngusane chitangu. Nawanyine yikashi yitatu ya meya: mu chikashi chitangu mwapwile meya akekema, mu chikashi chamuchiali meya avuma, mu chikashi chamuchitatu mwakapwile ni yimwe. Nakomokene chinji ha kuwana yikashi yacho hakamwihi ni kuze mandumbu te anakalakalila, chocho yingwita kuli pwo lia kalayi wa mbonge angunehene kama limwe hina, iye yangunehena limwe hina lilelu! Kashika, yinguzanga kusanyina kunyimasenge, alioze, nevwile woma ngwami, mangutota kuli pato waze apwileko. Chocho yingunyonga ngwami: ‘Mandumbu kanalingi yuma yinji, kechi kunyingika ngwo, ngunasanyina kuno. Nyi kuchasanyine, ayo mapihilila chinji!’ Kashika, yinguputuka kusana.

Nguli ni mazalo a ku vungu lia Amis

MIKANDA MU LIMI LIA AMIS

Harvey yanyingika ngwenyi, mandumbu a ku Amis te kanazange chinji kukola ku ufulielo chipwe ngwe, anji a kuli ayo te kanyingikine kutanga, hanji kupwa ni mikanda mu limi lio. Limi lia Amis te haputuka kulisoneka ni sona ja ku Roma, kashika, te muchipwa chipema chinji kulongesa mandumbu jacho kutanga mu limi lio. Uno wapwile mulimo ukalu chinji, nihindu, mandumbu yasa tachi hanga alilongese. Mikanda ya mu limi lia Amis yaputukile kutuhuka ha mwaka 1960. Ha mwaka 1968, Kaposhi wa Kutalila yaputuka kutuhuka mu limi liacho.

Alioze, nguvulu wa mu chifuchi chacho, yakanjisa mikanda yeswe yize kuyakapwile mu limi lia Chinês. Kashika, mandumbu yaputuka kutuhwisa Kaposhi wa Kutalila mu milali yalisa. Chakutalilaho, ha mashimbu amwe Kaposhi wa Kutalila yaputuka kumutuhwisa mu malimi aali Chinês Mandarim ni Amis. Muze atu apwile ni kutuhula, chapwile ni kusoloka ngwe tunalongesa wika Chinês. Chize haze, ululikiso wa Yehova wakutuhwisa mikanda yinji mu limi lia Amis, hanga yikwase mandumbu anji kunyingika umwenemwene wa mu Mbimbiliya.—Yili. 10:34, 35.

MASHIMBU A KUPEMESA YUMA

Chize ha mwaka 1960 ni 1970, mandumbu anji akuhanjika Amis te keshi kukaula shimbi ja Zambi ku mwono wo. Amwe a kuli ayo kapwile ni kulinga utanji, kuzengewa ni kushipa makanya, mumu te keshi kunyingika kanawa shimbi ja Zambi. Harvey kamenekene yikungulwila yinji hanga akwase mandumbu kukaula shimbi ja Yehova. Mu wenyi umwe, mwe twalitakanyine ni yuma yize twatongola ku uputukilo.

Mandumbu waze apwile ni kulikehesa te kanazange kwalumuna yitanga yo, alioze amwe ka, kashika, hakupalika cha miaka 20, akwa-kwambujola anji mu Taiwan yalitwamina kwambujola. Twevwile chinyengo chinji. Chipwe chocho, twanyingikine ngwetu, Yehova keshi kuwahisa uwayilo uze kuushi kulinanga. (2 Kori. 7:1) Hakupalika cha mashimbu, mandumbu yaputuka kuwayila Yehova mu jila yalita, chocho Yehova yaawahisa. Haliapwila, mu Taiwan muli unji wa akwa-kwambujola 11.000.

Chize ha mwaka 1980, twamwene chize mandumbu a mu yikungulwila ya Amis akolesele ufulielo wo, nawa Harvey kapwile ni kupalikisa mashimbu anji ni mandumbu waze te akuhanjika Chinês. Kawahililile chinji ha kukwasa malunga ja mapangi anji kupwa Yela ja Yehova. Ngunewuluka muze angulwezele ngwenyi, ngunawahilila chinji ha kunyingika ngwami, umwe wa kuli malunga jacho, kalembele kuli Yehova chisuho chitangu. Ni yami nakuwahilila chinji ha kupwa ni uhashi wa kukwasa mapwo anji kukundama kuli Yehova. Napwile ni chiwape cha kukalakala ku mutango wa ku Taiwan, hamwe ni ana ja alongi amwe waze nalilongesele no Mbimbiliya.

MUZE NAFWISHILE MUTU YOZE NAKUZANGA CHINJI

Haliapwila nguli tuliwa, lunga liami hanafu. Ulo wetu walingile miaka 59, lunga liami Harvey yafwa, mumu lia câncer ha 1 Janeiro, 2010. Kalingile miaka makumi asambano mu mulimo wa shimbu lieswe walipwila! Nihindu nakumuvwila usona unji. Ngunakawahilila chinji ha kukalakala nenyi ku yifuchi yaali yipema chinji! Twalilongesele kuhanjika ni kusoneka malimi aali akalu chinji, a mu Asia.

Hakupalika cha miaka yimwe, Chizavu cha Tusongo, yichinguhilwisa ku Austrália kuze nakatukile, mumu hinapwa kashinakaji. Kuli yami ‘chakazangile kuhichika Taiwan.’ Alioze, Harvey kangulongesele ngwenyi, kuchatambile kulituna mulimo weswawo mangwaha mu ululikiso wa Yehova. Kashika, yingukaula chiyulo chacho.

Nakuwahilila chinji ha kuhanjika limi lia Japonês ni Chinês hanga ngukwase mandumbu waze akwiza ni kumeneka Mbetele

Haliapwila, nakukalakala ku Mbetele ya ku Australásia, ku songo lia poso, nakukwasa chikungulwila chize nguli. Ku Mbetele, nakuwahilila chinji ha kuhanjika Japonês ni Chinês hanga ngukwase mandumbu waze akwiza ni kumeneka Mbetele. Ngunashimbwila uhindukilo uze Yehova analakenya. Ngunanyingika ngwami, makewuluka Harvey, yoze walilongesele kutayiza mulimo weswawo mamwaha mu ululikiso wa Yehova.—Yoa. 5:28, 29.

^ kax. 14 Chipwe ngwe haliapwila mu Taiwan atu kakuhanjika chinji Chinês, alioze, ku mashimbu a kunyima, atu kapwile ni kuhanjika chinji Japonês. Kashika, minyachi yinji mu Taiwan yapwile ni kuhanjika Japonês.