Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

SANGO JA KU MWONO

Nechele Yehova Hanga Asongwele Majila Jami

Nechele Yehova Hanga Asongwele Majila Jami

MUZE napwile ni miaka 16 nasakwile jila yize te nakuzanga—kulilongesa chinji. Alioze Yehova yangusakwila jila yeka ha kungulweza ngwenyi: “Mungukufumba, mungukulongesa jila yize chakutamba kwenda.” (Samu 32:8) Amu nechele Yehova hanga asongwele jila yami, napwile ni uhashi wa kuzachisa mwono wami mu mulimo wenyi ni kuzuka yiwape yinji yipema, kuchingako miaka 52 yize nakalakalile mu África.

KUKATUKA KU INGLATERRA NI KUYA KU ÁFRICA

Nasemukine ha mwaka 1935 mu mbonge ya Darlaston, mu chifuchi cha Inglaterra muze mwapwile fábrica jinji. Muze napwile ni miaka yiwana, yisemi jami yaputuka kulilongesa Mbimbiliya ni Yela ja Yehova. Muze napwile ni miaka 14 ni 15 yingupwa ni shindakenyo ngwami nawana umwenemwene, mba ha mwaka 1952 yangupapachisa muze te nguli ni miaka 16.

Ha mashimbu waze ene, yinguputuka kukalakala ku fábrica yize te yakulinga yikwata yakukalakala nayo ni mitoli ya mashinyi. Yaputuka kungufumba hanga ngupwe secretário ku fábrica yacho, mulimo uze napwile ni kuzanga chinji.

Natambile kukwata chiyulo chilemu muze kalayi wa mbonge angulwezele hanga nguputuke kusongwela Longeso lia Mbimbiliya mu chikungulwila chize chapwile mu mbonge yetu ya Willenhall. Alioze kuchakapwile chashi. Mumu ha shimbu liacho, te nakukunguluka mu yikungulwila yaali. Ha poso yacho, yingukunguluka mu chikungulwila chize chapwile hakamwihi ni kuze te nakukalakalila, nyi ngunakatuka ku zuwo mba nguheteko te nakulinga kilometro 32. Kusongo lia poso, muze nayile ku zuwo lia yisemi jami, chocho yingukunguluka mu mbonge ya Willenhall.

Amu nazangile kukwasa chinji ululikiso wa Yehova, chocho yingutayiza chiyulo cha kalayi wa mbonge. Chino chafupiwile kwecha mulimo uze te nakuzanga chinji. Kuchishi kuliseha ha kwecha Yehova hanga asongwele mwono wami, mumu chino changukwasa kupwa ni mwono wa mbwende.

Muze te ngunakunguluka mu chikungulwila cha Bromsgrove, yingulinyingika ni Anne, umwe pangi mupema yoze te wakulihulikila chinji mu mulimo wa Yehova. Twalimbachile ha mwaka 1957, yituputuka kukalakala hamuwika mu mulimo wa upionelu wa shimbu lieswe, pionelu walipwila, kumeneka yikungulwila ni kukalakala ku Mbetele. Anne kangukwasa kupwa ni uwahililo ku mwono wami.

Ha mwaka 1966 yatusanyika ku shikola ya Ngiliate ku kalasa 42. Hanyima lia shikola yatutuma ku Malauí chifuchi chize atu anji ananyingika ngwo mbunge ya África, mumu lia zango lia atu jamo. Kutwakanyingikine ngwetu te kutushi kutwamamo miaka yinji.

KUKALAKALA HA MASHIMBU AKALU MU MALAUÍ

Mashinyi waze te twakulinga no wenyi mu Malauí

Twahetele ku Malauí ha 1 Fevereiro 1967. Hanyima lia kulilongesa limi ha kakweji umuwika, yituputuka mulimo wa kalayi wa mambonge. Yitupwa ni amwe mashinyi a tachi jinji waze atu anji akunyonga ngwo mahasa kuya ku chihela cheswacho. Alioze nyonga liacho hi liamwenemwene ko, mumu te mutuhasa wika kwendesa ha ngiji jize jinasalama. Ha mashimbu amwe, twapwile ni kutwama mu mazuwo a mwambu waze te akufupiwa kwasa lona ni vula kananoko. Kuputuka cha mulimo wetu wa mishionaliu chapwile chikalu, chipwe chocho te twakuuzanga chinji!

Chasolokele ngwe ha mashimbu akehe mutupwa ni kapinda ni nguvulu. Nevwile maliji ku radio a presidente wa mu Malauí Dr, Hastings Banda ngwenyi, Yela ja Yehova keshi kufweta lijimu, nawa kanapinjisa chinji yuma ya mafwefwe mu chifuchi. Alioze maliji jacho kapwile a mahuza. Yetweswe twanyingikine ngwetu, katukanjishile mumu lia kwecha kulinjisa mu yuma ya mafwefwe hanji kutambula kartau wa partido.

Ha kakweji ka Setembro, yitutanga ha mikanda ya sango ja mu chifuchi ngwo, mandumbu jetu kananeha mbwanja mu mambonge eswe. Ha chimwe kukunguluka, presidente yamba ngwenyi mu unguvulu wenyi masa tachi hanga akanjise mulimo wa Yela ja Yehova. Ukanjiso wacho, yiuputuka ha 20 Outubro 1967. Ha shimbu liacho, mapulisha yeza ni kuyika Mbetele ni kuchiza ma mishionaliu mu chifuchi.

Katukwachile ni kututuhwisa mu Malauí ha 1967 hamwe ni mishionaliu akwo Jack ni Linda Johansson

Muze te hitwapalikisa matangwa atatu mu zuwo lia ususu, yatutwala ku Maurício chifuchi chize te chili mu chiyulo cha Grã-Bretanha. Alioze nguvulu wa Maurício kakatayijile hanga tulinge mulimo wa mishionaliu mu chifuchi cho. Kashika yatutuma ku Zimbábue. Muze twaheteleko, hituwana umwe pulisha mukalu yoze watwambile ngwenyi: “Yenu kanukanjisa kutwama mu Malauí, kanutayijile kutwama mu Maurício, mba mumu liaka nuneza kuno?” Anne yaputuka kulila. Chasolokele ngwe niumwe te unatuzange wakuhi! Ha shimbu liacho, yitunyonga kufuna ku Inglaterra. Kusongo lia chino, mapulisha yatwecha hanga tupalikise ufuku ku Mbetele ni kutulweza ngwo, hamene ndo nusoloke ku chipatulo chetu. Twahongele alioze twechele yuma yeswe mu moko ja Yehova. Ha chingoloshi, chakuhona kushimbwila yatutayiza kutwama ngwe ngeji mu Zimbábue. Chichi keza kavulama chize nalivwile ha tangwa liacho, nanyingikine ngwami Yehova mwe te unasongwela jila yetu.

TULI MU ZIMBÁBUE NI KUKWASA KU MALAUÍ

Yami ni Anne ku Mbetele ya Zimbábue ha 1968

Ku mutango wa mu Zimbábue, yangusa mu Chipatulo cha Serviço hanga ngukwase Malauí ni Moçambique. Mandumbu mu Malauí te kanapalika mu yihungumiona yinji. Mulimo wami wapwile kulumbununa sango hakutwala kuli mandumbu ni kujituma kuli tulayi a mbonge mu Malauí. Tangwa limwe te ngunakalakala ndo ufuku, chocho yingulila ha kumona yize mandumbu te anapalika. * Alioze nawanyine utakamiso unene, mumu lia kushishika, ufulielo ni kunyongonona cho.—2 Kori. 6:4, 5.

Twalingile yize te mutuhasa hanga tuhane kulia cha ku spiritu kuli mandumbu jetu waze asalile mu Malauí, ni waze achinyinyine ku Moçambique mumu lia utoji. Chizavu cha akwa-kulumbununa mikanda mu Chichewa, limi lize akuhanjika chinji mu Malauí yalukila ku fazenda ya umwe ndumbu ku Zimbábue. Iye yaatungila mazuwo ni chipatulo cha kukalakalila. O yanunga ni kulinga mulimo wo wa kulumbununa mikanda.

Twaluliekele yuma hanga hita mwaka tulayi a mbonge mu Malauí aye ku kukunguluka cha mambonge mu limi lia Chichewa chize chapwile ni kulingiwa mu Zimbábue. Ku chihela chacho, ayo te kakutambula pande ja kukunguluka cha mambonge. Muze te akuhiluka ku Malauí, o kapwile ni kulianyina malongeso jacho ni mandumbu. Ha mwaka umwe muze ayile ku Zimbábue, yitululieka Shikola ya Mulimo wa Wanangana hanga tukwase tulayi wano a hamu.

Ngunahanjika pande mu limi lia Chichewa/Shona ha kukunguluka cha mambonge ku Zimbábue

Ha Fevereiro 1975, yituya ni kumeneka Yela ja Yehova a ku Malauí waze achinyinyine mu chilombo cha yilambala ku Moçambique. Mandumbu jacho te kakusa tachi hanga anyingike yize yeswe te yakulingiwa mu ululikiso wa Yehova, kuchingako kukaula usongwelo wa makulwana a mu chikungulwila. Makulwana te kakululieka kulia chinji cha ku ufulielo, ngwe kulinga pande ja mbunga, kutanga chisoneko cha ha tangwa, longeso lia Kaposhi ni kukunguluka cha mbonge. Nawa, mandumbu kaluliekele chihela chacho ngwe chize te akululieka chihela cha kukunguluka cha mambonge. Yasa chipatulo cha akwa-kukomba, akwa-kuhana kulia ni akwa-kufunga chihela chacho. Mandumbu jacho ashishika kalingile yuma yinji ni ukwaso wa Yehova, chocho yingujikiza chinji.

Ha mwaka 1979 Mbetele ya Zâmbia yiputuka kusongwela mulimo mu Malauí. Chipwe chocho, mashimbu eswe napwile ni kunyonga hali mandumbu mu Malauí ni kwalembela. Amu napwile mu komite ya mutango mu Zimbábue, twapwile ni kuliwana ni mandumbu a ku chishina chinene hamwe ni mandumbu waze apwile ni kumanyinako Malauí, África do Sul ni Zâmbia. Hita shimbu, twapwile ni kuhula yize te mutuhasa kulingila mandumbu mu Malauí.

Ha kupalika cha mashimbu, yihungumiona yiyitepuluka mu Malauí. Mandumbu waze achinyine yaputuka kufuna mu chifuchi, ha shimbu lize waze asalile te anahuzuluka ku lamba lize apalikile. Yifuchi yize te twalisulangana nayo yiputuka kutayiza mulimo wa Yela ja Yehova ni kuchiza ukanjiso. Ku Moçambique chino chalingiwile ha 1991. Mba yitulihula ngwetu: ‘Ha shimbu lika Yela ja Yehova mapwa ni utayizo mu Malauí?’

YITUFUNA KU MALAUÍ

Yuma ya mafwefwe mu Malauí yiyalumuka, chocho ha 1993 nguvulu yachiza ukanjiso uze asele hali Yela ja Yehova. Ha shimbu liacho, yinguhanjika ni umwe mishionaliu wanguhulile ngwenyi, “Muhiluka ku Malauí?” Ha shimbu liacho te nguli ni miaka 59, mba yingumukumbulula ngwami, “Ka, chichi kuhasa mumu hinapwa kashinakaji!” Ha tangwa lizeliene, yitutambula mukanda kukatuka ku Chizavu cha Tusongo hanga tuhiluke ku Malauí.

Te twakuzanga chinji kukalakala mu Zimbábue, kashika chino chapwile chikalu kuli yetu. Twapwile ni kuwahilila chinji nawa te tukwete masepa apema. Chizavu cha Tusongo yamba ngwo, nyi mutuzanga mutuhasa kununga mu Zimbábue. Kachi twasakwile kutwama mu Zimbábue. Alioze, yingwiwuluka chilweza cha Apalahama ni Sara waze ahichikile zuwo lio lipema ku ushinakaji ha kwononokena usongwelo wa Yehova.—Uputu. 12:1-5.

Twasakwile kukaula usongwelo wa mu ululikiso wa Yehova, chocho ha 1 Fevereiro 1995 yituhiluka ku Malauí, ha tangwa lizeliene twahetele ku Malauí ha chisuho chitangu te hikwapalika miaka 28. Yitutunga Komite ya Mutango muze napwile yami ni mandumbu akwo aali. Yituputuka kukalakala ni kufunyisa cheka mulimo wa Yela ja Yehova mu Malauí.

YEHOVA KAKUTATWISA

Cho kuwaha ha kumona chize Yehova anatatwisa mulimo! Ha mwaka 1993 akwa-kwambujola kapwile 30.000, alioze ha mwaka 1998 yoka kuhiana 42.000. * Chizavu cha Tusongo yatayiza kutunga Mbetele yaha hanga yikwase mulimo mu chifuchi. Chocho, yitulanda chihela cha tando 12 (hectares) ku Lilongwe, yami yangusakula ngupwe mu komite ya akwa-kutunga.

Ndumbu Guy Pierce wa mu Chizavu cha Tusongo yahanjika pande ja kukunjika Mbetele yaha kuli Yehova ha Maio 2001. Mandumbu a mu Malauí kuhiana tununu aali kapwile ha kukunguluka chacho, anji a kuli ayo kapapachishile ha miaka kuhiana 40. Mandumbu wano ashishika kanyongonwene mu yihungumiona muze mulimo wetu aukanjishile. Ayo kapwile yiswale ku musunya, alioze pichi ku spiritu. O kawahilile chinji ha kumeneka Mbetele yaha. Kweswako te anayi mu Mbetele o kapwile ni kwimba miaso ya Wanangana yize yaluliekele chiwanyino chize twapwile nacho. Kwimba chino changukwachile chinji ku mbunge. Chino chasolwele ngwo, Yehova kanawahisa mandumbu wano anyongonwene mu yihungumiona ni ushishiko.

Muze Mbetele yahwile, yingutambula chiteli cha kuya ni kukunjika Mazuwo a Wanangana kuli Yehova. Yikungulwila mu Malauí yayukile chinji ha katalilo wa kutunga Mazuwo a Wanangana mu yifuchi yize yikwete uswale. Kunyima, yikungulwila yimwe yapwile ni kulikungulwila mushi lia mitondo. O te kakutunga Mazuwo a Wanangana a mwambu ni kusamo mashiki a ndopi. Mandumbu kawahililile chinji, chocho yaputuka kulinga tijolo hanga atunge Mazuwo aha a Wanangana. Mandumbu te kakuzanga kuzachisa banco jisuku-jisuku kuhiana yitwamo mumu ha banco muhahasa kutwama atu anji.

Nawa nawahililile chinji ha kumona Yehova makwasa atu kukola ku ufulielo. Mandumbu akweze a mu África kangukomwesene chinji ha kulihana cho hanga alinge milimo ya Zambi ni kupwa kawashi-washi ni utotombo wa kulinga mulimo wacho. Hachino, o yapwa ni yiteli yinji ku Mbetele ni mu yikungulwila. Yikungulwila yayitakamisa kuli tulayi a mbonge aha a mu chifuchi chacho, anji a kuli ayo te hanambata. Mandumbu wano kalihanyine hanga alingile Yehova, chipwe ngwe kapwile ni kwashinjila hanga apwe ni ana mumu lia chako, hanji kuli asoko jo.

NGUNAWAHILILA HA YIYULO YIZE NAKWACHILE

Yami ni Anne ku Mbetele ya Grã-Bretanha

Hanyima lia miaka 52 yize natwamine mu África, yinguputuka kuyiza. Chizavu cha Tusongo yalweza Komite ya Mutango hanga atutwale ku Grã-Bretanha. Twanenganyanyine chinji ha kuhichika mulimo uze te twakuzanga, chipwe chocho asoko a ku Mbetele ya Grã-Bretanha kanatufunga kanawa ku ushinakaji wetu.

Ngunakunuka ngwami kwecha Yehova hanga asongwele jila yami chili chiyulo chipema chize nakwachile. Nyi najikijilile ku mana ni malinjekela jami, kachi kuliko shikola yangutwalile. Yehova te kanyingika yize ngunafupiwa hanga ‘ngululamise majila jami.’ (Yishi. 3:5, 6) Muze napwile mukweze, nazangile chinji kunyingika chize akulinga milimo ku yimwe empresa yinene. Alioze, ululikiso wa Yehova yiungwaha mulimo uze wangunehena uwahililo unji kuhiana. Kuli yami, kulingila Yehova che chuma chilemu ku mwono.

^ Lusango wa Yela ja Yehova mu Malauí kamutuhwishile ha mwaka 1999 mu Anuário das Testemunhas de Jeová, ha mafwo 148-223.

^ Haliapwila mu Malauí muli unji wa akwa-kwambujola kuhiana 100.000.