Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

Unachinyingika Nyi?

Unachinyingika Nyi?

Kuchizako lusango yoze twakuwana mu Mbimbiliya, shina kuli lusango mweka yoze unasolola ngwo, A-Izalele kapwile mu undungo ku Engitu?

Mbimbiliya yinambe ngwo, muze A-Mindiane ayile ni Yosefwe ku Engitu, Yakomba ni usoko wenyi yakatuka mu Kanana, yaya ni kutwama ku Engitu. Yatwama ku chimwe chihela cha mu Engitu chize avuluka ngwo, Ngoshone. (Uputu. 47:1, 6) A-Izalele “asemene, okele chikolo, alumbamine.” Ha chino, A-Engitu yaputuka kwivwa woma, chocho yashinjila A-Izalele hanga akalakale ngwe ndungo.—Kutuhu. 1:7-14.

Amwe akwa-kuhangulula Mbimbiliya, keshi kutayiza ngwo, lusango yono wa mu Mbimbiliya kali wamwenemwene. Alioze, kuli jimwe sango jize jinasolola ngwo, ana ja Sheme * kapwile mu undungo ku Engitu.

Chakutalilaho, akwa-kushikulula yuma yikulu, kawanyine yifwaha ya atu a ku shakulu kusango (norte) ya Engitu. John Bimson, yoze walilongesele chinji hakutwala ku sango ja mu Mbimbiliya, kanasolola ngwo, kuli sango jinji jinasolola ngwo, minyachi yinji ya Sheme yapwile ku sango ya Engitu. Chikwo nawa, James Hoffmeier, yoze walilongesele chinji sango ja ku Engitu yikulu, kanambe ngwenyi: “Ha mwaka 1800 ndo 1540 K.M.J., mu Engitu mwapwile amwe yilambala a ku Azia ya ku chitokelo, waze te akuhanjika limi lia ana ja Sheme.” Yamba nawa ngwenyi: “Miaka yino yinalite ni ‘mashimbu waze Tulamba’ apwile mu Engitu, nawa yinalite ni lusango yoze twakuwana mu mukanda wa Uputukilo.”

Ku sango ya Engitu, kawanyineko nawa chimwe chivungo chikulu cha ha mashimbu anji kunyima, muze Yesu te kanda achisemuka. Chivungo chacho chapwile ni majina ja ndungo waze te akukalakala ku limwe zuwo ku sango (sul) ya Engitu. Ha unji wa majina jacho, hapwile majina ja ana ja Sheme kuhia 40. Ndungo jacho kapwile ni kulinga milimo yinji, ngwe kuteleka, kusonga mapaya ni milimo yeka ni yeka. James Hoffmeier yamba nawa ngwenyi: “Ngwe chize hitwamona, nyi ku zuwo limuwika kwapwile ni kukalakala atu 40, chekwamba, ana ja Sheme kapwile anji mu Engitu, chipi-chipi ku sango ya Engitu.”

David Rohl, mukwa-kushikulula yuma yikulu, kasonekene ngwenyi, majina ja ndungo amwe waze awanyine ha chivungo chacho, “ni mu Mbimbiliya mwe ali.” Chakutalilaho, ha chivungo chacho, hali jina lia Yisaka, Ashe, ni Shipara. (Kutuhu. 1:3, 4, 15) David Rohl yamba nawa ngwenyi: “Yino yeswe yinasolola pundu mashimbu waze A-Izalele apwile mu Engitu ngwe ndungo.”

John Bimson yamba ngwenyi: “Sango ja mu Mbimbiliya jize jinahanjika hakutwala ku undungo wa A-Izalele mu Engitu ni Kutuhuka cho mu undungo, jili jamwenemwene.”

^ kax. 4 “Sheme” kapwile mwana wa Noa. Ku munyachi wa Sheme, kwe kwakatukile A-Elame, Asuria, A-Kaletea atangu, A-Hepreu, A-Seria, ni mavungu akwo a A-Arabe.